اخلاص در نیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نیت، اخلاص.
پرسش: برای خالص کردن نیت چه کاری باید انجام داد؟
پاسخ: نیت به منزله روح
عبادت به شمار می‌رود و افراد به میزان خلوص نیت، از آثار و نتایج آن بهره‌مند می‌شوند.برای دست‌یابی به اخلاص توجه به برخی راهکارها (مانند تقویت
شناخت و اعتقادات، تمرین در قطع امید کردن از مردم، پرداختن به عبادت، توجه به
ارزش وجودی انسان، و تصور وداع آخرین با اعمال خیر) می‌تواند در این زمینه کارساز باشد.
پیش از بیان راهکار دست‌یابی به
اخلاص به نکاتی چند پیرامون
نیت و جایگاه آن در معارف دینی می‌پردازیم.
نیت در
لغت به معنای قصد آمده است و در اصطلاح دینی عبارت است از قصد
عبادت خداوند.
نیت عاملی است که در کالبد عمل روح می‌دمد و به عمل، بها و ارزش می‌بخشد. وجود کلمه‌ها و واژه‌های «
فِی سَبِیلِ اللَّهِ»،
«
ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ»،
«
ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ»
و «
ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ»
در
قرآن گویای اهمیت این امر است.اخلاص نیز نقطه مقابل
ریا است.
نیت در
عبادت از ارکان آن به شمار می‌رود و نبود آن در متن عبادت به معنای بطلان عمل خواهد بود.
درباره برتری نیت بر عمل به سه
حدیث اشاره می‌کنیم:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: نیت
مؤمن برتر از
عمل او و نیت کافر بدتر از عمل اوست و هر عاملی براساس نیت خود
عمل می‌کند.
زیدشحام می‌گوید به
امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم: شنیده‌ام که شما فرموده‌اید: نیت
مؤمن برتر از عمل او است، چگونه ممکن است نیت برتر از خود عمل باشد؟ حضرت فرمودند: به این دلیل که چه‌بسا عمل به انگیزه نشان دادن به دیگران انجام شود (ریا) در‌حالی‌که نیت خالص برای خداوند است؛ بنابراین خداوند (عزوجل)
ثواب و
پاداش بر نیت می‌دهد که آن پاداش در خود عمل نیست.
حضرت در روایتی دیگر راز برتری نیت بر عمل را این‌گونه بیان می‌فرماید که: نیت‌های فرد مؤمن او را در
بهشت جاودانه می‌کند و نیت‌های فرد
کافر او را سزاوار ورود به
آتش و خلود در
جهنم می‌سازد.
اکنون با توجه به
آیات و
روایات به معرفی برخی راهکارها می‌پردازیم:
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود:
«
سبب الاخلاص الیقین؛ یقین به خدا سبب خلوص و پاکی نیت است».
«
الاخلاص ثمرة الیقین؛ اخلاص میوه یقین است».
بنابراین
شناخت خداوند و صفات او توجه به
علم خداوند نسبت به تمام رفتار و حرکات حتی نیات ما، می‌تواند در کسب حضور قلب و دست‌یابی به نیت خالص مؤثر باشد. از سوی دیگر توجه به فقر و نیاز خود در مقابل معبود نیز به حضور قلب و نیت خالص کمک می‌کند.
امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند:
«
اول الاخلاص الیاس مِمّا في أيْدي النّاسِ سرآغاز اخلاص، قطع امید از آن‌چه در دست مردم است می‌باشد».
یکی از عوامل مهم در آلوده شدن اعمال به ریا این است که انسان به کمک و یاری دیگران چشم
امید دارد و گمان می‌کند که آنان در حل مشکلات و دشواری‌های وی توانا هستند؛ از‌این‌رو به جای تکیه بر قدرت اصلی و
استعانت از او، به مخلوقات خداوند دل خوش می‌کند که این امر ناشی از ضعف
شناخت و عدم
یقین به توانایی و
قدرت خداوند است.
امام علی (علیه‌السلام) با این کلام زیبای خود به افراد هشدار می‌دهند که برای دست‌یابی به
اخلاص، از آن پشتوانه خیالی و پوشالی و سراب‌گونه دست بردارید و وجود خویش را کنار چشمه جوشان و زلال
رحمت الهی شست‌وشو دهید تا آیینه خوش بدرخشد. البته روشن است که رسیدن به این مرحله یعنی قطع امید از مردم و تنها به خداوند امید و
توکل داشتن در ابتدا مشکل است، ولی آرام‌آرام و با تمرین و ممارست بیشتر میسر خواهد شد.
یکی از عوامل دست‌یابی به
اخلاص در کارها، روی آوردن به
عبادت است.
امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: «
الاخلاص ثمرة العبادة پاکی درون، بار درخت عبادت است».
بنابراین نمی‌توان به بهانه نداشتن حال مناسب در
عبادات ـ به ویژه
نماز ـ آن را سبک شمرد و در انجام
واجبات و
مستحبات سستی کرد؛ چراکه نفس روی آوردن به عبادت،
انسان را در رسیدن به وادی مخلصین کمک می‌کند.
بندگی کن تا که سلطانت کنند ••• تن رها کن تا همه جانت کنند
در بینش
اسلام، انسان گوهری گران‌بها و خلیفه الهی بر روی
زمین است و نباید به راحتی این جنس گران‌سنگ را به بهایی ارزان سودا نماید و هر کس را به عنوان مشتری این کالا برگزیند.
مؤمن کسی است که
خداوند را خریدار خود می‌داند و گوهر وجودش را با او معامله می‌کند. خریداری که هم گران می‌خرد، یعنی به ازای آن،
بهشت می‌بخشد و کارهای‌اندک فرد را نیز نادیده نمی‌گیرد.
به نیت‌های
خیر پاداش می‌دهد، هر چند به مرحله عمل نرسد و به نیت شر تا زمانی که به مرحله
عمل نرسد، عقابی متوجه او نمی‌سازد. بنابراین کسی که خود را به کمتر از بهشت بفروشد، زیان کرده است و اگر خریداری جز خداوند، برگزیند، خسارتی دوچندان و جبران‌ناپذیر متوجه او شده است.
تصور این‌که انجام عمل نیک ـ به ویژه
عبادات ـ آخرین فرصت انجام کارهای خیر و خداپسندانه است، می‌تواند در پیدایش خلوص مؤثر باشد.
نتیجه این‌که نیت به منزله
روح عبادت به شمار می‌رود و افراد به میزان خلوص نیت، از آثار و نتایج آن بهره‌مند می‌شوند. برای دست‌یابی به اخلاص توجه به راهکارهایی از قبیل مواردی که بیان شد، می‌تواند در این زمینه کارساز باشد.
۱. بازگشت از ریا به اخلاص، عباس خدایی، جلی.
۲. علل و درمان حواس‌پرتی در نماز، علی‌اصغر عزیزی تهرانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اخلاص در نیت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱/۰۱.
