تفاوت بهتان با تهمت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بهتان، تهمت، ناسزا.
پرسش: بین بهتان و تهمت چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی وجود دارد؟ چه کنیم تا زبانمان به ناسزا باز نشود؟
پاسخ: تهمت یا بهتان از جمله
گناهان کبیره است؛ یعنی به دیگری، چیزی یا عیبی که در او نیست، نسبت دهیم؛ ممکن است این
گناه از غیبت بدتر باشد؛ زیرا
غیبت کردن، گاهی یاد کردن عیب شخصی است که در او، آن
عیب وجود دارد.حال وقتی این گناه کبیره باشد، پس بهتان که ذکر عیبی است که در او نیست، به طریق اولی و حکم قطعی
عقل،
گناه کبیره خواهد بود.
هم‌چنین درباره اینکه چه کنیم تا ناسزا نگوییم، باید نخست پی به زشتی
عمل ببریم و سپس آثار و عواقب آن را بشناسیم.
نخست باید دانسته شود که بهتان یا
تهمت دو
لغت است که هر دو به یک معناست؛ اما در گفتار و نوشته‌ها گاهی کلمه بهتان به کار می‌رود و گاهی تهمت. در کتب لغت، بهتان را به معنای کلام
دروغ ذکر کرده‌اند.
علمای اخلاق نیز زشتی آن را شدیدتر از
غیبت و دروغ می‌شمارند.
تهمت یا بهتان از جمله گناهان کبیره است؛ یعنی به دیگری، چیزی یا عیبی که در او نیست، نسبت دهیم؛ ممکن است این گناه از غیبت بدتر باشد؛ زیرا غیبت کردن، گاهی یاد کردن عیب شخصی است که در او، آن عیب وجود دارد. حال وقتی این گناه کبیره باشد، پس بهتان که ذکر عیبی است که در او نیست، به طریق اولی و حکم قطعی عقل، گناه کبیره خواهد بود.
بهتان، مشتمل بر دو کبیره است: غیبت و دروغ.
چنان‌که
عبدالرحمان بن سبابه گوید: شنیدم از حضرت
امام صادق (علیه‌السلام) که می‌فرمود: ... بهتان آن است که درباره شخصی، چیزی را بگویی که در او نیست.
و از
یحیی بن ازرق روایت شده که حضرت ابوالحسن
(موسی بن جعفر) (علیه‌السلام) به من فرمود: هر کس پشت سر مردی، چیزی را بگوید که در او وجود دارد و مردم هم می‌دانند که آن چیز در اوست، غیبت او را نکرده و هر کس پشت سر کسی چیزی را بگوید که در او هست، ولی مردم نمی‌دانند، غیبتش را کرده و هر کس پشت سر کسی چیزی بگوید که در او نیست، به او بهتان زده است.
نتیجه اینکه با توجه به
روایات و لغت، هر کس به دیگری صفتی را نسبت دهد که در او نیست، چه پشت سر او باشد یا در جلو، به او بهتان زده است؛ و چون بهتان مورد ابتلای عمومی است و مفسده آن بسیار است، در
قرآن مجید و روایات، به سختی از آن نهی شده و عقوبت‌های شدیدی بر آن وعده داده شده است.
و اما در
قرآن، کلمه
بهتان در سوره‌های
نور،
ممتحنه، نساء و
احزاب آمده و پیرامون زشتی آن سخن گفته شده که برای توضیح و تفصیل آن می‌توان به کتب
تفسیر مراجعه نمود. در روایات هم لفظ بهتان آمده و هم تهمت به کار برده شده است.
اکنون به دو
روایت اشاره می‌کنیم:
امام رضا (علیه‌السلام) از قول پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرمایند: هر کس به
مرد یا زن مؤمنی، تهمت بزند یا چیزی را که در او نیست بگوید،
خداوند او را روز
قیامت بر محلی از
آتش نگه می‌دارد، تا از عهده آنچه گفته برآید.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: هر کس به برادر مؤمنش تهمت بزند،
ایمان در دلش ضایع می‌شود و از بین می‌رود؛ چنانچه
نمک در
آب حل می‌شود.
علمای اخلاق، بهتان را به سه نوع تقسیم می‌کنند:
بهتان به خداست که سخت‌ترین بهتان‌هاست. همانند کسانی که منکر
عدالت یا
حکمت و ... خدا شوند.
در
قرآن کریم به این قسم در
سوره مبارکه صف اشاره فرموده:
«
وَمَنْ اَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَی عَلَی اللَّهِ الْکَذِبَ وَهُوَ یُدْعَی اِلَی الْاِسْلَامِ»؛
«آیا از آن کس که به راه
اسلام و سعادتش می‌خوانند و او (از فرط
شقاوت) همان دم بر خدا
افترا و دروغ می‌بندد، در جهان کسی ستم‌کارتر هست».
بهتان به
پیامبر یا
امام: مانند اینکه پیامبر را
ساحر، دیوانه،
شاعر و دروغ‌گو بنامند.
بهتان به مردم که بر دو قسم است:
أ. گاهی قول بدون
علم است؛ یعنی عیبی که ثابت نشده و یقینی نشده، به مجرد
سوء‌ظن، به دیگری نسبت داده شود.
ب. افتراست؛ یعنی عیبی را که می‌داند در آن شخص وجود ندارد، یا کاری را که می‌داند از او سر نزده، از روی دشمنی به آن شخص نسبت دهد.
قرآن کریم در سوره مبارکه نساء به این نکته اشاره فرموده است:
«
وَمَنْ یَکْسِبْ خَطِیئَةً اَوْ اِثْمًا ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَاِثْمًا مُبِینًا»؛
«و هر کس خطا یا گناهی از او سر بزند و تهمت به دیگری بندد، مرتکب بهتان و گناه بزرگ و آشکاری شده است».
هم‌چنین از
آیات ۱۰۵ تا ۱۱۳ نساء،
حکم به تحریم بهتان و افترا استفاده می‌شود؛ هر چند این افترا نسبت به کافری باشد.
و اما در مورد بخش دیگر سؤال، اینکه چه کنیم تا ناسزا نگوییم، باید ابتدا زشتی
عمل و آثار و عواقب آن دانسته شود.
در این باره به دو
روایت اشاره می‌کنیم:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرمایند: به‌راستی خداوند
بهشت را
حرام فرموده است، بر هر فحش‌دهنده بی‌آبرو و کم‌شرم که باک ندارد، چه بگوید و چه به او گفته شود.
در روایت دیگری است از قول سُماعه، یکی از شاگردان امام صادق (علیه‌السلام) می‌گوید: به محضر امام صادق (علیه‌السلام) رفتم. حضرت با من آغاز سخن فرمود که ای سماعه! این چه جنجالی بود که میان تو و شتردارت پیدا شد؟ مبادا دشنام‌گو و بدزبان و لعنت‌فرست باشی؛ در پاسخ گفتم: بلکه همین‌گونه بود؛ زیرا او به من ستم کرد. حضرت فرمودند: اگر او به تو ستم کرد، تو بیشتر به او
ظلم روا داشتی و بیشتر ستم کردی. به‌راستی این کردار از
اعمال من نیست. من به شیعیانم چنین دستوری نمی‌دهم. از پروردگارت آمرزش بخواه و دیگر این گناه را تکرار نکن.
این کلام نورانی، به‌خوبی بیان می‌دارد که
شیعه امام صادق (علیه‌السلام) باید چگونه باشد و
دهان خود را به
فحش و
ناسزا باز نکند. اگر انسانی که ادعای مسلمانی می‌کند و به
کتاب خدا، قرآن معتقد است و قول خداوند را صادق می‌داند که:
«
وَمَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِیثاً»؛ «و راستگوتر از خدا در سخن کیست»؟
خداوند در قرآن می‌فرماید: «
مَا یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ اِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ»؛
«(آدمی) هیچ سخنی را به
لفظ درنمی‌آورد، مگر اینکه مراقبی آماده نزد اوست. (و آن را ضبط می‌کند)».
پس چنانچه هر کلمه‌ای از سخنان ما در نامه اعمال ما محفوظ می‌ماند و فرشتگانی بزرگوار، هر عملی را که ما انجام می‌دهیم، می‌دانند («
وَاِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ• کِرَامًا کَاتِبِینَ• یَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ»
و این نامه اعمال در روز قیامت گشوده خواهد شد و دیگر چیزی مخفی نخواهد ماند، آیا بهتر نیست، به عاقبت بهتان و
غیبت فکر نماییم و به جای رسوایی در
روز قیامت و دوری از
بهشت و نعمت‌های آن، سعادت اخروی را برگزینیم.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
هرزه‌گویی و
بدزبانی، از جفاکاری است و جفاکار در
آتش است.
محقق بزرگوار مرحوم
میرزا محمدتقی شیرازی، در حاشیه کتاب
مکاسب شیخ اعظم انصاری (رحمة‌الله‌علیه) می‌فرماید: مقتضای اطلاق روایات، حرام بودن فحش است، با هر که باشد؛ خواه
مسلمان و
مؤمن باشد یا
کافر و
فاسق. کوچک باشد یا بزرگ؛ بلکه می‌توان گفت: هر چند بچه و غیر ممیز باشد؛ بلکه از بعضی روایات استفاده می‌شود که
سَبّ و لعن حیوانات نیز نهی شده است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاوت بهتان با تهمت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۱۷.
