احمد بن موسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: احمد بن موسی، شاه‌چراغ،
امام کاظم (علیه‌السلام)، محل دفن، شیراز، اسفراین.
پرسش: اطلاعاتی در مورد حضرت احمد بن موسی (شاه‌چراغ) که در شیراز مدفون است می‌خواستم؟
پاسخ: احمد بن موسی بن جعفر (علیه‌السلام)»، از
فرزندان امام کاظم (علیه‌السلام) است. پدر بزرگوارشان امام کاظم (علیه‌السلام)، او را بسیار دوست می‌داشت و ملکی را از خود به او بخشید و او را به بخشندگی و دلیری ستود.
«احمد بن موسی بن جعفر (علیه‌السلام)»، از
فرزندان امام کاظم (علیه‌السلام) است
و اصل وجود چنین فرزندی برای حضرت و نیز تعریف و
توثیق اجمالی ایشان در منابع کهن شیعی وجود دارد.
در خصوص رابطه ایشان با پدر بزرگوارش،
روایت شده است که
امام موسی کاظم (علیه‌السلام)، او را بسیار دوست می‌داشت و ملکی را از خود به او بخشید و او را به بخشندگی و دلیری ستود.
شیخ مفید (۴۱۳ ق) در این‌باره می‌گوید: احمد بن موسی، سیّدی کریم و جلیل و صاحب
ورع بوده و حضرت
ابوالحسن موسی (علیه‌السلام) او را دوست می‌داشت و مقدم می‌شمرد و یک قطعه زمینی همراه با
آب آن، معروف به یسیره به او بخشیده بود. گزارش شده که احمد بسیاری از
بردگان را از
مال خویش آزاد نمود.
اسماعیل بن
موسی بن جعفر (علیه‌السلام) می‌گوید: «…پدرم پیوسته به او نظر داشت و او را پاس می‌داشت و از او غافل نمی‌شد».
با وجود مطالب یادشده، درباره جزئیات زندگی احمد بن موسی اطلاعات زیادی در منابع اولیه وجود نداشته و تنها برخی مطالب و داستان‌ها در کتاب‌های نسبتاً متأخر ـ آن هم با اختلافاتی ـ نقل شده است که در این نوشتار ـ بدون تأیید یا رد ـ تنها گزارشی از آن‌ها را به استحضار می‌رسانیم:
سید جعفر آل
بحرالعلوم (۱۳۷۷ ق)، درباره مادر ایشان نقل کرده است: مادر احمد بن موسی، از
زنان بسیار محترم بود که او را ام احمد می‌نامیدند. حضرت
موسی بن جعفر (علیه‌السلام)، به او علاقه زیادی داشت، وقتی از
مدینه به
بغداد رفت، امانت‌های
امامت را به او سپرده، فرمود: «هر کس در هر موقع آمد و این امانت‌ها را از تو خواست، بدان من از
دنیا رفته‌ام و او جانشین من است و امامی است که اطاعتش بر تو و سایر مردم
واجب است».
وقتی
هارون،
امام کاظم (علیه‌السلام) را در بغداد
مسموم کرد،
حضرت رضا (علیه‌السلام)، از ام احمد امانت‌ها را خواست. ام احمد گفت: وای پدرت
شهید شد؟ فرمود: «آری؛ اکنون از دفن او فارغ شدم، آن امانت‌هایی که پدرم موقع رفتن به بغداد در اختیارت گذاشت بیاور، من جانشین او و
امام به
حق بر
جن و انس هستم». ام احمد گریبان چاک‌زده، امانت‌ها را تحویل داد و با آن‌جناب به امامت
بیعت کرد.
در خصوص
شهادت یا وفات و محل دفن احمد بن موسی اختلاف‌نظر وجود دارد. این
اختلاف مبتنی بر آن است که وی به
اسفراین (از توابع استان
خراسان شمالی) رفته و در آن‌جا به شهادت رسیده یا در
شیراز وفات یافته و یا به شهادت رسیده است.
حاج
شیخ عباس قمی (۱۳۵۹ق)، از کتاب «شد الازار فی حط الاوزار عن زوار المزار» ـ نوشته معین‌الدین ابو‌القاسم
جنید بن
محمود بن
محمد شیرازی در سال ۷۹۱هـ. ق
ـ نقل کرده است که:
ـ احمد بن موسی بن جعفر (علیه‌السلام) در ایام
مأمون، به شیراز
سفر کرد و در آن ایام بعد از
شهادت امام رضا (علیه‌السلام)، او نیز در شیراز وفات یافت... .
ـ برخی نیز گفته‌اند که به شهادت رسید و
قبر شریفش مخفی بود تا این‌که در زمان امیر
مسعود بن بدر کشف شد و قبّه‌ای برای آن بنا نمود. گویند که بدن شریفش در قبر تر و تازه مانده بود و از آن‌جایی که در دست
انگشتری داشته که نقش نگینش «العزّة لله احمد بن موسی» بوده است، او را شناختند. بعد از آن
اتابک ابوبکر، بنایی بلندتر از اولی تأسیس کرد؛ سپس
خاتون تاش که زنی نیکوکار و اهل
عبادت بوده در سال ۷۵۰ هـ. ق قبّه‌ای بس عالی درست کرد و در جَنب آن، مدرسه‌ای عالی بنا نهاد و در جوار آن مرقدی هم برای خودش معین نمود.
سید نعمت الله جزایری (۱۱۱۲ق) در «
الانوار النعمانیّه» می‌گوید: احمد و
محمد فرزندان
موسی بن جعفر (علیه‌السلام) هر دو در شیراز مدفون بوده و محل دفنشان، محل تبرک و زیارت شیعه است.
نویسنده
ریحانة الادب (۱۳۷۳ق) می‌گوید:
حمدالله مستوفی در «
نزهة القلوب»، آقای
محمدعلی کرمان‌شاهی در «مقامع الفضل»، صاحب حدائق در چند جا از «
لؤلؤة البحرین»، میرزا عبدالله افندی در «
ریاض العلماء» در ذیل شرح حال
سیدعبدالله بن
موسی بن
احمد تصریح کرده‌اند بر این‌که مرقد شریف احمد بن موسی بن جعفر (علیه‌السلام) همین مزاری است که در شیراز موجود، و به شاه‌چراغ معروف است.
سیدمحسن امین (۱۳۷۷ق) در «
اعیان الشیعه»، بعد از بیان عقیده آنانی که محل دفن احمد بن موسی را در
اسفراین یا مکان دیگر می‌دانند، می‌گوید: این عقیده بعید و مخالف با عقیده مشهور است (که محل شهادت و
قبر او شیراز می‌باشد).
تاریخ وفات احمد بن موسی را در منابع تاریخی نیافتیم؛ ولی برخی نویسندگان معاصر تاریخ وفات را حدود ۲۰۳ قمری که هم‌زمان با
شهادت امام رضا (علیه‌السلام) است، ذکر نموده‌اند.
در برخی کتب متأخر نقل شده که پس از
شهادت امام کاظم (علیه‌السلام)، مردم مدینه به لحاظ شخصیت و سن احمد، به در خانه او رفته و با وی
بیعت کردند و او پیشاپیشِ
جمعیت به
مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) رفت و خطبه‌ای خواند و به مردم گفت: «ای کسانی که با من بیعت نموده‌اید! بدانید که من خودم با برادرم علی (
امام رضا) بیعت کرده‌ام و او واجب الاطاعه است. بر من و شماست که از او
اطاعت کنیم». سپس از منبر پایین آمده و به اتفاق همه مردم به در خانه برادرش رفته و با حضرت بیعت کردند.
در پایان گفتنی است که «شاه‌چراغ»، لقبی نیست که در زمان زندگانی ایشان به حضرتشان
اطلاق شده باشد؛ بلکه براساس برخی نقل‌ها، در جریان کشف قبرشان در صدها سال بعد، این
لقب برای ایشان در نظر گرفته شد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «احمد بن موسی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۳۰.
