بی‌تفاوتی نسبت به شعائر اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شعائر اسلامی، تفکر، گناهان، خلود در جهنم، قرب الهی، شرک.
پرسش: از آنجایی که حرکت و سیر تحول بشر از خدا و به سوی خداست و مقصد نهایی وصول به حضرت پروردگار است، چه نیکوکار باشیم و چه نباشیم اگر مرتکب گناهان کبیره‌ای چون شرک نشویم، حتی اگر در برزخ و قیامت وارد جهنم شویم، نهایتاً بعد از پالایش به خداوند می‌رسیم، حال چه باید کرد تا این نوع تفکر باعث بی‌تفاوتی نسبت به شعائر اسلامی نشود؟
پاسخ: گرچه برخی اهل جهنم که اهل
شرک نیستند و
گناه برای آنها به صورت ملکه
عذاب در
دنیا نیامده و سبب
خلود در جهنم را برای آنها فراهم نساخته است، ممکن است بعد از سوخت و سوز و چشیدن عذاب‌هایی که شرح آن گذشت، بر اثر رحمت واسعه الهی، بالاخره بعضی مراتب بهشت نصیب آنها بشود؛ اما مقام
قرب الهی که برای بندگان صالح و
بهشتیان که در همان مرحله اول وارد بهشت می‌شوند، هرگز نصیب آن دسته یاد شده نخواهد شد و درجه و مقام بهشت آنها با بهشتیان حقیقی بسیار متفاوت خواهد بود؛ مثل کسی که از اول دارای سلامتی جسم و
روح است، با کسی که بر اثر عمل‌های سنگین جراحی بالاخره مقداری از
سلامتی خود را باز می‌یابد. کاملاً از هم متفاوت است.
اگر مراد پرسشگر آن است که براساس آموزه‌های وحیانی همه انسان‌ها به سوی
خداوند باز می‌گردند، باید یادآوری شود که بی‌تردید همه به سوی خدا باز می‌گردند؛ اما این بازگشت‌ها نیز متفاوت است؛ زیرا صالحان به رضوان الهی باز می‌گردند و گناه‌کاران وارد جایی می‌شوند که مظهر
غضب الهی است؛ یعنی جهنم.
برای پاسخ به سؤال لازم است گفته شود که آنچه در پرسش آمده و تفکری که از آن یاد شده، در جای خود درست است و حقیقت مسئله نیز همین است.
اما این‌که چرا و چگونه این نوع
تفکر باعث بی‌تفاوتی نسبت به شعائر اسلامی شده است یا خواهد شد، باید گفت:
منشأ اصلی این بی‌تفاوتی،
غفلت و عدم شناخت کافی از نحوه پشت سر گذاشتن مراتب یادشده در سؤال است؛ یعنی انسان‌هایی فکر می‌کنند بالاخره ما به وصال و لقای حق می‌رسیم، حال ممکن است مدتی در مسیر راه، رنج و
عذاب ببینیم، در واقع آنها به دلیل غفلت نمی‌دانند که طی آن اگر بار گناه بر دوش
انسان باشد، چه اندازه دشوار بلکه فوق طاقت و تحمل است.
نکته دیگر که لازم است اشاره شود این است که تفاوت یادشده در سؤال و توهم این‌که بالاخره نجات می‌یابیم و به
خداوند و
بهشت نایل می‌شویم، ناشی از عدم شناخت نسبت به نتیجه و عواقب و تاثیر ویرانگر
گناه و
معصیت است.
لذا در اینجا برای روشن شدن این مسئله به کلامی از بزرگی بی‌بدیل
امام خمینی بزرگ اشاره می‌شود. ایشان در کلماتی که تا عمق جان نفوذ می‌کند گفته‌اند:
تمام
آتش دوزخ و
عذاب قبر و
قیامت و غیر آنها را که شنیدی و
قیاس کردی به
آتش دنیا و عذاب دنیا، اشتباه فهمیدی، و بد قیاس کردی،
آتش این عالم یک امر عَرِضی سردی است، عذاب این عالم خیلی سهل و آسان است، ادراک تو در این عالَم ناقص و کوتاه است، همه آتش‌های این عالم را جمع کنند،
روح انسان را نمی‌تواند بسوزاند، آنجا آتشش علاوه بر این‌که جسم را می‌سوزاند،
روح را می‌سوزاند،
قلب را ذوب می‌کند، فؤاد را محترق می‌نماید (آتش می‌زند) تمام این‌ها را که شنیدی و آنچه تاکنون از هر که شنیدی جهنم اعمال توست که در آنجا حاضر می‌بینی، اینجا
مال یتیم خوردی لذت بردی، خدا می‌داند آن صورتی که در آن
عالم از آن
جهنم می‌بینی و آن ذلتی که در آنجا نصیب تو است چیست؟ اینجا بد گفتی به مردم، قلب مردم را سوزانیدی، این سوزش قلب عباد خدا را خدا می‌داند چه عذابی دارد در آن دنیا، وقتی که دیدی، می‌فهمی چه عذابی خودت برای خودت تهیه کردی، وقتی غیبت کردی، صورت ملکوتی او برای تو تهیه شد، به تو ردّ می‌شود، با او محشوری و خواهی
عذاب آن را چشید. این‌ها جهنم اعمال است که جهنم سهل و آسان و مال کسانی است که اهل معصیت هستند، ولی برای اشخاصی که ملکه فاسده و رذیله باطله پیدا کردند؛ از قبیل ملکه
طمع،
حرص،
جمود،
جدال،
حب مال و جاه و دنیا و سایر ملکات پست، جهنمی است که نمی‌شود تصور کرد، صورت‌هایی است که در قلب من و تو خطور نمی‌کند. گاهی این ملکات اسباب می‌شود که انسان را مخلد در جهنم می‌کند؛ زیرا که
ایمان را از انسان می‌گیرد؛ مثل
حسد که در روایات صحیحه ماست که ایمان را حسد می‌خورد؛ همان‌طور که آتش هیزم را می‌خورد؛ مثل
حب دنیا و مال که در روایات صحیحه است که دو گرگ اگر در گله بی‌شبان رها شود، یکی از آنها در اول گله و یکی در آخرش، زودتر آنها را هلاک نمی‌کنند از حب شرف (جاه‌طلبی) و
حب دنیا که دین
مؤمن را از او می‌گیرد، خدا نکند عاقبت معاصی منتهی بشود به ملکات و اخلاق ظلمانی زشت و آنها منتهی بشود به رفتن ایمان و مردن
انسان با حال
کفر. (تفصیل این نکته‌های بسیار مهم را در منبع ذیل جویا شوید.
)
با توجه به این حقایق که از یک معلم بزرگ
اخلاق و عارف سترگ بیان شد، به‌خوبی معلوم خواهد شد که بی‌تفاوتی یادشده در پرسش هرگز جا برای عملی شدن ندارد و مسئله به همان سادگی‌ها که گمان می‌شود نیست؛ زیرا آن‌گونه که در کلام یادشده به‌روشنی مطرح شده،
اولاً: عذاب آخرت و تحمل آن به گونه‌ای نیست که کسی گمان کند، بالاخره بعد از چند مدتی تحمل، نجات پیدا می‌کند و هرگز نمی‌توان آن را آن‌گونه آسان تلقی کرد.
ثانیاً ـ آن‌طور که گفته شده ـ چه‌بسا گاهی ممکن است
معصیت و
گناه سبب شود که ملکه عذاب در وجود انسان پدید بیاید و آن باعث شود که انسان همواره بر اثر آن ملکه گرفتار
عذاب باشد و به طور جاودان در عذاب بماند، ؛ چون عذاب آخرت به یک لحاظ تجسم معصیت‌هایی است که انسان در دنیا انجام داده است و اگر آن معصیت‌ها ملکه بشود، انسان همواره گرفتار آن خواهد بود.
حال برای توضیح و روشن شدن مسئله تنها به یک حدیث درباره عذاب و
آتش جهنم اکتفا می‌شود تا حقیقت حال بهتر روشن گردد:
شیخ صدوق از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده که
رسول خدا روزی نشسته بود، جبرئیل به حضور او رسید، درحالی‌که بسیار افسرده و نگران و رنگش متغیر بود، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: ای
جبرئیل چرا چنین هستی؟ جبرئیل گفت: چگونه چنین نباشم، درحالی‌که امروز دیدم که دم‌های جهنم گذاشته شد و خداوند دستور داد به آتش جهنم که برافروخته شود، بعد از آن اول سرخ شد، بعد سفید شد، بعد به آتش سیاهی تبدیل شد؛ به گونه‌ای شد که اگر یک حلقه از زنجیری که بلندی آن هفتاد
ذراع است بر دنیا گذاشته شود، تمام دنیا از حرارت آن آب می‌شود، و اگر قطره‌ای از زقوم (آبی در جهنم است) به آب‌های تمام دنیا ریخته شود، همه اهل عالم از گند آن هلاک می‌شوند. بعد رسول خدا
گریه کرد و جبرئیل نیز گریه کرد، ولی خداوند فرشته‌ای را مأمور کرد تا به آنها بگوید که شما از این
عذاب مصون هستید.
امام خمینی بعد از بیان این
حدیث در
مقام تبیین پیام آن می‌گوید:
ای عزیز! امثال این
حدیث بسیار است ...، درست تصور و
تدبر کن در مضمون این حدیث کمرشکن، آیا اگر احتمال صحت هم بدهی، نباید مثل دیوانه‌ها سر به بیابان بگذاری؟ چه شده که ما این‌قدر در خواب غفلت و جهالتیم؟ با این‌که رسول خدا و اولیای او تا آخر عمر هم از خوف خدا قرار نداشتند و
خواب و خوراک نداشتند، ولی از خوف غش می‌کردند. ای وای بر ما! و بر غفلت ما! ای وای بر ما! و بر شدت سکرات موت ما! ای وای بر حال ما در
برزخ و سختی‌های آن، ای وای بر حال ما در جهنم و عذاب و عقاب آن.
با توجه به نکته‌های یادشده، به طور
یقین معلوم خواهد شد که آنچه در پرسش درباره بی‌تفاوتی نسبت به آموزه‌های دینی آمده، نزد عاقلان دین‌باور هرگز زمینه طرح نخواهد داشت و با توجه به آنچه گفته شد، جرئت بی‌تفاوتی یادشده در سؤال از انسان سلب خواهد شد.
در پایان لازم است اشاره شود که گرچه برخی اهل جهنم که اهل
شرک نیستند و گناه برای آنها به صورت ملکه عذاب در دنیا نیامده و سبب خلود در جهنم را برای آنها فراهم نساخته است، ممکن است بعد از سوخت و سوز و چشیدن عذاب‌هایی که شرح آن گذشت، بر اثر رحمت واسعه الهی، بالاخره بعضی مراتب بهشت نصیب آنها بشود؛ اما مقام قُرب الهی که برای بندگان صالح و
بهشتیان که در همان مرحله اول وارد بهشت می‌شوند، هرگز نصیب آن دسته یاد شده نخواهد شد و درجه و مقام بهشت آنها با بهشتیان حقیقی بسیار متفاوت خواهد بود؛ مثل کسی که از اول دارای
سلامتی جسم و
روح است، با کسی که بر اثر عمل‌های سنگین جراحی بالاخره مقداری از سلامتی خود را باز می‌یابد، کاملاً از هم متفاوت است.
اگر مراد پرسشگر آن است که بر اساس آموزه‌های وحیانی همه انسان‌ها به سوی خداوند باز می‌گردند، باید یادآوری شود که بی‌تردید همه به سوی خدا باز می‌گردند؛ اما این بازگشت‌ها نیز متفاوت است؛ زیرا صالحان به رضوان الهی باز می‌گردند و
گناه‌کاران وارد جایی می‌شوند که مظهر
غضب الهی است؛ یعنی
جهنم. (تفصیل این بحث را در منبع ذیل جویا شوید.
)
۱. مبانی تزکیه و طریق عملی تزکیه (مقالات)، محمد شجاعی، ج۱ و ۲ و ۳، نشر سروش، ۱۳۸۰ ش.
۲. معاد از دیدگاه امام خمینی، امام خمینی، تبیان دفتر ۳۰، نشر مؤسسة آثار امام، سال ۱۳۷۸ ش.
۳. گناهان کبیره، دستغیب، ج۱-۲، نشر دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۳۷۶ ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بی‌تفاوتی نسبت به شعائر اسلامی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۲۳.
