چگونگی بیان هدف آفرینش برای دانش‌آموزان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: هدف از آفرینش، عبادت خدا، صفات خدا، شناخت خدا، سعادت ابدی.
پرسش: نحوه بیان هدف آفرینش برای دانش‌آموزان دوره راهنمایی چه‌گونه باید باشد؟
پاسخ:
هدف از آفرینش، یکی از سؤال‌های مهم دوران
زندگی انسان‌هاست.
روزها فکر من این است و همه شب سخنم ••• که چرا غافل از احوال دل خویشتنم
از کجا آمده‌ام آمدنم بهر چه بود ••• به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم
مانده‌ام سخت عجب کز چه سبب ساخت مرا ••• یا چه بوده است مرادِ وی از این ساختنم
تا به تحقیق مرا منزل و ره ننمایی ••• یکدم آرام نگیرم نفسی دم نزنم
در واقع اساس و زیربنای تمام حرکات مادی و معنوی هر انسانی را اصول اعتقادی او تشکیل می‌دهد. اگر این اصول اعتقادی که خود مجموعه‌ای از همین قبیل سؤالات است، سالم و صحیح باشد،
اعمال و حرکات انسان نیز صحیح و شایسته خواهد بود.
در این میان
نوجوانان که از روحی پاک و قلبی زلال برخوردارند و مایل‌اند با
مبدأ هستی و
پروردگار متعال رابطه‌ای روشن، قابل درک و مستمر برقرار کنند، با طرح سؤالاتی همچون
فلسفه خلقت (
آفرینش)،
فلسفه زندگی،
فلسفه مرگ و ... به دنبال یافتن پاسخی مطمئن برای زندگی و چرایی آن هستند.
گفتن و نوشتن درباره نوجوانان، کاری است نه‌چندان آسان؛ زیرا لازمه توفیق در این امر، بازشناسی روحیات و رویکردهای آن‌هاست.
علاوه بر پیچیدگی کار، یافتن زبان ارتباطی با مخاطبان نوجوان و جوان و بیان مطالب سنگین علمی، در قالب‌های محسوس و ساده نیز به‌خودی‌خود، موضوعی دشوار است.
آن‌چه که در ذیل مورد
مطالعه قرار می‌دهید، جوابی کوتاه به هدف از آفرینش است که می‌توانید آن را با بیان ساده‌تری (درصورتی‌که آن را از سطح مخاطبان خود بالاتر می‌دانید) برای دانش‌آموزان بیان نمایید و در پایان هم چند منبع ذکر شده است که ممکن است در رسیدن یک پاسخ جامع و کامل کمک کند.
لازم به ذکر است که استفاده از روش‌هایی مانند برگزاری گردش‌های علمی و تفریحی و
ارشاد به
تفکر در
آیات الهی یا تشکیل جلسات تریبون آزاد برای پاسخ‌گویی خود دانش‌آموزان به چنین سؤالاتی و تکمیل آن‌ها توسط کارشناسان مربوطه و ... مربی را در جواب دادن به شبهات در سطح فهم جوانان و نوجوانان کمک خواهد کرد.
البته در همه مراحل و همه روش‌ها، باید میزان رشد شناختی و ذهنی مخاطبان و دانش‌آموزان، در نظر گرفته شود. تکمیل و رشد بعد ذهنی و عقلانی کودک دارای روند و سیر معینی است که در روان
شناسی رشد بدان پرداخته شده است و آموزش‌ها و روش‌های مربی نمی‌تواند بدون تکیه به آن‌ها باشد.
هم‌چنین درصدد رشد و تکامل درک دینی و مذهبی
کودکان و
نوجوانان، تحقیقات و نظریاتی مطرح شده است که توجه به زمان‌بندی‌ها و شرایط خاص هر دوره زمانی می‌توان،
مربی را در آموزش و پاسخ به مسائل اعتقادی و دینی یاری رساند.
بنابراین، برای بیان
هدف آفرینش برای نوجوانان که تازه از مرحله هوش حسی و عملیات عینی به هوش منطقی و انتزاعی دست یافته‌اند، از قضایای منطقی، روش داستان، نمایش‌نامه و
تمثیل می‌توان استفاده کرد.
در این‌جا به یک قضیه منطقی اشاره می‌شود. پیچیدگی
جهان را که امور فیزیکی و شیمیایی هستند، برای
جوانان بیان کنیم و از اطلاعات تحصیلی آنان نیز در این امر استفاده کنیم. سپس آنان را به این قضیه منطقی توجه دهیم که سازنده این مخلوقات پیچیده از هوش، درایت و حکمت عالی برخوردار است. سپس یک قضیه منطقی دیگر را هم اضافه کنیم که سازنده با هوش، دانا، حکیم و علیم چیزی را بدون فلسفه، بدون
حکمت و کاربرد و بیهوده نمی‌سازد؛ پس این جهان حکمتی دارد؛ اما حکمت آن چیست؟ در این مورد باید به بیان خود سازنده مراجعه کرد. با توجه به این‌که نوجوانان از مرحله حسی کامل رها شده‌اند و به مرحله عملیات عینی یا مرحله انتزاعی رسیده‌اند، می‌توانند این قبیل قضایای منطقی را اگر خوب و ساده بیان شوند، درک کنند؛ اما برای جا افتادن بیش‌تر مطلب می‌توان از روش‌های داستان، نمایش‌نامه و مانند آن نیز استفاده کرد.
هدف از آفرینش چیست؟
از دو راه می‌توان هدف از وجود یک پدیده را شناخت:
اول این‌که سازنده آن پدیده یا کسی که سازنده آن وی را آگاه ساخته است، هدف از پدیده‌ای را خود بیان کند.
دوم این‌که ساختمان وجودی آن پدیده را
مطالعه کنیم و با توجه به اجزا و نوع طراحی و پرداخت آن‌ها، هدف از
خلق آن پدیده را به دست آوریم.
فرض کنیم برای نخستین بار دستگاه
ماشین حساب یا
کامپیوتر را می‌بینیم و چون
هدف از آن را نمی‌دانیم، از سازنده یا فروشنده «که معمولاً باید از فایده و هدف آن آگاه باشد» می‌پرسیم و او ما را از هدف و فایده آن آگاه می‌سازد؛ مثلاً: اگر برای نخستین بار دستگاه پنکه را ببینیم و بدانیم که حرکت یک جسم در هوا موجب جابه‌جایی هوا می‌شود و از جابه‌جایی هوا نیز باد پدید می‌آید، پی می‌بریم که دستگاه مزبور برای خنک کردن هوا ساخته شده است.
اکنون با استفاده از این دو راه می‌توانیم، هدف از آفرینش
انسان و
جهان را به دست آوریم.
خداوند که
خالق انسان است، انسان را
خلیفه و جانشین خود در زمین قرار داده است: «و انی جاعل فی الارض خلیفه»
و روشن است که خلیفه و جانشین باید صفات او را دارا باشد.
بدین جهت در
حدیث آمده است که
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «علیکم بمکارم الاخلاق ...»؛
بر شما باد به تحصیل
مکارم اخلاق.
و در جای دیگر می‌فرماید: خواست خداوند متعال این است که بندگان دارای آداب رفیع و اخلاق شریف باشند؛
پس
هدف از خلقت انسان این است که او خود را با صفات خدایی که
صفات کمال و جمال‌اند، بیاراید و به اصطلاح خداگونه شود.
رسیدن به این
هدف راه‌و‌رسم ویژه‌ای لازم دارد که از طرف آفریدگار تعیین شده است و مجموعه این روش‌ها «
عبادت» نامیده شده است.
بدین جهت، در
قرآن کریم آمده است: «ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»؛
«من
جن و انس را نیافریدم، جز برای این‌که عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)». (ترجمه
آیت‌الله مکارم شیرازی.)
پس اگر ما به آفریننده جهان مراجعه کنیم، خواهیم فهمید که هدف او از آفرینش جهان چیزی جز
بندگی و
عبادت او نمی‌باشد؛ هم‌چنین این نتیجه را می‌توان، از راه مطالعه دستگاه آفرینش به دست آورد؛ زیرا
انسان علاوه بر [[دستگاه فیزیکی و ساختمان جسمی و غریزی که سایر
حیوانات نیز دارند، دارای دستگاه
عقل و
تفکر است و اگر هدف از آفرینش او به]] حیات مادی و نظم و ترتیب مربوط به آن منحصر بود، دیگر مجهز ساختن او به عقل و تفکر کار عبثی می‌نمود؛ چنان‌که سایر حیوانات بدون داشتن آن از حیات مادی بهره‌مندند. پس باید
خلقت انسان، هدفی ماورای طبیعی داشته باشد که عبارت است از: به دست آوردن کمالات معنوی و اخلاقی که چیزی جز کمالات و صفات خدایی نیستند؛ و از راه عبادت و
پرستش خدا به دست می‌آیند.
از طرفی عبادت خدا و اتصاف به صفات خدایی، جز از راه شناخت خدا و
صفات خدا ممکن نیست؛ بدین جهت گاهی
معرفت خدا به عنوان هدف آفرینش انسان به شمار می‌آید؛
چنان‌چه از
امام حسین (علیه‌السّلام) روایت شده که فرمودند: «خداوند متعال بندگان را نیافرید، مگر برای این‌که او را بشناسند و پس از
شناخت، او را بپرستند تا با عبادت او، از عبادت دیگران بی‌نیاز شوند».
بدیهی است کسی که خود را به صفات کمال و جمال بیاراید، مورد رضایت خدا بوده، به رستگاری و سعادت ابدی دست می‌یابد.
بدین جهت، در برخی
روایات از رسیدن انسان به نعیم ابدی به عنوان
هدف خلقت انسان یاد شده است.
بنابراین اهداف یادشده، برخی مقدمه برخی دیگر بوده و می‌توان آن‌ها را به صورت زیر ترسیم کرد:
انسان ← شناخت خدا ← عبادت خدا ← انصاف به صفات کمال و جمال← جلب رضایت خداوندی ← سعادت جاودانه.
۱. آموزش عقاید، آیت‌الله مصباح یزدی، نشر بین‌الملل.
۲. اصول اعتقادات از چهل درس، اصغر قائمی نسب، نشر برگزیده.
۳. پاسخ به پرسش‌های مذهبی، آیات عظام مکارم و سبحانی، نشر مدرسه امام علی (علیه‌السلام)، مطبوعاتی هدف، چاپ دوم، ۱۳۸۱ ش.
۴. تفسیر نمونه و المیزان، ذیل آیه ۵۶ سوره ذاریات.
۵. فلسفه خلقت انسان، عبدالله نصیری، کانون اندیشه جوان، کتاب دانش‌جو.
۶. توصیه‌ها، پرسش‌ها و پاسخ‌ها در محضر آیت‌الله جوادی آملی، ج۱، دفتر نشر معارف، چاپ ششم، ۱۳۸۳ ش، تدوین: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، ۶۲- ۵۸.WWW.NASHREMAAref.COM
۷. آموزش مفاهیم دینی همگام با روان
شناسی رشد، ناصر باهنر.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «چگونگی بیان هدف آفرینش برای دانش‌آموزان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۲/۰۸.
