کتاب کافی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کلینی، کتاب کافی،
احادیث .
پرسش: گفته شده که کلینی ملاکاتی برای
حدیث صحیح بیان کرده است که بر آن اساس در کتاب کافی احادیث صحیح کمی وجود دارد؟ و شاهد این مطلب تدوین کتبی است که بعد از کلینی نوشته شده است؛ از‌این‌رو وحید بهبهانی (ره) می‌گوید: "ما در
کتاب کافی شاهد روایاتی هستیم که قطع به عدم صدور آن از معصوم داریم". آیا این نظریه درست است؟
پاسخ: معیار و ملاکاتی که کلینی برای انتخاب حدیث بیان کرده، در مورد احادیثی است که متعارض و متناقض باشند؛ نه اینکه معیار برای
شناخت تمام احادیث صحیح همین سه راه یعنی عرضه روایت بر
قرآن، مخالفت عامه و تخییر باشد؛ بلکه
معیار بیش از اینهاست.
تدوین کتب بعد از کلینی به معنای عدم کفایت کتاب وی نیست؛ چون خود مؤلفان کتب اعتراف به مقبولیت کافی دارند.
برای روشن شدن پاسخ این نظریه چند نکته را باید در نظر داشت:
مرحوم ثقة الاسلام کلینی (ره) از بزرگان
علما ی
شیعه در زمان
غیبت صغرا ست که بسیاری از علما، زبان به مدح و
ستایش او گشوده‌اند.
مرحوم محمدتقی مجلسی (ره) می‌گوید:
حق این است که در میان علمای شیعه مانند کلینی (ره) نیامده است و هر که در اخبار و ترتیب
کتاب او دقت کند، در‌می‌یابد که او از جانب
خداوند تبارک و تعالی مؤید بوده است.
معیار و ملاکاتی که کلینی برای انتخاب حدیث بیان کرده، در مورد احادیثی است که متعارض و متناقض باشند؛ نه اینکه معیار برای شناخت تمام احادیث صحیح همین سه راه یعنی عرضه روایت بر قرآن، مخالفت عامه و تخییر باشد؛ بلکه معیار بیش از اینهاست؛ توضیح بیشتر در نکته بعدی اشاره می شود.
آنچه که از برخی از علما در شمارش احادیث کافی بیان می‌شود، براساس تعریف و اصطلاحی است که در قرون متأخر از زمان مؤلفان
کتب اربعه رایج گشته؛ اما در نظر محققان امروزی ملاک در اعتبار حدیث، وثوق به روایت است نه صرف وثاقت راوی؛ چنان‌که قدما نیز روایتی را صحیح می‌نامیدند که به صدور آن اطمینان داشته‌اند؛
یعنی نتیجه بررسی سندی و متنی یک حدیث، اطمینان به صدور آن از
معصوم ـ علیه‌السلام ـ بوده است و آنان چنین چیزی را صحیح می‌نامیدند.
در مقابل این عده که روایات موجود در کافی را مورد خدشه قرار می‌دهند، عده‌ای با دید اعتبار کامل به کافی نگاه می‌کنند:
شیخ مفید معتقد است بهترین و پرفایده‌ترین کتاب شیعه،
کتاب کافی مرحوم کلینی (ره) است.
سیدمرتضی (ره) می‌گوید: بسیاری از روایات کتب اربعه شاید
خبر واحد بوده باشد؛ ولی ما از راه‌های مختلف قطع به صدور آن از
ائمه ـ علیهم‌السلام ـ داریم:
۱. تواتر از طریق شیوع و کثرت انتشار آن؛
۲. قراینی که دال بر صحت آن روایات می‌باشد.
محقق کرکی و محمدامین استرآبادی بر این باورند که مثل کتاب کافی در
جهان تشیع نوشته نشده است.
نجاشی می‌گوید: محمد بن یعقوب کلینی از بزرگان و وجوه اصحاب ما در ری و در نقل حدیث اوثق و اثبت مردم بوده است و کتاب کافی را در مدت بیست سال نوشته است.
صاحب معالم و منتقی الجمان نیز می‌گوید: ان احادیث الکتب الاربعة و امثالها محفوفة بالقرائن و انها منقولة من الاصول والکتب المجمع علیها بغیر تغییر
و در بحث اجازه می‌گوید: ان اثر الاجازة بالنسبة الی العمل انما یظهر حیث لایکون متعلقها معلوما بالتواتر و نحوه ککتب اخبارنا الاربعة فانها متواتره اجمالا والعلم بصحة مضامینها تفصیلاً یستفاد من قرائن الاحوال و لامدخل للاجازة فیه غالباً؛
یعنی چون ما از راه قراین
علم به صحت کتب اربعه داریم، لذا اجازه در آن تأثیری ندارد.
فیض کاشانی (ره) معتقد است: کافی، شریف‌ترین و کامل‌ترین و جامع‌ترین کتب است؛ زیراکه در میان آنها شامل اصول و خالی از عیب و فضول است.
مرحوم خویی (ره) در مقدمه رجال خود نقل می‌کند که مرحوم شیخ محمدحسین نائینی در کلاس درس فرموده‌اند، مناقشه در مورد اسناد روایات کافی کار عاجزان بوده و جز
انسان های عاجز در صحت روایات کافی، دیگران شکی ندارند.
البته نظریۀ صحیح در این باب آن است که باید از
افراط و
تفریط دوری کرد؛ کتاب کافی در عین اینکه احادیث صحیح و معتبر فراوانی دارد، مشتمل بر برخی روایات است که قابل پذیرش نیست.
تدوین کتب بعدی، به معنای عدم کفایت کتاب قبل از آن نیست؛ چون شاید مؤلفی کتاب خود را از یک دیدگاه و منظر معین یا مختصر نوشته و مؤلف دیگری بخواهد از منظر دیگری و یا به‌گونۀ مبسوط و مفصل به آن موضوع بپردازد؛ همان‌طور که مرحوم فیض کاشانی (ره) بعد از تعریف و تمجید از کافی در مقدمه کتاب وافی، علت تحریر کتاب وافی را مختصر بودن کتاب کافی بیان کرده است.
نظریۀ آقای وحید بهبهانی (ره) این است که منتهیٌالیه بسیاری از روایات کافی معصوم نیست؛ بلکه یکی از
شاگردان معصوم ـ علیه‌السلام ـ است.
بنابراین این سخن که "ما در کتاب کافی شاهد روایاتی هستیم که قطع به عدم صدور آن از
معصوم داریم"، از مرحوم وحید نبوده است و استنباطی نادرست از نظریه ایشان است؛ چون اگر منتهیٌالیه یک روایت معصوم ـ علیه‌السلام ـ نباشد، به این معنا نیست که آن روایت کاذب و ضعیف است؛ چون افرادی مثل علی بن ابراهیم و ابی‌ایوب
از غیر معصوم روایت نقل نمی‌کردند؛ لذا مرحوم کلینی (ره) با اتکا بر وثوق این افراد، روایت را به آنها ختم کرده است.
پایگاه اسلام کوئست.
