آداب معاشرت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آداب معاشرت، امام علی (علیه‌السّلام).
پرسش: روش معاشرت با مردم از نظر حضرت علی (علیه‌السّلام) را بنویسید؟
پاسخ:
قبل از پرداختن به پاسخ اصلی لازم است به این نکته اشاره شود که:
اسلام دین صفا و صمیمیت، برادری و
محبت و سازندگی است. آموزه‌هایش
صلح، سلامت فردی و اجتماعی،
امنیت، نشاط و
عدالت را به نمایش می‌گذارد و آداب اجتماعی‌اش کرامت انسان‌ها و محبت و
اخلاص را.
امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) با استفاده از همین آموزه‌های رهایی‌بخش و سازنده الهی، آداب معاشرت با مردم را در رفتار و کلمات ارزشمند خود بیان نموده است.
گرچه نمی‌توان همه اصول و روش‌های معاشرت از نظر آن حضرت را در این نوشتار بیان کرد، اما محوری‌ترین روش‌ها و آداب معاشرت با مردم از نظر
حضرت علی (علیه‌السلام) عبارتند از:
یکی از مسائل مهم در
زندگی برقراری پیوند
دوستی و صمیمیت با دیگران است. در اسلام روابط اجتماعی بر پایه دوستی بنا شده است؛ لذا حضرت علی (علیه‌السلام) سفارش نموده است که: دوستان خود را زیاد یاد کنید که آنان در
دنیا یار و یاور شما و در
آخرت شفاعت‌خواه شما هستند.
یا در جای دیگر خطاب به
مالک اشتر می‌فرماید:
قلب خویش را از مهر مردم و دوستی و لطف آنان سرشار کن: هرگز مبادا که درنده خون‌آشام باشی که خوردن مردم را
غنیمت بشماری؛ چراکه مردم دو گروه‌اند: یا برادران دینی تو‌اند یا در
آفرینش همانند تو‌اند.
از این دو
روایت و د‌ها روایت دیگر از علی (علیه‌السلام) و نیز سیره عملی آن حضرت استفاده می‌شود که اصل نخست در
معاشرت با مردم، دوستی و اظهار علاقه به دیگران است.
امامان معصوم (علیهم‌السلام) برای استحکام بخشیدن به روابط اجتماعی و مردم دوستی دستور داده‌اند نسبت به دیگران اظهار محبت کنیم و از علاقه باطنی که به آنان داریم پرده برداریم.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: آن‌گاه که به یکی از برادران دینی علاقه‌مند شدی، علاقه و دوستی‌ات را به او بیان کن.
مردم‌دوستی از نظر اسلام، یکی از جلوه‌های
خدادوستی است. یکی از نتایج طبیعی مردم‌دوستی این است که دیگران نیز انسان را دوست می‌دارند.
خوش‌اخلاقی و برخورد شایسته یکی دیگر از اصول معاشرت با دیگران است که
معصومان (علیهم‌السلام) و از جمله علی (علیه‌السلام) از آن به
حُسن خلق تعبیر کرده‌اند و در برخورد با دیگران رعایت آن را سفارش نموده‌اند.
در روایتی از آن حضرت آمده است: هیچ آسایش و لذتی گواراتر از حُسن خلق نیست.
از نظر مولا خوش‌رفتاری و حسن معاشرت با دیگران، بهترین
نعمت راه سالم ماندن در دنیا،
نشانه
فروتنی،
وسیله عزت و سرافرازی
و راه نفوذ در دل‌ها
است.
آن‌چه بیان شد، برخی آثار و فواید حسن خلق بود که در کلمات ارزشمند حضرت علی (علیه‌السلام) به آن اشاره شده است؛ اما نکته‌ای که لازم است یادآوری شود اینکه حُسن خلق چیست؟ در صورتی می‌توانیم در رفتار و برخوردهای خود با دیگران با حسن خلق رفتار کنیم که اول معنا و نشانه‌های حسن خلق را خوب بشناسیم.
روایت شده است که شخصی از امام صادق (علیه‌السلام) در مورد نشانه‌های حسن خلق پرسید، امام برای خوش اخلاقی سه نشانه ذکر فرمودند: حسن خلق آن است که با مردم با فروتنی برخورد کنی، سخنت پاکیزه باشد و با برادر دینی خود با
گشاده‌رویی ملاقات کنی.
خداوند نیز در قرآن می‌فرماید: با مردم با سخن خوش سخن بگویید.
ظاهر
آیه دلالت دارد که مسلمانان باید با همه انسان‌ها ـ اعم از
کافر و
مسلمان ـ با عفت و کلام به نیکی سخن بگویند. بعضی گفته‌اند آیاتی که بر واجب بودن ناسزا بر
کفار و
جنگ با آنان دلالت می‌کنند، این آیه را
نسخ کرده یا تخصیص زده است.
یکی دیگر از روش‌های معاشرت با مردم از نظر حضرت علی (علیه‌السلام) رعایت
صداقت و راستی است.
در این خصوص حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: صداقت و راستی محکم‌ترین پایه
ایمان است.
هم‌چنان در جای دیگر فرموده است: راست‌ترین سخن آن است که
زبان حال به آن گویا باشد؛
یعنی باید در منش و رفتار و نحوه برخورد و معاشرت صداقت خویش را نشان دهیم. روابط انسان با دیگران اگر مبتنی بر صداقت و راستی نباشد، قهراً رابطه ثمربخش و مفید و پایدار نخواهد بود.
وفاداری یکی دیگر از اصول نظام معاشرتی اسلام است که حضرت علی (علیه‌السلام) درباره آن می‌فرمایند: چه زشت است بریدن پس از پیوستن و بی‌وفایی پس از پیوند برادری و دشمنی پس از دوستی.
و هم‌چنان در کلمات گهربار آن حضرت آمده است که:
وفای به عهد از نشانه‌های افراد متدین است.
احترام به شئون مردم و حفظ حریم و
شخصیت دیگران نیز، یکی دیگر از اصول معاشرتی اسلام است که در این خصوص
روایات زیادی از حضرت علی (علیه‌السلام) رسیده است و در این‌جا به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
حضرت جایگاه «ادب» را بالاتر از جایگاه «
عقل» دانسته است و می‌فرماید: هر چیزی محتاج عقل است و عقل محتاج ادب.
هم‌چنان می‌فرماید: ادب بهترین خصلت است.
اما اینکه حقیقت ادب چیست و چگونه می‌توان ادب را رعایت کرد، حضرت فرموده است: برترین ادب آن است که
انسان از حدود خود خارج نشود و از قدر و شأن خویش
تجاوز نکند.
یعنی هم در برابر خدا و هم در برابر دیگران خود را برتر از آن‌چه هست، جلوه ندهد؛ بلکه
تواضع و فروتنی و اخلاص را در معاشرت با دیگران به نمایش بگذارد.
یکی دیگر از اصول اخلاقی که در معاشرت با مردم باید رعایت شود، انصاف است. انصاف در روابط اجتماعی به معنای نصف کردن سود و زیان را میان خود و دیگران می‌باشد. انصاف از روح
گذشت و احترام دیگران ناشی می‌شود و شخص منصف کسی است که برای دیگران حقوق عادلانه قائل باشد.
حضرت علی (علیه‌السلام) دربارة انصاف فرمود: هر کس با مردم به انصاف رفتار کند، خداوند به عزتش بیفزاید.
حضرت علی (علیه‌السلام) در فرمانش به
مالک اشتر نوشت: نسبت به خدا و بندگانش انصاف را از دست مده و نسبت به اطرافیان و
خانواده و زیردستان انصاف داشته باش، که اگر انصاف را پیشه خود نسازی، ستم کرده‌ای و کسی که به بندگان خدا ستم کند، خدا دشمن اوست.
از این روایت، اهمیت انصاف در روابط بین فردی، به خوبی روشن می‌شود. انسان نسبت به اطرافیان و هم نسبت به زیردستان باید
انصاف را رعایت کند.
روح گذشت از تقصیر دیگران و نادیده گرفتن خطاهای آنان، یکی دیگر از
مکارم اخلاق و آداب معاشرت است. امیرمؤمنان در این خصوص می‌فرمایند:
عفو و گذشت به هنگام
قدرت، روش فرستادگان الهی و اهل تقواست.
و عفو و گذشت حضرت علی (علیه‌السلام) در
جنگ احزاب نسبت به
عمرو بن عبدود، معروف و ضرب‌المثل روزگار است. ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که افراد آن درک‌های متفاوت، اخلاق گوناگون، طبع‌ها و مزاج‌های متباین از هم‌دیگر دارند، بنابراین چگونه می‌توان در میان چنین انسان‌هایی بدون بدون
صبر و روحیه گذشت زندگی کرد؟ کدام‌یک از ما عیبی نداریم و کدام‌یک از ما دوست نداریم
عیب ما مورد گذشت قرار گیرد؟ کدام‌یک از ما دوست نداریم خدا او را ببخشد؟ پس باید مردم را ببخشیم، تا
خدا ما را ببخشد. خداوند در
قرآن می‌فرماید: باید بخشش کنید و لغزش‌های دیگران را نادیده بگیرید، آیا دوست نمی‌دارید خداوند شما را ببخشد؟
آن‌چه بیان شد، اصول معاشرت با مردم از نظر علی (علیه‌السلام) بود که در واقع برگرفته از اصول اخلاقی اسلام و آموزه‌های تربیت دینی است. در کلمات همه معصومین (علیهم‌السلام) اصول یادشده مورد تأکید واقع شده است، روش‌های دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که این مختصر را مجال ذکر آن‌ها نیست.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «روش معاشرت با مردم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۲/۲۳.
