نماز در شریعت پیامبران گذشته
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز،
شریعت،
پیامبران، حضرت عیسی (علیه‌السلام)، حضرت موسی (علیه‌السلام).
پرسش: آیا نماز در شریعت پیامبران گذشته (مثل حضرت عیسی و حضرت موسی (علیهماالسلام)) هم بوده است؟ کیفیت آن به چه شکلی بوده است؟
پاسخ: اظهار
عبودیت با افعال و اذکار خاصی که نماز نامیده می‌شود، در همه امت‌ها بوده؛ اما کیفیت و کمیت آن متفاوت بوده است.
از آن‌جایی که
خداوند سرشت انسان را
خداپرست آفریده و
خداشناسی و خداگرایی فطری است، بشر در طول
تاریخ همواره به دنبال
پرستش و عبادت معبودی بوده که مظهر و نمود عینی آن
عبادت در ادیان الهی، در نماز تجلی یافته است؛ اما اگر بیش‌تر درباره این موضوع کنکاش کنیم، درمی‌یابیم که مسئله نیایش ـ به ویژه نماز ـ مخصوص
ادیان وحیانی نبوده؛ بلکه در ادیان غیر وحیانی (غیر الهی) هم مطرح بوده است.
در این‌جا نخست از
قرآن به عنوان متقن‌ترین منبعی که خبر از گذشتگان داده است، شواهدی را درباره نماز در
شریعت حضرت موسی (علیه‌السلام) خواهیم آورد.
وقتی
حضرت موسی (علیه‌السلام) در راه رسالت الهی با همسرش از
وطن هجرت نمود و سر به بیابان گذاشت و در تاریکی و
ظلمت شب، به
طوفان و باران برخورد کرد و به خاطر سختی‌ها و مشکلات فراوان، دستخوش
اضطراب و ناراحتی گشت.
پروردگار مهربان برای
آرامش او به او وحی نمود که:
«
اِنَّنِی اَنَا اللَّهُ لَا اِلَهَ اِلَّا اَنَا فَاعْبُدْنِی وَاَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی »؛
«همانا من اللّه هستم و معبودی جز من نیست؛ پس مرا
عبادت کن و
نماز را برای یاد من به پا دار».
در این
آیه پس از بیان عبادت خدای یکتا، به حضرت موسی (علیه‌السلام)، مسئله نماز یادآوری شده است.
در آیه‌ای دیگر به موسی (علیه‌السلام) و برادرش
هارون دستور داده شده که:
«
وَاَوْحَیْنَا اِلَی مُوسَی وَاَخِیهِ اَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا وَاجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً وَاَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ»؛
«شما و پیروانتان در
مصر منزل گیرید و خانه‌هایتان را
قبله و معبد قرار دهید و نماز به پا دارید».
در این آیه هم، خطاب به موسی و هارون (علیهماالسلام) به پا داشتن نماز مطرح گردیده است.
اما در مورد چگونگی
اقامه نماز در میان
بنی‌اسرائیل آمده است:
در
کتاب اشعیا، فصل چهل و پنجم، آیه ۲۴ چنین معین شده است:
در بنی‌اسرائیل معمول بوده است که
رکوع و
سجود و
تشهد و خم کردن زانویی، نداشته و ندارند و جمیعاً عباداتشان به صورت گروهی است که چهارزانو می‌نشینند و بسیار دو زانو نشستن را بد می‌دانند و از آن اعراض کرده و می‌کنند و بچه‌ها را از ابتدا از نشستن دو زانو منع می‌کنند.
سرانجام در
کتاب گنجینه تلمود چنین نتیجه‌گیری شده: «دانشمندان یهود،
دعا و نماز را چیزی بزرگ‌تر و والاتر از درخواستی برای رفع احتیاجات مادی می‌دانند؛ درعین‌حال که تقاضای زندگی جسمانی را از یاد نبرد‌ه‌اند.
خداوند در آیات متعددی چندین بار از حضرت عیسی (علیه‌السلام) سخن به میان آورده است.
آن‌گاه که
حضرت مریم (علیها‌السلام) به معجزه خداوند، بدون داشتن همسر حامله گردید و فرزندش حضرت عیسی (علیه‌السلام) را به
دنیا آورد. این وضع حمل موجب شگفتی و حتی باعث
تهمت ناروا به او گردید که در این هنگام مریم به فرمان خدا
سکوت کرده و تنها کاری که انجام داد این بود که اشاره به نوزادش کرد و افراد ماجراجو را به طرف گهواره عیسی (علیه‌السلام) ارجاع داد؛ اما این کار بیش‌تر تعجب آن‌ها را برانگیخت و برخی آن را حمل بر سخریه گرفته و خشمناک شدند؛ ولی این حال چندان به طول نکشید؛ چراکه آن نوزاد
زبان به
سخن گشود و گفت:
«
اِنِّی عَبْدُاللَّهِ آتَانِیَ الْکِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیًّا• وَجَعَلَنِی مُبَارَکًا اَیْنَ مَا کُنْتُ وَاَوْصَانِی بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ مَا دُمْتُ حَیًّا»؛
«به درستی که من بنده خدایم به من
کتاب (آسمانی) داده و مرا
پیامبر قرار داده است، مرا هر کجا باشم، مایه
برکت گردانید و تا زنده‌ام به
زکات و نماز سفارش کرد».
این آیه دلالت دارد به این‌که نماز و زکات و
نیکی به پدر و مادر، بر امت‌های گذشته نیز
واجب بوده؛ پس حکمش ثابت است و در هیچ شریعتی امر به آن نسخ نشده.
این آیه به‌خوبی مؤید این مطلب است که در شریعت آسمانی
حضرت عیسی (علیه‌السلام)، نماز و
اقامه آن، از
واجبات مهمی بوده که از طرف
خداوند از ابتدای تولد به حضرت توصیه شده بود و مادرش حضرت مریم (علیه‌السلام) هم از سوی
فرشتگان امر به
اقامه نماز شده بود.
چنان‌چه از جمله پندهای حضرت عیسی (علیه‌السلام) در انجیل است: «به
حق برایتان می‌گویم، چیزی بالاتر از نماز از نظر شرافت اخروی و یاری‌کننده‌تر بر حوادث دنیوی نیست و چیزی نزدیک‌تر از آن به خداوند رحمان نیست؛ پس مداومت بر آن نمایید و آن را زیاد بشمرید و هر کار شایسته‌ای نزدیک می‌کند (ما را) به
خدا، پس نماز به سوی او نزدیک‌کننده‌تر است و برگزیده‌تر، در نزد اوست».
بلندترین نمازی که
مسیح به جا می‌آورد و نسبت به سایر نمازها اهمیتش بیش‌تر است، همان نماز آخری است که حضرتش با شاگردان خود به جا آورد که به سه قسم تقسیم می‌شود:
اول،
دعا به جهت خودش فی نفسه؛
دوم، دعایی که به جهت محافظت شاگردان خود فرمود؛
سوم، دعا به جهت
مؤمنین که از آن وقت تا
آخرالزمان ایمان خواهند آورد.
اما در مورد این‌که قبل از
اسلام به چه نحو نماز می‌خواندند، آیا تمام امت‌های گذشته یک جور نماز می‌خواندند یا نمازهای آن‌ها متفاوت بوده است، در چه وقت یا چه تعداد و با چه اذکاری نماز می‌خواندند، چیز زیادی نمی‌دانیم؛ اما بعضی نکاتی را که می‌توان با توجه به
آیات و
روایات به دست آورد، عبارت است از:
نماز آن‌ها رکوع و سجود داشته است. آیه ۱۲۵
بقره می‌گوید:
«
وَاِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَاَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ اِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی وَعَهِدْنَا اِلَی اِبْرَاهِیمَ وَاِسْمَاعِیلَ اَنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ»؛
«ما به
ابراهیم و
اسماعیل امر کردیم که خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان پاک و منزه کنید».
علامه طباطبایی در این‌جا می‌گوید: «گویا مراد از رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان نماز‌گزاران می‌باشد».
و به جای این‌که نمازگزار بگوید، گفت «رکوع‌کننده و سجده‌کننده»؛ چون این دو حالت در نماز
عبودیت و
خضوع بنده را بیش‌تر متجلی می‌کنند و دو حالت شاخص و بارز نمازگزار می‌باشند.
بر امت‌های پیشین پنجاه نماز در پنجاه وقت
واجب بوده است.
امام موسی بن جعفر (علیهماالسلام) از پدرانش نقل می‌کند که شب
معراج خداوند به
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: بر امت‌های گذشته پنجاه نماز در پنجاه وقت واجب بود و ... آن‌ها را از امت تو برداشتم».
نمازهای آن‌ها در سفر و حضر به یک اندازه بود؛
چراکه در حدیثی، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌فرمایند: خدا به من و امت من هدیه‌ای داده است که به سایر امت‌ها نداده است و این کرامتی از جانب خدا نسبت به ما بوده است. سؤال کردند: ای
رسول خدا! آن‌چه چیزی می‌باشد، فرمود: «این‌که
روزه را در سفر
افطار می‌کنید و نماز را کوتاه و شکسته به جای می‌آورید و اگر کسی چنین نکند،
هدیه خدای عزوجل را رد کرده و نپذیرفته است».
آن‌ها نیز نمازشان را به
جماعت به جا می‌آوردند. طبق روایتی باید تعدادشان به یازده نفر می‌رسید تا بتوانند نماز را به صورت جماعت بخوانند.
«در سنت ابراهیم و
اسحاق این بود که نماز را به جماعت نمی‌خواندند تا این‌که یازده نفر شوند، یکی
امام باشد و ده نفر مأموم»؛
اما در اسلام برای اقامه
نماز جماعت دو نفر هم کافی است.
خلاصه اظهار
عبودیت با افعال و اذکار خاصی که نماز نامیده می‌شود، در همه امت‌ها بوده است؛ اما کیفیت و کمیت آن متفاوت بوده است.
۱. میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل‌البیت، ۱۴۰۷، چ ۱، ج۳، ص۱۳ و ۱۴.
۲. شهید سید محمدباقر صدر، کلیاتی پیرامون عبادات اسلامی.
۳. آیت‌الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۳، انتشارات هدف.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نماز در شریعت پیامبران گذشته»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۹/۲۳.
