خالق و مخلوق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: خالق، مخلوق، واحد بودن، استقلال خداوند، صفات و اسماء الهی.
پرسش: در کتاب
مفاتیح الجنان عبارتی است که خواهشمندم در مورد آن توضیح دهید: لا فرق بینک و بینهما الاّ انهم عبادک و خلقک؟
پاسخ: جدایی و فرق بین حضرت
حق و آن انوار مقدسه نیست، جز این‌که او
خالق است و دیگران مخلوق؛ همین بزرگ‌ترین تفاوت‌هاست. وجود
مقدس حضرت دوست، استقلالی است و همه به غیر از او تبعی و عرضی‌اند. پس در حقیقت
امامان معصوم (علیهم‌السلام) مظهر صفات و
اسماء الهی هستند که همه موجودات، بندگان و عاجزان از معرفت حقیقی حق، با
شناخت نسبی
اهل بیت عصمت و
طهارت (علیهم‌السلام) به بخشی از مراتب
توحید نائل آیند و این معنای عدم فرق و جدایی بین خداوند و انوار
معصومین است که البته در
خالقیت و مخلوقیت متفاوت‌اند و این حجج الهی در عین حال مخلوق خداوندند.
۱. در جلد اول
اصول کافی بابی است با این عنوان: فرق میان معانی
اسمای خدا و اسمای مخلوق. در اولین
روایت این باب آمده است:
«
فتح بن یزید جرجانی گوید: شنیدم جناب ابوالحسن (علیه‌السلام) می‌فرمود:
خدا لطیف، آگاه، شنوا بینا، یگانه، یکتا و بی‌نیاز است، نه زاده و نه زاده شده و هیچ کس همتای او نیست، اگر او چنان باشد که مشبّه (کسانی خدا را به مخلوقات
تشبیه می‌کنند) می‌گویند، نه
خالق از
مخلوق شناخته می‌شود و نه عکس؛ ولی اوست خالقِ، میان او و کسی که جسم و صورتش داده و ایجاد کرده، قطعاً فرق است، چیزی مانند او نیست و او مانند چیزی نباشد».
۲. وجود خدا اصیل و مستقل است؛ اما
مخلوقات، وجودشان تبعی است؛ یعنی مخلوق هم به معنی وجود مستقل نمی‌باشد.
۳. اختلافاتِ موجودات در قُرب و بُعد به حضرت حق تعالی همان
اختلاف حجاب‌های آن‌هاست. هر چه مقدار تعینات کم‌تر باشد، این قرب بیش‌تر می‌تواند باشد؛ پس اهل بیت (علیهم‌السلام) که وجودات نورانی،
معصوم و به دور از وابستگی‌ها به
عالم ماده‌اند، بیش‌ترین قرب و نزدیکی را می‌توانند به خدا داشته باشند و این از نعماتِ بزرگِ حضرت حق است که این الگوهای شایسته را برای همه موجودات آفریده است که گر چه حضرت دوست را نمی‌توانیم درک کنیم، مشاهده کنیم و در مورد کُنه وجودش تامل و
تفکر نماییم، ولی این انوار قدسیه خدا نما را قرار داده تا با
تمسک و
اعتصام به وجود مقدسشان حضرت حق از زوایای متعدد قابل شناخت باشد، این تعابیر بلند را می‌توان در
زیارت جامعه کبیره به صورت موجز و بلیغ یافت که یک دوره کامل امام‌شناسی و نهایتاً می‌تواند درس
توحید باشد:
(من والاکم فقد والی الله و من عاداکم فقد عاد الله و من احبکم فقد احبّ الله و من ابعضکم فقد ابعض الله و من اعتصم بکم فقد عتصم بالله چرا که: انتم الصراط الاقوم....)
در این‌جا شرح مختصری از
حدیث شریف را بیان می‌کنیم:
«شکی نیست که حقیقت
ذات حضرت باری تعالی بر توحید است و ادله عقلیه و برهان فلسفی از یک ناحیه، و شهود وجدانی و عرفان قلبی، از ناحیه دیگر و
آیات و روایات
متواتر از ناحیه سوم، همگی بر یک سیر و در یک خط مشی، توحید، ذات اقدس حق متعال را در تمام جهات، از بدیهیات می‌داند.
یعنی
خداوند سبحان با جمیع مختصات او ـ اعم از
ذات، صفات،
اسماء و افعال ـ واحد است و در هیچ یک از این مراتب، شائبه دوئیت و غیریت مشهود نیست و نمی‌تواند باشد.
در تمام عوالم، هر صفتی (چون
علم،
قدرت،
حیات و غیره) و هر اسمی (چون
عالم، قادر، حیّ و غیر آن‌ها) حقیقت و اصالتشان از آن ذات مقدس است. به این معنا که در تمام
جهان هستی، هر فعلی اصالتاً به خدای سبحان اختصاص دارد و هیچ موجودی نمی‌تواند مستقلاً دارای فعلی باشد، مگر آن‌که آن فعل اصالتاً از آن ذات
مقدس ربوبی است و بالعرض و بالتبع دیگران را در حال حرکت، کنش و واکنش می‌بینیم.
لذا مراتب سه‌گانه توحید، (در ذات، در اسماء و صفات و در افعال) از خصایص الهیون است و همه بر آن متفق‌اند و همه
مذاهب بر این مطلب، برهان اقامه کرده‌اند و در این میان الهیون،
امت اسلام توانسته‌اند از همه بهتر و استوارتر
برهان عرضه کنند.
پس موجودات از ملکی و ملکوتی تا نفوس قدسیه و مجردات و هم‌چنین انوار حضرات معصومین (علیهم‌السلام) اشعه‌ای از
نور حضرت حق می‌باشند. با پیمودن راه اهل بیت (علیهم‌السلام) که
آیات بزرگ الهی‌اند، می‌توان به
خدا رسید و با دانستن این تعابیر
حق به پرسش مذکور می‌رسیم که درباره
دعای ماه شریف رجب است که لا فرق بینک و بینهما الاّ انهم عبادک و خلقک).
جدایی و فرق بین حضرت حق و آن انوار مقدسه نیست، جز این‌که او
خالق است و دیگران
مخلوق، همین بزرگ‌ترین تفاوت‌هاست که در مقدمه گذشت که وجود
مقدس حضرت دوست، استقلالی است و همه به غیر از او تبعی و عرضی‌اند. پس در حقیقت
امامان معصوم (علیهم‌السلام) مظهر صفات و
اسماء الهی هستند که همه موجودات،
بندگان و عاجزان از معرفت حقیقی حق، با شناخت نسبی
اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) به بخشی از مراتب
توحید نائل آیند و این معنای عدم فرق و جدایی بین خداوند و انوار معصومین است که البته در خالقیت و مخلوقیت متفاوت‌اند و این حجج الهی در عین حال مخلوق خداوندند.
۱. طریق عرفان، (ترجمه بشرح رسالة الولایة علامه طباطبایی)، انتشارات بخشایش، قم.
۲. اسرار ولایت مطلقه (محمدعلی بهمتی و احمد فری) نشر مهد قم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «خالق و مخلوق»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۱.
