اخلاق خوب داشتن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اخلاق خوب، پرخاشگری.
پرسش: چگونه می‌توانیم اخلاق خوبی داشته باشیم، پرخاش نکنیم و با همه با ملایمت برخورد کنیم؛ به خصوص با پدر و مادر و اطرافیان نزدیک؟
پاسخ: برای داشتن اخلاق خوب، باید چند گام را رعایت کرد: ۱. پیش از هر چیز باید بخواهید که انسان با اخلاقی باشید و این خواستن، تنها با گفتن زبانی حاصل نمی‌شود؛ ۲. یک برنامه دقیق و مناسب با شرایط و توانایی‌های خود تنظیم کنید؛ ۳. برای رسیدن به اهداف بلند داشتن برنامه‌ای خوب، لازم و ضروری است، ولی به‌تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید
عمل هم به آن اضافه شود تا به نتیجه رسید؛ بنابراین لازم است که با اراده قوی و تصمیم جدی به برنامه‌ها عمل کرد و منتظر نتیجه ماند؛ ۴. از قاعده «
مشارطه،
مراقبه،
محاسبه و
معاقبه» استفاده کنید؛ چون این قاعده‌ای است که بزرگان
دین به آن عمل و به دیگران توصیه کرده‌اند؛ ۵.
تلقین به خود در
تقویت اراده اثر قابل ملاحظه‌ای دارد. بنابراین هر روز جملاتی را به خود تلقین کنید؛ ۶. تقویت اراده، تدریجی است. برای به دست آوردن اراده‌ای قوی و محکم، تدریجی بودن آن و نیاز به تمرین و ممارست، امری لازم و ضروری است.
جهت درمان و رفع پرخاشگری راهکارهایی ارائه می‌شود: ۱. تغییر وضعیت؛ ۲. خوش‌بینی؛ ۳. پرهیز از کینه‌توزی و
انتقام؛ ۴. پرهیز از حساسیت غیر معقول؛ ۵. کم‌توقع بودن؛ ۶. صبور بودن؛ ۷. تحمل شنیدن نظرات دیگران را داشتن؛ ۸.
صله رحم؛ ۹. معاشرت با دوستان خوش‌خلق؛ ۱۰.
احسان کردن به دوستان؛ ۱۱.
مشورت با افراد عاقل؛ ۱۲. استفاده از تفریح سالم؛ ۱۳.
مطالعه در
سیره پیامبر و
ائمه؛ ۱۴. حفظ ظاهر؛ ۱۵.
انس با قرآن و کتاب‌های اخلاقی؛ ۱۶. بخشش دیگران؛ ۱۷.
گذشت و اغماض از بدی‌های دیگران و محبت‌ورزی نسبت به بندگان خدا؛ ۱۸.
امانت‌داری؛ ۱۹.
راز‌داری؛ ۲۰. استفاده از تجربه‌های دیگران.
نخست یک طرح کلی درباره اینکه چگونه می‌توان اخلاق خوبی داشت، ارائه کرده و سپس راهکارهایی را درباره ترک پرخاش در روابط بیان می‌کنیم.
برای موفق شدن در هر کار، باید چند گام را رعایت کرد:
قدم اول موفقیت در هر کاری، «خواستن» است و اگر دوست دارید اخلاق خوبی داشته باشید، پیش از هر چیز باید بخواهید که انسان با اخلاقی باشید و این خواستن، تنها با گفتن زبانی حاصل نمی‌شود؛ بلکه لازم است از عمق دل و جانتان واقعاً آن را بخواهید و نشانه چنین خواستنی این است که شما را به «حرکت و تلاش» وادار می‌کند و
انگیزه شما را تقویت می‌کند و شما را هنگام بداخلاقی، ملامت و سرزنش می‌کند. خواستن توانستن است؛ بنابراین کاملاً به خود مطمئن باشید که می‌توانید روحیه خود را تغییر دهید؛ ولی توجه داشته باشید که هیچ‌گاه این خواست را کم‌رنگ نکنید؛ بلکه آن را هر روز تقویت و پررنگ‌تر کنید و هر چه این خواست قلبی شما شدیدتر و جدی‌تر باشد، تلاش و انگیزه شما برای رسیدن به
هدف بیش‌تر می‌شود و زودتر به آن می‌رسید.
قدم دوم «
برنامه‌ریزی» است. به یاد داشته باشید که شاید هستند کسانی که نمی‌خواهند خوش‌اخلاق باشند و یا اگر هم بخواهند نمی‌توانند خوش‌اخلاق باشند. پس حالا که خدا به شما عنایت نموده و به اینجا رسیدید که هم می‌خواهید و هم می‌توانید خوش‌اخلاق باشید، با برنامه و
نظم عمل کنید؛ زیرا که ممکن است آن خواست زیبای درونی‌تان را از دست بدهید؛ بنابراین یک برنامه دقیق و مناسب با شرایط و توانایی‌های خود تنظیم کنید، مقصودم این است که سنگ بزرگ نشان نزدن است؛ یعنی کارهایی که متناسب با اشخاصی چون عارفان و زاهدان است برای خود قرار ندهد؛ بلکه شرایط و توانایی خود را خوب و درست به دور از
افراط و تفریط بشناسید و سپس برنامه‌ریزی کنید.
قدم سوم «عمل براساس برنامه» است؛ همان‌طوری که می‌دانید برنامه هر قدر هم که خوب و بی‌نقص باشد تا زمانی که به مرحله عمل نیاید، ارزش آن همان مقدار است که در صفحات کاغذ بماند و به عبارتی دیگر، اگرچه برای رسیدن به اهداف بلند داشتن برنامه‌ای خوب، لازم و ضروری است، ولی به‌تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید عمل هم به آن اضافه شود تا به نتیجه رسید؛ بنابراین لازم است که با
اراده قوی و تصمیم جدی به برنامه‌ها عمل کرد و منتظر نتیجه ماند.
برای
موفقیت در این مرحله می‌توانید از قاعده «
مشارطه،
مراقبه،
محاسبه و
معاقبه» استفاده کنید؛ چون این قاعده‌ای است که بزرگان دین به آن عمل نموده و هم‌چنین به دیگران توصیه نموده‌اند. منظورشان این است که مثلاًهر شب با خودتان شرط کنید که فردا
دروغ نگویید ـ نسبت به مادرتان خشمگین نشوید، اگرچه
حق با شما باشد ـ... و فردا مراقب خودتان باشید که به شرطتان عمل کنید و شب که به رختخواب رفتید، کاغذ و قلمی را آورده و از خودتان حساب بکشید و ببینید چه کردید، اگر در انجام شرط‌هایتان موفق بودید،
خدا را
شکر کرده و از او بخواهید که شما را در ادامه کار موفق بدارد؛ و اگر خدای ناکرده موفق به انجام شروط خود نشدید، خودتان را تنبیه کنید؛ مثلاً
صدقه بدهید یا از یک وعده
غذا خود را محروم سازید و ... این تنبیه به طور کلی نسبت به هرکس متفاوت است و هر کس خود را بهتر می‌شناسد. این نکته را به یاد داشته باشید که اگر در روزهای آینده نیز موفق به انجام آن نشدید، روحیه‌تان را از دست ندهید و هرگز از شکست نهراسید؛ بلکه با تصمیم قاطع‌تر ادامه دهید تا به نتیجه برسید و بدانید «نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود، مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد». بنابراین هرگز ناامید نشوید و یقین بدانید که این شدنی است و شما می‌توانید موفق به انجام آن شوید.
نکته مهم در این مرحله، «تلقین» است.
تلقین به خود در
تقویت اراده اثر قابل ملاحظه‌ای دارد. بنابراین هر روز جملاتی را به خود تلقین کنید؛ مانند: «من اراده لازم برای انجام کارهایم را دارم»، «هیچ چیزی نمی‌تواند اراده‌ام را متزلزل کند»، آنچه را که به نظرم انجام دادنی است، انجام می‌دهم، هیچ قدرتی نمی‌تواند مرا از آن باز دارد». «اراده من هر روز محکم‌تر می‌شود»، «بر من لازم است که موفق شوم؛ زیرا موفقیت از آنِ نیرومندان است». نیز می‌توانید این جملات را در معرض دیدتان نصب کنید تا ذهنتان از آن باور سازد.
تذکر: تقویت اراده، تدریجی است.برای به دست آوردن اراده‌ای قوی و محکم، تدریجی بودن آن و نیاز به تمرین و ممارست، امری لازم و ضروری است. گمان نکنید می‌توانید به طور دفعی و بدون هیچ تلاشی، به آن دست یابید. بنابراین کاملاً به خود مطمئن باشید که می‌توانید روحیه خود را تغییر دهید؛ ولی برای نتیجه‌گیری عجول نباشید. با خود فکر کنید که باید حداقل یک سال روی خود کار کنید و اگر چنین کنید حتماً پس از آن دگرگون خواهید شد و مطمئن باشید هر لحظه نسبت به لحظه قبل موفق‌تر خواهید بود.
جهت درمان و رفع پرخاشگری راهکارهای زیر ارائه می‌شود:
همواره به بی‌نتیجه بودن عصبانیت اندیشه کنید و بدانید که حالات عصبی، نه‌تنها هیچ مشکلی را حل نخواهدکرد، بلکه گره‌ها را کورتر خواهد کرد؛ چون عقل هنگام عصبانیت توانایی خود را از دست می‌دهد.
بنابراین برای فرار از وضعیت
خشم، بهترین راه این است که آن مکان را ترک کنید یا اگر ایستاده‌اید، بنشینید و اگر نشسته‌اید، دراز بکشید؛ و خلاصه اینکه سعی کنید هیچ تصمیمی نگیرید و حفظ
آرامش بهترین چیز است.
یکی از عوامل خشم و
پرخاشگری،
بدبینی است. بنابراین سعی کنید در
زندگی خوش‌بین باشید و هیچ‌گاه عینک بدبینی را جلوی دیدگان خود نگذارید و بکوشید خوبی‌های افراد را مورد توجه قرار دهید و کژی‌های آنان را در رابطه با خود حتی‌الامکان به فراموشی بسپارید. بنابراین اگر می‌خواهید از زندگی خود لذت ببرید و دوست دارید که همیشه مورد احترام دیگران باشید، نه‌تنها بدبین نباشید، بلکه خوش‌بین باشید و در نظر داشته باشیم که دیگران نیز مثل ما انسان‌اند و ممکن است دچار
خطا و لغزش شوند.
سعی کنید تا جایی که امکان دارد همواره بدی‌های دیگران ـ خصوصاً افراد
خانواده و فامیل (را با خوبی پاسخ گویید و هرگز
کینه آنان را به دل نگیرید و اصلاً فکر انتقام‌گیری را هم نکنید.
بر خودتان مسلط باشید و به جای اینکه به فکر کینه‌توزی و
انتقام باشید، به این فکر کنید که آنها الآن عصبانی بوده و متوجه نیستند و به‌زودی خواهند فهمید و از کرده خود پشیمان شده و شما در آن
روز سربلند هستید؛ چون هیچ نوع کار بدی از شما سر نزده است و با این کار مورد احترام و تحسین آنها قرار خواهید گرفت.
از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید و بدانید دنیا را تنها براساس سلیقه من و شما درست نکرده‌اند. متوجه باشید که دیگران نیز دارای فکر و
احساسات متنوع و بعضاً مختلف هستند و براساس همان‌ها نیز
عمل می‌کنند. بنابراین به آنچه که در گوشه‌و‌کنار محیط شما می‌گذرد، حساسیت غیر معقول نشان ندهید.
همیشه کم‌توقع باشید و در هر مسئله‌ای ابتدا از دیگران
انتظار بدترین برخورد را داشته باشید و خود را برای تحمل آن آماده کنید. این مسئله باعث می‌شود، که برخوردهای بد، شما را عصبانی نکند و هم‌چنین برخوردهای خوب و بهتر از مورد انتظار شما، در شما ایجاد خشنودی نماید. درحالی‌که اگر همیشه انتظار برخورد خوب داشته باشید، چه‌بسا نتیجه عکس خواهید گرفت. به یاد داشته باشیم از کاه کوه نسازیم. به اشتباه دیگران فقط به عنوان یک اشتباه نگاه کنیم، نه یک کوه از
خطا.
در برابر مشکلات و گرفتاری‌ها بسیار صبور باشید و در صورت مواجه شدن با یک مشکل، خودتان را نبازید و بدون اینکه
عصبانی شوید، به این سخن زیبا توجه کنید: «در هر پیش‌آمد بدی احتمال اینکه
خیر دنیا یا آخرت شما در آن باشد، وجود دارد». بنابراین بر
خدا توکل کنید و صبور باشید و به
رحمت خدا کاملاً امیدوار باشید و این
شعر را زمزمه کنید:
خدا گر ز
حکمت ببندد دری ••• ز
رحمت گشاید در دیگری
تحمل شنیدن نظرات دیگران را داشته باشید و سعی کنید بدون اینکه عصبانی شوید، انتقادات و نظرات دیگران را با احترام گوش کرده و بررسی کنید. اگر درست بود حتماً بپذیرید و الا با دلیل و منطق آن را رد کنید، مگر خودتان از دیگران همین انتظار را ندارید؟ در تذکر دادن و
انتقاد از دیگران دقیق باشیم، گاهی ناراحتی‌ها از روش نادرست خود ما شروع می‌شود؛ مثلاً با انتقاد نابجا باعث تندی دیگری و سپس ناراحتی خود می‌شویم. از انتقادهای پی‌در‌پی پرهیز کنیم؛ صفات مثبت دیگران را بیان کنیم؛ به نزدیکان خود اظهار
علاقه و دوستی کنیم؛ در جلوی دیگران به کسی تذکر ندهیم و ... .
صله رحم در
روایات زیاد سفارش شده است. مخصوصاً
پدر و مادر. ارتباط صمیمانه با خویشان، گشاده‌گی
روح و
حسن خلق را به ارمغان می‌آورد.
با افراد و دوستان خوش‌خلق، عاقل و عامل معاشرت کنید.
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «
صُحْبَةُ اَلْوَلِیِّ اَللَّبِیبِ حَیَاةُ اَلرُّوح همراهی و هم‌نشینی با دوست عاقل، حیات روح است».
اگر دوستی واقعاً عاقل باشد، عامل هم خواهد بود و دوست عامل،
انسان را به عمل دعوت می‌کند. عمل هم نشاط را به دنبال دارد.
۱۰.
احسان و نیکی به خویشان و دوستان، تخم
محبت و دوستی را در دل‌ها می‌نشاند.
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «
سَبَبُ المَحَبَّةِ الاِحسانُ؛
احسان، آفریننده
محبت است».
در تصمیم‌گیری‌ها حتی‌الامکان با افراد عاقل و پخته
مشورت کنید و از اقدامات عجولانه و
مطالعه نشده بپرهیزید.
از تفریحات سالم و تقویت‌کننده
اراده (مانند کوهنوردی و حرکات کششی که اعصاب بدن را تقویت می‌کند، طناب زدن و نفس عمیق در هوای آزاد و پاکیزه، موجب تن‌درستی، نشاط روحی و روحیه امیدوار می‌شود و ...) نیز استفاده کنید.
با
مطالعه سیره و روش
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و ائمه (علیهم‌السلام) و بزرگان
دین، از حالات و گفتارهای آنان درس بگیرید و ببینید که با اخلاق نیک آنان، چقدر مردم
مسلمان شدند.
چه‌بسا انسان در
باطن، به علتی محزون باشد، ولی نباید روی خوش و ظاهر گرم و گیرای خود را از کف بنهد.
مولا علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «
البشاشة حبالة الموّدة؛ بشاشی و گشادگی
چهره، دام دوستی است».
با
قرآن و کتاب‌های اخلاقی زیر مأنوس باشید:
ـ «نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی»، اثر
آیت‌الله مهدوی کنی؛
ـ کتاب‌های اخلاقی
آیت‌الله دستغیب؛ مثل «گناهان کبیره» و «قلب سلیم»؛
ـ «
معراج السعاده»، اثر
ملا احمد نراقی؛
ـ «نامه‌ها و برنامه‌ها»، اثر
حسن‌زاده آملی؛
ـ «
خودسازی»،
ابراهیم امینی؛
ـ «رساله لقاء‌الله»، اثر
میرزا جواد ملکی تبریزی؛
ـ «
چهل حدیث»، اثر
حضرت امام خمینی.
گذشت و
اغماض از بدی‌های دیگران و محبت‌ورزی نسبت به بندگان خدا.
هم‌چنین بقیه موارد عبارت‌اند از:
ـ
امانت‌داری.
ـ
راز‌داری.
ـ استفاده از تجربه‌های دیگران.
در اینجا به دو نکته اشاره می‌کنیم:
با خواندن و دانستن این مطالب هیچ‌گاه به مقصود نمی‌رسید، مگر اینکه به آنها درست و مداوم عمل کنید که ان‌شاء‌الله به نتیجه خواهید رسید.
به یاد داشته باشید که اخلاق خوش و داشتن روابط منطقی با دیگران، دو فایده اساسی دارد:
بهداشت روانی و جسمانی برای شما به
ارمغان می‌آورد و باعث نشاط فرد می‌شود. برخی افراد به خاطر ناراحتی‌های سریع باعث سردرد، زخم معده خود می‌شوند.
گذشت و اخلاق خوب شما را نزد دیگران محبوب می‌کند و حمایت دیگران را جلب می‌کند.
۱. سنن النبی، نوشته علامه طباطبایی، ترجمه عباسی عزیزی، انتشارات صلاة.
۲. خلاصه معراج السعاده، تالیف شیخ عباس قمی، مؤسسه در راه حق، قم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اخلاق خوب داشتن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۱۶.
