محمّد بن مسلم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: محمد بن مسلم ثقفی،
امام باقر علیه‌السلام.
پرسش: شخصیت و زندگی محمد بن مسلم ثقفی را بیان کنید و او چه نقشی در زمان امام باقر ـ علیه‌السلام ـ ایفا کرد؟
پاسخ: محمد بن مسلم ثقفی کوفی، یکی از اصحاب برجسته و پرآوازه‌ترین پرورش‌یافتگان و دانش‌آموختگان دو تن از حجت‌های الهی حضرت امام محمدباقر ـ علیه‌السلام ـ و حضرت
امام جعفر صادق ـ علیه‌السلام ـ است. او در گسترش
فرهنگ اسلام ناب و حقایق تابناک آموزه‌های
اهل بیت عصمت ـ علیهم‌السلام ـ نقش ممتاز و تأثیرگذاری داشت.
محمد بن مسلم در مدت اقامت خود در مدینه، به‌طور مستمر به محضر امام باقر ـ علیه‌السلام ـ حاضر می‌شد و کسب
دانش و
حدیث می‌کرد. از همین منظر است که در تبیین جایگاه بلند او گفته‌اند: «ما کان أحَدٌ مِنَ الشیعَةِ اَفْقهُ مِنْ محمد بن مسلم»؛ هیچ یک از محدثان شیعی، فقیه‌تر از محمد بن مسلم نیست. وی، دارای کتابی با عنوان «الأربع‌مائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام» است.
در مکتب
امام باقر علیه‌السلام، شاگردان زیادی تربیت یافته‌اند که گروه قابل توجهی از آنان از شهر کوفه بوده و هریک در زمان خود به ترویج مکتب حیات‌بخش اهل بیت ـ علیه‌السلام ـ اشتغال داشته‌اند. شیخ طوسی (ره) ۴۶۸ نفر از شاگردان امام باقر ـ علیه‌السلام ـ را در
کتاب رجال خویش نام برده است.
در این تحقیق، با شخصیت یکی از اصحاب آن حضرت محمد بن مسلم ثقفی کوفی آشنا می‌شویم.
محمد بن مسلم در
شهر کوفه پا به عرصه هستی نهاد و بدین جهت، به او «کوفی» می‌گویند و
کنیه اش ابوجعفر است.
درباره
تاریخ تولد او چیزی در منابع تاریخی و حدیثی یافت نشد. او ملقب به القابی همچون «طحّان» (آسیابان) و «أعور»
(بینایی یک چشم او مشکل داشت) است که هر یک، به سبب وجود ویژگی‌های جسمی، اقتصادی و قبیله‌ای است.
محمد بن مسلم، یکی از برجسته‌ترین و پرآوازه‌ترین پرورش‌یافتگان و دانش‌آموختگان دو تن از حجت‌های الهی
امام محمدباقر ـ علیه‌السلام ـ و
امام جعفرصادق ـ علیه‌السلام ـ است
که بی‌تردید در گسترش فرهنگ اسلام ناب و حقایق تابناک آموزه‌های اهل بیت
عصمت ـ علیهم‌السلام ـ نقش ممتاز و تأثیرگذاری داشت؛ و به جرأت می‌توان گفت: در اوایل سده دوم هجری در میان یاران امامان
معصوم علیهم‌السلام، کمتر چهره‌ای همانند او این چنین قله‌های رفیع دانش‌طلبی و نشر
احادیث امامان را فتح کرده است.
در عظمت مقام این شاگرد ممتاز
ائمه اطهار علیهم‌السلام، همین بس که
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ وی را از احیاگران مکتب حضرت باقر ـ علیه‌السلام ـ به شمار آورده است.
آنجا که فرمود: «کسی جز زراره، ابوبصیر، محمد بن مسلم و بُرَید بن معاویه یاد و نام ما و سخنان پدرم را زنده نگه نداشته است. اگر اینها نبودند کسی
احکام دین را استنباط نمی‌کرد. اینان پاسداران (حریم احکام) دین الهی و امینان پدرم بر
حلال و
حرام خداوند هستند. اینان در دنیا (برای حضور در نزد ما) و در آخرت (در رسیدن) به ما از همه سبقت گرفته‌اند».
همچنین آن حضرت فرمود: «زراره، ابوبصیر، محمد بن مسلم و برید از کسانی هستند که
خداوند در مورد آنان فرموده است: پیشی‌گرفتگان پیشی‌گرفتگان (در
ایمان )، آنان به حقیقت مقربان درگاه (الهی) هستند».
بیشتر این راویان که تربیت‌یافته‌گان
امام باقر ـ علیه‌السلام ـ و امام صادق ـ علیه‌السلام ـ هستند، پیام‌داران اندیشۀ اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ و مربی نسل‌های بعدی نیز بوده‌اند. انبوه معارف اسلامی شیعی که به
حق پایۀ نیرومند استحکام و جوشش علمی سخاوتمندانه این مکتب به شمار می‌آید، حاصل کار این راویان است.
در اینجا به برخی ویژگی‌های محمد بن مسلم ثقفی انجام داد، اشاره می‌شود:
از آنجا که محمد بن مسلم مردی ثروتمند و سرشناس و صاحب نفوذ بود، امام باقر ـ علیه‌السلام ـ یا برای حفظ او از شر دستگاه
حکومت و یا از شر
شیطان و نفس اماره به او دستور داد که تواضع و فروتنی کند و از زیّ ثروتمندان بیرون آید. امام باقر ـ علیه‌السلام ـ به وی فرمود: «ای
محمد ! تواضع و فروتنی پیشه کن!»، پس در کوفه زنبیلی پر از
خرما برداشت و ترازویی بر دست گرفت و بر در
مسجد نشست و مشغول خرمافروشی شد. بستگان او به نزد او آمدند و گفتند: تو بزرگ مایی، این کار تو باعث رسوایی و ننگ ماست! محمد پاسخ داد: مولای من، مرا امر فرموده به چیزی که من دست از آن بر نخواهم داشت. گفتند: اگر به ناچار می‌خواهی کسبی کنی، پس کاری سنگین‌تر و آبرومندانه‌تر انجام بده! در دکان آردفروشی بنشین! پس برای او سنگ آسیا و
شتر ی آماده کردند که گندم و جو آرد کند و بفروشد، محمد نیز قبول کرد و از این جهت است که او را «طحّان» گفتند.
زراره درباره
محبت و دلدادگی محمد بن مسلم به خاندان وحی می‌گوید: «روزی ابوکریبه ازدی و محمد بن مسلم ثقفی جهت ادای شهادتی نزد شریک، قاضی کوفه آمدند. شریک لحظه‌ای در سیمای نورانی و معنوی آن دو نگریست. وقتی آثار صلاح و
تقوا و
عبادت را در
چهره آنان مشاهده کرد، با خود زمزمه کرد: جعفریان و فاطمیان! (یعنی این دو نفر از شیعیان جعفر صادق ـ علیه‌السلام ـ و
فاطمه ـ علیهاالسلام ـ هستند). آن دو با شنیدن این سخن،
اشک در چشمانشان حلقه زد و گریستند؛ شریکِ قاضی، علت
گریه آنان را پرسید. آن دو پاسخ دادند: برای اینکه ما را از شیعیان شمردی و جزو مردمانی حساب کردی که راضی نمی‌شوند ما را برادران خود بگیرند به جهت آنچه مشاهده می‌کنند از کمی
ورع و ضعف ایمان ما. و همچنین ما را نسبت دادی به کسی که راضی نمی‌شود امثال ما را از
شیعه خود به حساب آورد؛ پس اگر لطف نموده، ما را قبول فرماید، بر ما منت نهاده است.
شریک تبسم کرد و گفت: هرگاه جوانمرد در دنیا پیدا می‌شود، باید مانند شما بوده باشد».
در اینجا به برخی خدماتی که محمد بن مسلم ثقفی انجام داد، اشاره می‌شود:
گاهی امامان ـ علیهم‌السلام ـ شیعیان خویش را در فراگیری آموزه‌های اسلامی و دریافت احکام شرعی به برخی از چهره‌های شاخص و برجسته و موجه، ارجاع می‌دادند و این، نشان‌دهنده جایگاه بلند و والای آنان در نیل به قله‌های
دانش و
کمال است. احادیثی وجود دارد که حاکی از اجازۀ
فتوا دادن به
محمد بن مسلم ثقفی است و این به جهت
علم و تقوا و امانت‌داری او بوده که از افراد مورد
اعتماد امام باقر ـ علیه‌السلام ـ و امام صادق ـ علیه‌السلام ـ شده بود. او به مدت چهار سال متوالی در مدینه اقامت کرد و در این مدت به‌طور مستمر به محضر امام باقر ـ علیه‌السلام ـ حاضر می‌شد و کسب دانش و
حدیث می‌کرد. از همین منظر است که در تبیین جایگاه بلند او گفته‌اند: «ما کان أحَدٌ مِنَ الشیعَةِ اَفْقهُ مِنْ محمد بن مسلم»؛ هیچ یک از محدثان شیعی، فقیه‌تر از محمد بن مسلم نیست.
که دارای کتابی با عنوان «الأربع‌مائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام» است.
محمد بن مسلم در اثر تلاش‌های فراوان، روایات و احکام زیادی را از محضر آن دو
امام بزرگوار در موضوعات مختلف فقهی و حقوقی آموخته است؛ برای همین، در عصر خود بسیاری از مشکلات مردم را در مورد
احکام شرعی و مسائل حقوقی حل می‌نمود که حتی ابوحنیفه وقتی پاسخ برخی از مسائل شرعی را نمی‌دانست به محمد بن مسلم ارجاع می‌داد.
او می‌گوید: هر چه به خاطرم رسید، از حضرت باقر ـ علیه‌السلام ـ پرسیدم تا آنجا که سی هزار
حدیث از او شنیدم؛ ولی از حضرت صادق ـ علیه‌السلام ـ شانزده هزار
حدیث یا مسئله پرسیدم.
روزی عبدالله بن ابی‌یعفور به امام صادق ـ علیه‌السلام ـ عرض کرد: من همیشه نمی‌توانم شما را ملاقات نمایم و امکان تشرف به محضر شما همیشه برایم مقدور نیست. برای من سؤالاتی مطرح می‌شود و یا اینکه
شیعیان به من مراجعه می‌کنند و سؤالاتی از من می‌پرسند و من جواب همه آنها را نمی‌دانم. امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «چرا نزد محمد بن مسلم ثقفی نمی‌روی و از او جواب سؤال‌هایت را نمی‌گیری؟ او از پدرم بهره‌ها برده و سخن‌ها شنیده است و یکی از
چهره های ارزشمند و مورد اعتماد و آبرومند نزد پدر بزرگوارم بوده است».
محمد بن مسلم، بعد از سپری کردن عمری با
برکت و به انجام رساندن خدماتی به دنیای
دانش و
عالم تشیع و بجا گذاشتن سخنان حکمت‌آمیز از
ائمه زمان خویش، در سال ۱۵۰ هجری قمری به دیار باقی شتافت.
پایگاه اسلام کوئست.
