سهل‌انگاری نسبت به نماز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نماز، سهل‌انگاری.
پرسش: با افرادی که نسبت به نماز سهل‌انگاری می‌کنند، چه رفتاری می‌توان کرد؟
پاسخ: مناسب‌ترین شیوه برخورد با شخص بی‌توجه به نماز، با در نظر گرفتن علل گوناگون، متفاوت خواهد بود. پیدا کردن مناسب‌ترین و مؤثرترین شیوه برخورد، هنگامی میسر خواهد بود که علت را شناسایی کرده باشیم. پس از
شناخت علل و عوامل در این باره، چند اصل کلی را که باید در برخورد رعایت کنیم، نام می‌بریم: ۱. اصل تدریجی بودن تربیت دینی؛ ۲. اصل
محبت؛ ۳. اصل احترام؛ ۴. اصل
تواضع؛ ۵. اصل آماده‌سازی و ایجاد زمینه؛ ۶. اصل ملایمت و مدارا همراه با قاطعیت؛ ۷. اصل معرفی الگوها؛ ۸. اصل تکریم
شخصیت فرد مقابل؛ ۹. اصل تعادل در انذار و تبشیر؛ ۱۰. اصل تداوم و تکرار؛ ۱۱. اصل استفاده از دو نیروی
عقل و احساس؛ ۱۲. اصل مخاطب‌شناسی؛ ۱۳. اصل
توکل به خدا.
هنگامی که در حرکت‌های آگاهانه و رفتار‌های انسانی خود دقت می‌کنیم، درمی‌یابیم که دو دسته از عوامل در آن‌ها نقش اساسی ایفا می‌کنند:
عواملی که باعث می‌شوند انسان مطلبی را بفهمد و بپذیرد.
شاید تأثیر این عوامل در رفتار ما بیش‌تر از عامل‌های شناخت باشد.
احساسات، تمایلات و غرایز عواملی هستند که میل به حرکت را در
انسان به وجود می‌آورند و عشق به انجام کار را ایجاد می‌کنند. تا این عوامل نباشند، کار انجام نمی‌گیرد. انسان با این‌که به
یقین می‌داند که مثلاً فلان
غذا برای بدن او مفید است، معمولاً تا اشتها نداشته باشد، سراغ خوردن آن غذا نمی‌رود؛ هر چند شخص بداند فلان حرکت خوب است تا انگیزه برای انجام آن حرکت نداشته باشد، حرکتی انجام نمی‌دهد.
مشکل کجاست؟
انسانی که نسبت به یک حرکت ـ اعم از عبادی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی و ... ـ کوتاهی و سهل‌انگاری می‌کند، پیش از اقدام به ارشاد و هدایت او باید علت را ریشه‌یابی کرد؛ همان‌طور که پزشک پیش از نسخه نوشتن به بررسی علائم، علل و زمینه‌های بروز آن بیماری می‌پردازد.
باید بررسی کرد کسی که نسبت به نماز سهل‌انگاری می‌کند، آیا از ناحیه شناخت دچار ضعف است یا نه؟ چه‌قدر نسبت به نماز آگاهی دارد؟ آیا از نکات ذیل در رابطه با نماز آگاهی دارد؟
نماز اولین سؤال در
قیامت است؛ اگر پذیرفته نشود، کارهای دیگر نیز پذیرفته نمی‌شوند.
نماز اهرم
استعانت در غم‌ها و
مشکلات است.
خداوند می‌فرماید: «از
صبر و نماز در مشکلات کمک بگیرید».
کوتاهی عمر، کمی روزی (مادی و معنوی)، کم‌ارزشی اعمال نیک، مرگ ذلت‌بار، از بین رفتن چهره معنوی،
عدم استجابت دعا، ابتلا به بیماری سختی که شخص با گرسنگی و تشنگی از
دنیا می‌رود، عذاب سخت در
قبر، سخت‌گیری مأموران حساب در
قیامت، تنگی و تاریکی قبر، نزدیک شدن
شیطان به شخص بی‌نماز و ...، از جمله آثار کم‌توجهی به نماز است. (آثار کم توجهی به نماز، مرکز مشاوره حوزه علمیه قم.)
هر که از روی عمد و توجه نماز را رها کند، از
اسلام خارج شده و
کافر است.
چرا باید
عبادت کنیم؟ چرا باید به صورت نماز عبادت کنیم؟
اگر مشکل در این قسمت باشد، می‌توان با جلسات صمیمانه، شرکت در مجالس سخنرانی، تشویق به
مطالعه کتب، شنیدن نوارهای سخنرانی، معاشرت با اهل
علم و
تقوا، این مسئله را تقویت کرد.
ممکن است کسی به همه مطالب فوق بلکه بیش‌تر آن‌ها آگاهی داشته، اما مشکلات درونی و روانی ذیل گریبان او را گرفته باشد.
۱.
غفلت و
غرور؛
۲.
ضعف اراده؛
۳. عدم تمرین‌دهی و تربیت دینی از طرف
خانواده؛
۴. داشتن الگوهای محبوب، اما بی‌نماز؛
۵. عقده‌گشایی و مخالفت با دیگران.
در اثر سخت‌گیری‌های بی‌جا یا شکستن
عزت نفس و غرور یا
تحقیر در مقابل دیگران سعی در عقده‌گشایی می‌کند؛ مثلاً پدر او سخت‌گیر بوده و او را با ضرب و جرح به نماز وامی‌داشته، او هم برای مخالفت با پدر که نسبت به نماز حساس بوده، نماز را کنار گذاشته است.
۶.
خجالت و حیای نابجا به سبب تمسخر دیگران.
برخی موانع که در این زمینه تأثیرگذارند، عبارت‌اند از:
غرق شدن در
گناهان و
مفاسد، حال عبادت و
ذکر را از انسان می‌گیرد.
گاهی دوستان بی‌نماز،
انسان را از
نماز خواندن باز می‌دارند و او نیز برای هم‌رنگی با آنان یا ضعف اراده و ... از آنان
تبعیت می‌کند.
خستگی طاقت‌فرسای ناشی از کار زیاد، مانع دیگر در این باره است.
برخورد انسان با شخص بی‌توجه به نماز، با در نظر گرفتن علل گوناگون، متفاوت خواهد بود. پیدا کردن مناسب‌ترین و مؤثرترین شیوه برخورد هنگامی میسر خواهد بود که علت را شناسایی کرده باشیم. از آن‌جا که مشخصات شخص سهل‌انگار به
نماز و علل آن برای ما مجهول است، ارائه راه مناسب میسر نیست. ارتباط و سؤال مکرر شما به همراه معرفی شرایط سنی و خانوادگی و ... شخص موردنظر این امر را ممکن می‌کند و ما را در ارائه مؤثرترین شیوه برخورد یاری می‌نماید.
اصول کلی در برخورد، عبارت‌اند از:
۱. اصل تدریجی بودن تربیت دینی: نباید انتظار داشت که شخص، سریع متحول شود و باید با
صبر و حوصله کار را ادامه داد.
۲. اصل محبت: رفتار، گفتار و حتی نگاه انسان باید محبت‌آمیز باشد تا در دل او نفوذ کند.
۳. اصل احترام: در خیرخواهی و
نصیحت باید مراقب بود لحن آمرانه نداشته باشیم.
۴. اصل تواضع: خودبرتربینی نداشته باشیم، او مطمئن می‌شود برای
عشق به او می‌خواهید او را به نماز مقید سازید.
۵. اصل آماده‌سازی و ایجاد زمینه: از تذکر بی‌جا، انتقاد صریح و زیاد در مقابل دیگران پرهیز کنیم.
۶. اصل ملایمت و مدارا همراه با قاطعیت: توصیه‌ها و تذکرها نباید تند و خشن باشد؛ بلکه با زبان نرم، شیرین و زیباترین
الفاظ، منتها با قاطعیت باشد.
۷. اصل معرفی الگوها: با معرفی کردن الگوهای خوب و بد و حذف الگوهای بد، با افراد و خانواده‌هایی که به نماز مقید هستند،
معاشرت کنید.
۸. اصل تقویت صفات مثبت و تکریم
شخصیت فرد مقابل.
۹. اصل تعادل در انذار و تبشیر: انسان باید به موقع از بشارت‌ها (
بهشت،
قرب الهی و...) و انذارها (عذاب خدا، دوری از
رحمت او و ...) استفاده کند.
۱۰. اصل تداوم و تکرار:
ارشاد و
هدایت باید با یک برنامه منظم و منسجم و کارشناسی شده باشد.
۱۱. اصل استفاده از دو نیروی عقل و احساس: مثلاً می‌توانید از کرامات
علما و عرفایی مثل مرحوم
نخودکی اصفهانی با مطالعه کتاب نشان از بی‌نشان‌ها و ... او را تشویق کنید.
۱۲. اصل مخاطب‌شناسی: برنامه تربیتی باید متناسب با
سن، جنس، سطح تحصیلات و ... باشد.
۱۳. اصل توکل به خدا: مؤثر واقعی خداست.
خداوند متعال می‌فرماید: «چنین نیست که هر کس را بخواهی بتوانی هدایت کنی؛ لکن خدا هرکه را بخواهد، هدایت می‌کند و او به حال آنان که قابل هدایت‌اند، آگاه‌تر است».
۱. هزار و یک نکته درباره نماز، حسین دیلمی، انتشارات پارسایان قم.
۲. قرآن و تبلیغ، محسن قرائتی، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
۳. سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت (علیهم‌السّلام): تربیت دینی، محمد داوودی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
۴. روش‌های آسیب‌زا در تربیت دینی، محمدرضا قائمی مقدم، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «سهل‌انگاری نسبت به نماز»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۸/۲۲.
