شافعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شافعی،
اهل بیت علیهم‌السلام، اهل سنت.
پرسش: آیا این مطلب صحیح است که «امام شافعی» (امام سنی شافعی مذهب‌ها) اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ را دوست داشته و در واقع شعری را به این مضمون که او یک رافضی است، سروده است؟
پاسخ: محمد بن ادریس معروف به امام شافعی، پیشوای
مذهب شافعی است. او در غزه
فلسطین زاده شد و در
مصر درگذشت. او در دوران زندگی خویش تألیفات زیادی داشته که یکی از آنان
دیوان اشعار وی می‌باشد. شافعی ارادت ویژه‌ای به اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ داشت. این ارادت در سروده‌هایش که از شهرت خاصی نیز برخوردار است، مشهود می‌باشد. او به‌صراحت هدایت و رستگاری را در پی‌روی از
پیامبر اسلام و خاندان او می‌داند و حتی ایشان را شفیعان خود در
روز محشر می‌داند. شافعی نه‌تنها
شفاعت در روز
قیامت ، بلکه صحت اعمال عبادی را نیز مشروط به اقتدای به ایشان می‌داند؛ به‌گونه‌ای که معتقد است، اگر کسی در
نماز خود بر پیامبر و خاندانش درود و
صلوات نفرستد، نمازش صحیح نیست.
«ابوعبدالله محمد بن ادریس بن العباس»، معروف به «الامام الشافعی» (۱۵۰ ـ ۲۰۴ق) پیشوای مذهب شافعی است.
مذهب شافعی یکی از مذاهب چهارگانه
اهل سنت است.
محمد بن ادریس شافعی در غزه، واقع در فلسطین دیده به
جهان گشود.
او از طرف پدر و مادر قریشی است.
وی از دو سالگی پدر خویش را از دست داد. سپس مادرش او را به
مکه برد و به تعلیم وی توسط علمای زمان خود همت گماشت. پس از آموختن مقدمات علوم زمان خود و ادبیات
عرب، نزد «مسلم بن خالد»، فقیه مکه، به فرا گرفتن
فقه پرداخت.
شافعی، در سن سیزده سالگی در مدینه نزد مالک، پیشوای مالکی‌ها تحصیل را آغاز کرد.
وی در
جوانی حافظ قرآن شد و به دانش‌های گوناگون دست یافت.
شافعی در ادبیات عرب مهارت به‌سزایی داشت و برای یافتن ریشه‌های دقیق کلمات، مدتی را در میان قبایل هذیل، ربیعه، مضر به‌سر برد.
او فقه را از شاگردان ابن عباس که خود شاگرد امیرالمؤمنین ـ علیه‌السلام ـ بود و برخی دیگر از شاگردان اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ فرا گرفت و در عراق و مصر به تدریس و
فتوا پرداخت.
شافعی که در زمان
خلافت عباسیان می‌یست. در سال ۲۰۴ هجری در یکی از سفرهایش که به مصر داشت، درگذشت و در شهر قاهره به خاک سپرده شد.
شافعی در عصر خود و در میان فقیهان آن عهد، پرتألیف‌ترین و پر‌اثرترین آنها بود. او در نوشتن آثار متعدد خود از مایه علمی و ادبی خود سود می‌جست؛ زیرا او در فنون ادب و لغت و در فقه و حدیث‌شناسی، بسیار زبردست بوده و با اصول فصاحت و بلاغت عربی کاملاً آشنا بود. نوشته‌اند که او در فقه،
حدیث، علوم قرآنی، شعر و لغت به درجه بلندی رسید.
از او آثار و رسالات فراوانی بر جا مانده تا آن‌جا که در حدود ۱۱۰ مجلد کتاب و رساله را به او نسبت داده‌اند. بیشتر این کتاب‌ها در زمینه فقه می‌باشد. شافعی دارای دو
کتاب بزرگ و علمی تحت عنوان «
الام» و «
الرساله» است.
شافعی برای کسب علم به سرزمین‌های مختلفی سفر کرد. از مکه و مدینه گرفته، تا کوفه و بغداد و مصر و یمن. امام شافعی در این سفرها با اندیشه‌ها، آرا و مکاتب مختلف فقهی و کلامی آشنا شد. از تجربیات و اندوخته‌های آنها بهره می‌جست و هر‌جا لازم بود، آنها را نقد می‌کرد، و گاهی با بزرگان این مکاتب به مناظره می‌پرداخت.
«شافعی به علی بی ابی‌طالب ـ علیه‌السلام ـ بیش از
ائمه سنت و جماعت ارادت داشت و به آن حضرت
عشق می‌ورزید.
وی درباره
علی علیه‌السلام می‌گوید: در علی چهار خصلت بود که اگر یکی از آنها در شخصی پیدا شود، مستحق تکریم و احترام است، و آن
زهد، علم، شجاعت و شرافت است.
شافعی هم‌چنین می‌گوید که پیغمبر علی را به
علم قرآن اختصاص داد؛ زیرا پیامبر او را بخواند و به وی امر داد تا بین مردم
قضاوت کند و فتواهای او را پیغمبر امضا می‌کرد و نیز می‌گفت علی بر
حق بود و
معاویه ناحق و
باطل».
یکی از موضوعاتی که در آثار
شافعی بسیار دیده می‌شود و شهرت زیادی دارد، و تأکید زیادی بر آن دارد، برتری اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ و
محبت آنان است.
او در یکی از مناسک عظیم
حج و در برابر جمعی از حجاج در منا در‌حالی‌که دشمنان اهل بیت نیز حضور داشتند و بیم خطر نیز برای ایشان بود، این‌گونه
محبت خود را نسبت به اهل بیت اعلام کرده و می‌گوید:
یا راکِباً قِف بالمُحَصَّبِ مِن منیً ••• وَاهتِف بِقاعِدِ خَیفِها وَالنَّاهِضِ
سَحَراً إذا فاضَ الحَجیجُ إلی مِنیً ••• فَیضاً کَمُلتَطِمِ الفُراتِ الفائِضِ
إن کانَ رَفضاً حُبُّ آلِ مُحمَّدٍ ••• فَلیَشهَدِ الثَّقَلانِ أنّی رَافضِی
ای سوارگان بر شنزارهای منی، سواره بمانید و به نشستگان دره‌ها و بلندی‌ها خبر دهید. به زائرانی که سپیده دمان بمانند رود خروشان فرات به‌سوی منی سرازیر می‌شوند، بگویید: اگر محبت اهل بیت رفض و کفر است، جن و انس بدانند که من رافضی هستم.
از نکات برجسته‌ای که در اشعار ایشان یافت می‌شود، این است که او عشق و محبت خاندان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را از
واجبات و فرائض می‌داند. شافعی معتقد است اگر کسی در نماز به خاندان
نبوت درود نفرستد، نمازش صحیح نمی‌باشد:
یَا آلَ بَیتِ رَسولِ الله حُبُّکُمُ ••• فَرضٌ مِنَ الله فی القُرآنِ أنزَلَهُ
کَفاکُم مِن عظیمِ القَدرِ أنّکُم ••• مَن لَم یُصلِّ عَلَیکُم لَا صَلَاةَ لَهُ
ـ ای خاندان نبوت، محبت شما فرضی است که از جانب
خداوند در قرآن آمده است. همین در عظمت شأن شما کافی است، آن کس شما را در
نماز درود نگفت، نمازی ندارد، (نمازش درست نیست).
از جمله اشعار دیگر شافعی شعری است که درباره علی ـ علیه‌السلام ـ سروده است. از شافعی هنگامی که در مورد
امام علی علیه‌السلام سؤال شد، ایشان دردمندانه چنین گفت:
إنّا عَبیدٌ لِفتیً أنزلَ فِیهِ هَل أتَی ••• إلی مَتی أکتُمُهُ؟ إلی مَتی؟ إلی مَتی؟
ما چاکران آن جوان‌مرد هستیم که درباره او
سوره (هل أتی ـ سوره
انسان) نازل شده ـ تاکی آن را پنهان کنم؟ تا کی؟ تا کی؟
در فضای تبلیغات سنگین
بنی‌عباس بر علیه دوست‌داران علی علیه‌السلام، او آشکارا ارادت خود را به وصی پیامبر نشان می‌دهد و می‌گوید:
قَالُوا:تَرَفَّضتَ قُلتُ: کَلَّا ••• مَا الَّرفضُ دینی وَ لا إعتِقادی
لکِن تَوَلَّیتُ غَیرَ شَکٍّ ••• خَیرَ إمَامٍ وَ خَیرَ هَادی
إن کَانَ حُبُّ الوَلِیِّ رَفضاً ••• فإنَّنی أرفَضُ العِبادَ
گویند: تو رافضی و مرتد شدی، گویم: هرگز رفض و ارتداد
آیین من نیست. اما بی‌شک من بهترین
امام و بهترین راه‌نما را دوست دارم. اگر محبت علی (که دوست خداست) دلیل بر رفض و بی‌دینی است،
دنیا بدانند که من بی‌دین‌ترین مردمانم.
در اشعاری دیگر، او به‌وضوح به
شفاعت اهل بیت
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله اشاره می‌کند و امیدوار است که او را در صحرای محشر شفاعت نمایند.
لَئِن کانَ ذَنبِی حُبُّ آلِ محمَّدٍ ••• فذلِکَ ذَنبٌ لَستُ عَنهُ أتوبُ
هُمُ شُفَعائی یومَ حَشری و مَوقِفی إذا ••• کثرتنی یوم ذاک ذنوب
اگر گناه من محبت آل
محمد ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ است، از آن
گناه توبه نمی‌کنم. ایشان روز حشر و به هنگام توقف در صحرای محشر شفیعان من‌اند، اگر آن روز گناهانم فراوان باشد.
شافعی در مجلسی که
سخن از علی ـ علیه‌السلام ـ و دو فرزندش و همسر پاکش یاد می‌شود، شخصی که از دشمنان
اهل بیت بوده است، می‌گوید: سخن گفتن از آنان درست نیست، این را رها کنید؛ زیرا این سخن رافضیان است، در این هنگام شافعی چنین می‌سراید:
بَرِئتُ إلَی المُهیمِنِ مِن أُناسٍ ••• یَرَونَ الرَّفضَ حُبَّ الفاطِمیّه
إذا ذکروا عَلیّا أو بَنیه ••• أفاضوا بالرّوایات الویّه
عَلی آل الرّسُول صلاة رَبی ••• وَ لَعنتُه لتلکَ الجَاهلیّه
من از دست مردمی که حب
فرزندان فاطمه را
کفر می‌دانند، به خدا پناه می‌برم. چون کسانی که از علی یا فرزندان او یاد کنند، سخنانی می‌گویند تا پرده و پوشش یاد آنان باشد،
رحمت پروردگار بر خاندان رسول و لعنت خدا بر آن جاهلان باد.
شافعی محبت اهل بیت را در
گوشت و خون خود آمیخته می‌داند و این خاندان را وسیله رشد و
هدایت و همه چیز خود می‌داند و می‌گوید:
و سائلی عن حُب أهل البیت هل؟ ••• أُقرّ إعلاناً به أم أجحدُ
هَیهاتَ ممزوجٌ بلحمی و دَمی ••• حُبُّهم و هو الهُدی و الرشدُ
یا أهل بیتِ المصطفی یا عدتی ••• وَ مَن علی حبّهُم أعتَمدُ
أنتم إلی اللهِ غَداً وَسیلَتی ••• و کیف أخشی؟ و بکم اعتضدُ
ولیّکم فی الخُلدِ حَیّ خَالدٌ ••• و الضدُ فی نارٍ لَظیً مُخلّدُ
ای پرسشگران از من درباره محبت اهل بیت، آیا آشکارا به محبت ایشان اقرار کنم، یا آن را انکار نمایم. هرگز منکر محبت و
عشق آنان نخواهم شد، چون به خون و گوشت من درآمیخته است و عشق ایشان وسیله هدایت و رشد من است. ای خاندان محمد، ای همه چیز من، ای کسانی که من متکی به
حب شما هستم. شما در
روز قیامت پیش خدا شفیع من هستید؛ پس چگونه بترسم، در‌حالی‌که به شما
اعتماد و اطمینان دارم. آن‌که شما را دوست دارد، جاودانه در
بهشت می‌ماند و دشمنان شما جاودانه در
آتش پر سوز
دوزخ خواهند بود.
او در جایی دیگر در شعری اهل بیت
نبوت و
طهارت را کشتی نجات و محبت و دوستی آنان را
ریسمان الاهی می‌نامد و می‌گوید:
وَ لَمَّا رَأیتُ النَّاسَ قَد ذَهَبَت بِهِم ••• مَذَاهِبُهُم فِی أبحُرِ الغَیِّ وَ الجَهلِ
رَکِبتُ عَلَی اسمِ الله فِی سُفُنِ النَّجَا ••• وَ هُم آل بَیتِ المُصطفَی خَاتَمِ الرُّسُلِ
وَ أمسَکتُ حَبلَ اللهِ وَ هُوَ وَلاءوهُم ••• کَما قَد أُمِرنَا بالتَمسُّکِ بالحَبلِ.
چون دیدم که مذاهب و اختلافات فقهی، مردم را در دریای
جهل و
گمراهی کشانده، به‌نام خدا بر کشتی نجات که همان خاندان پیامبر خاتم است، سوار شدم و ریسمان الاهی را که همان دوستی و محبت آنان است گرفتم؛ همان‌گونه که خداوند ما را به تمسک به حبل الاهی فرمان داده است.
بنابر آنچه که در
اشعار شافعی خواندیم، مشخص می‌گردد که او به اهل بیت پیامبر
اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ ارادت خاصی داشته است؛ به‌نحوی‌که از ابراز صریح آن خوفی نداشت. او به‌صراحت هدایت و رستگاری را در پی‌روی از پیامبر و خاندان او می‌داند و حتی
شفاعت آنها را در روز محشر آرزو می‌نماید، نه فقط شفاعت در روز قیامت، بلکه صحت
اعمال عبادی را نیز مشروط به اقتدای به ایشان می‌داند؛ به‌گونه‌ای که معتقد است، اگر کسی در
نماز خود بر پیامبر و خاندانش درود و
صلوات نفرستد، نمازش صحیح نمی‌باشد.
در پایان شایان توجه است که یکی دیگر از دلایل و شواهد ارادت و علاقه امام
شافعی به اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ بیان و استناد به
احادیث امام صادق علیه‌السلام در
کتاب "
الام" است.
پایگاه اسلام کوئست.
