رئیس جمهور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: رئیس‌جمهور.
پرسش: رئیس‌جمهور باید چه شرایطی داشته باشد؟
پاسخ: رئیس‌جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند، انتخاب شود:
ایرانی‌الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوا، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.
ریاست جمهوری به دلیل جایگاهی که در نظام جمهوری اسلامی ایران دارد، از اهمیت و موقعیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا رئیس‌جمهور به عبارتی، فرد دوم مملکت است و به لحاظ اینکه بخش‌های اقتصادی و مدیریتی کشور در این نهاد و زیرمجموعه آن متمرکز است، لذا انتخاب او برای مردم و مسئولین به منزله تعیین برنامه‌های کلان اقتصادی، سیاسی و مدیریتی کشور در نهاد مجریه کشور بوده و نزد اذهان همگان مسئول این نهاد که قسمت مهمی از سرنوشت کشور به دست او رقم زده می‌شود، فرد لایق و کارآمدی باید باشد.
به علت اینکه صاحب‌نظران و اندیشمندانی که قانون اساسی کشور را تهیه و تدوین نمودند، اهمیت ویژه‌ای برای نهاد ریاست جمهوری قائل بودند، مخصوصاً بعد از اینکه در سال ۱۳۶۸ نهاد نخست‌وزیری در قانون اساسی حذف و اختیارات رئیس‌جمهور گسترده‌تر شد، لذا برای بررسی شرایط رئیس‌جمهوری، اصول مربوط به این را بررسی می‌کنیم.
مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رئیس‌جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب شود: ایرانی‌الاصل، تابع ایران، مدیر و
مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و
تقوا،
مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و
مذهب رسمی کشور.
هر چند که در این اصل ویژگی‌های شخص لایق برای انتخابات را به طور کلی بیان کرده است، اما همین عناوین با دقت و ملاحظات زیادی لحاظ شده‌اند و می‌تواند هم برای نهادهای تعیین صلاحیت و هم برای انتخاب‌کنندگان معیار و ملاک تعیین‌کننده باشد؛ البته از آن‌جایی که شروطی مانند ایرانی‌الاصل بودن یا دارای حسن سابقه بودن کمتر بحث و مناظره است، لذا به تبیین معیارهای کلیدی و اصلی رئیس‌جمهوری از دیدگاه قانون اساسی می‌پردازیم:
منظور از شخصیت مذهبی چیزی فراتر از نمازخوان بودن و مراد امثال آن است و کسی است که
تفکر مذهبی داشته و در لحاظ
شناخت اصول بنیادین اسلام، متفکر و اندیشمند باشد.
سیاست یعنی کشورداری و اصولاً
علم سیاست را علم اداره کشور را گویند؛ لذا شخصیت سیاسی کسی است که بتواند کشورداری کند؛ البته سیاسی بودن به معنای سیاست باز و حزب‌باز نیست؛ بلکه منظور توانمندی اداره کشور در عرصه‌های گوناگون (نظیر
فرهنگ،
اقتصاد، مسائل اجتماعی، علمی و بین‌المللی) است؛ لذا نباید شخصیتی صنفی داشته باشد.
در این زمینه می‌توان به فرمانی که حضرت علی (علیه‌السلام) به
مالک اشتر نخعی، فرزند حارث نوشته است، مراجعه کرد و این فرمان و سایر بیانات
معصومین (علیهم‌السلام) در این زمینه می‌تواند نصب‌العین و منش برای کشورداری و ادای مسئولیت‌های اجرایی باشد و حتی مدیران می‌توانند از تجربیات و عملکرد گذشتگان عالم سیاست
هم کمال استفاده را کنند تا وضعیت را از قبل هر چه بهتر و نیکوتر بگردانند. همان‌گونه که حضرت
امام خمینی از
انقلاب مشروطه و وقایع و
حوادث آن و هم‌چنین از مبارزات عالمانی، همچون
شیخ فضل‌الله نوری و شهید
سید‌حسن مدرس در
قیام و
نهضت خود استفاده کردند نیز، نامزدین ریاست جمهوری می‌توانند از تجربیات دولت‌های قبلی در زمینه پیشبرد اهداف
مقدس جمهوری اسلامی ایران بهره ببرند.
این امر که مدنظر همگان است و واحد ابعاد گوناگون است و می‌تواند نقش اساسی در تغییر و تحولات مثبت در جامعه ایفا کند، لذا نیاز دارد تا در ابعاد گوناگون آن بررسی دقیق صورت پذیرد:
ریاست جمهوری باید با امور مالی آشنایی داشته باشد تا بتواند بر متصدیان این بخش نظارت داشته باشد و از عهده وظیفه مربوطه برآید؛ زیرا او مستقیماً مسئول امور برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور است؛ هر چند که می‌تواند بر عهده دیگری بگذارد.
آگاه به اختیارات وزرا و توانمند برای نظارت و هماهنگی عملکرد وزرا باشد.
مطابق اصل ۱۳۳ قانون اساسی به جهت اینکه وی وزیر مناسب برای هر پستی را انتخاب کند، لذا لازم است که اختیارات هر یک از وزرا را بداند. نیز باید بر کار وزیران نظارت داشته و تدابیر لازم برای هماهنگ ساختن آن را داشته باشد.
پس باید بتواند مدیریت لازم را
اعمال کند.
توانمند به ایجاد
تفاهم و هماهنگی بین وزرا و رفع
اختلاف آنان باشد.
یعنی باید بتواند تصمیمات و مذاکرات هیئت وزیران را جمع‌بندی کند و برنامه و خط‌مشی دولت (
برنامه‌ریزی دولتی) را تبیین کند.
قدرت سازمان‌دهی دستگاه‌ها و وزارت‌خانه‌ها و به اجرا درآوردن قوانین مربوطه را داشته باشد.
درک لازم را از شرایط بین‌المللی موجود داشته باشد. خصوصاً در حال حاضر که جمهوری اسلامی ایران با انواع تهدیدات مواجه است؛ زیرا مسئولیت انتخاب سفرا و حضور در مجامع بین‌المللی با اوست.
نیز باید آشنایی با
حقوق بین‌الملل هر چند به نحو اجمالی داشته باشد، زیرا امضای معاهدات و
صلح دعاوی بین‌المللی با اوست و باید واجد قدرت بیان و مجاب کردن مخاطبین در عرصه‌های داخل و خارج باشد.
توانمند به حفظ و تأمین امنیت کشور و توانا در هماهنگی بین ارکان امنیتی کشور باشد.
زیرا او رئیس شورای امنیت ملی است و چنین مسئولیت مهمی باید توانایی لازم آن در فرد مسئول آن وجود داشته باشد.
قدرت و آمادگی هماهنگی با
رهبری را داشته باشد؛ زیرا قوای سه‌گانه زیر نظر
ولایت مطلقه هستند؛ لذا باید سلسله مراتب اداری را نسبت به رهبری داشته باشد.
توان و آمادگی لازم برای ترویج
دین،
اخلاق و مقابله با نفوذ
فرهنگ منحط
غرب را داشته باشد؛ زیرا چنین امری در قسم ریاست جمهوری
آمده است؛ لذا باید بتواند بر ارتقای فرهنگ و ارزش‌های والای اسلامی و انسانی در جامعه کوشا باشد.
توان و قابلیت استفاده از مشارکت سیاسی اجتماعی همه‌جانبه گروه‌ها و اقشار جامعه در
سرنوشت کشور را داشته باشد؛ زیرا اصل ۱۲۱ قانون اساسی می‌گوید: باید رئیس‌جمهور خودکامه، مستبد و انحصارطلب نباشد؛ از‌این‌روی باید او به قدرت نگرش امانتی بودن داشته باشد و به قول شهید
دکتر بهشتی (رحمة‌الله‌علیه) شیفته خدمت باشد نه تشنه قدرت.
مسئولیت‌پذیر و وظیفه‌شناس در انجام تعهدات اداری باشد؛ زیرا در اصل ۱۲۱ آمده است که او در قبال رهبر و مجلس مسئول است و باید بتواند به کارآمدی نظام ارتقا بخشد. (به این منبع رجوع شود:
)
در اینجا در ادامه مطلب به جهت اینکه
مقام معظم رهبری از سطح کلان مسائل مربوط به اداره کشور را زیر نظر دارند و خود نیز در برهه‌ای از زمان این مسئولیت را در نظام بر عهده داشته‌اند و بی‌گمان بیش از هر کارشناس و فرد خبره دیگر بر این امر واقف هستند؛ لذا از بیانات ایشان در این رابطه بهره می‌جوییم.
ایشان در سخنرانی‌های عمومی خود از عید فطر سال ۸۳ تا ۲۸/۲/۱۳۸۴ درباره رئیس‌جمهور واجد صلاحیت مطالبی را بیان داشته‌اند که به اجمال به آنها اشاره می‌کنیم:
در برخورد با مسائل توسعه از یاد قشرهای ضعیف و مظلوم غافل نشود و به فکر معیشت،
دین و فرهنگ مردم باشد و دارای ویژگی‌های کارآمدی، توانایی، شادابی و نشاط، کفایت، علاقه‌مند مبارزه با
فقر و
فساد و
تبعیض، مردمی بودن،
مؤمن به هدف‌های انقلاب و استقلال و
پیشرفت کشور،
شناخت وظایف و
عمل به آن با قوت و اقتدار، با حوصله، اهمیت دادن به
امنیت، هوشمندی، با
تدبیر و مصمم، توان اشتغال‌زایی بالا و با همت باشد. (روزنامه جوان، ۱/۳/۱۳۸۴.)
نیز مطابق با نظر ایشان، رئیس‌جمهوری از لحاظ بینش باید معتقد به مبانی نظام باشد و در این خط و مسیر، مدیریت و برنامه‌ریزی‌های خود را تنظیم اعمال و اجرا نماید و باید اصلاحات در مدیریت او اصول‌گرایانه باشد و از
تقلید و پیروی از الگو‌های غرب که منجر به سلطه آنان و نتیجه ندادن و عبث شدن فعالیت‌ها می‌شود، بپرهیزد و به عنوان یکی از مسئولین باید همواره پاسخ‌گوی ملت باشد.
۱. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سخنرانی‌های مقام معظم رهبری در ایام انتخابات.
۲. هاشمی، محمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، دادگستر.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «رئیس جمهور»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۳/۱۸.
