تقویت روحیه عبادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روحیه عبادی، تزکیه نفس، تربیت نفس، احسان به خلق، یاد خدا، یاد مرگ، دوست معنوی.
پرسش: برای تقویت روحیه عبادی چه کنیم؟
پاسخ: عواملی که سبب
سعادت و
عبادت را برای
انسان فراهم می‌کند، عبارت‌اند از: ۱. تزکیه و تربیت نفس که خود چهار مرحله (مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه) دارد؛ ۲. احسان به خلق خدا؛ ۳. دوست معنوی داشتن؛ ۴. یاد مرگ؛ ۵. یاد و ذکر خدا؛ ۶. محیط زندگی.
از مسائلی که سبب تقویت روحیه عبادی می‌شود،
تزکیه و تربیت نفس است که خود چهار مرحله دارد؛
اول
مشارطه، به این معنا که انسان با خود شرط کند که فلان کار را بکند یا فلان کار را به موقع انجام دهد؛ مثلاً انجام عباداتی همچون
نماز اول وقت که شرط می‌کند همیشه نمازش را در اول وقت بخواند.
مرحله دوم آن
مراقبه است؛ یعنی کشیک کشیدن از نفس که مبادا اعضا و افکار را به خلاف وادارد و عمر گران را ضایع کند.
مرحله سوم
محاسبه است؛ یعنی به محاسبه کشیدن نفس؛ یعنی که
شب شد باید پای حساب بنشینیم که ببینیم چه کرده‌ایم، آیا منفعتی معنوی کسب کرده‌ایم یا نه یا ضرر کرده‌ایم که در روزهای بعد درصدد جبران آن برآیم.
و مرحله چهارم تزکیه،
معاقبه، یعنی به عتاب کشیدن و سرزنش کردن نفس است، در صورتی که ضرر کرده و منفعتی کسب نکرده که در آن به معاقبه نیز یاد می‌شود؛ یعنی عتاب کردن و عذاب دادن نفس به عذاب‌های شرعیه مثلاً
روزه گرفتن.
یکی از عوامل دیگری که موجبات سعادت و
عبادت را برای انسان فراهم می‌کند،
احسان و نیکی کردن به مردم ـ و مخصوصاً والدین ـ است.
چه بسیار افرادی بودند که به واسطه
مصاحبت و همراهی افراد درست‌کار و دوستان خوب راه سعادت و
بندگی را در پیش گرفتند. بله دوستان نه‌تنها با هم
انس می‌گیرند و با مصاحبت و هم‌نشینی سبب شادی و نشاط یکدیگر را فراهم می‌سازند؛ بلکه هر دوستی به مقیاس درجه رفاقت و دوستی در امور معنوی و مادی در رفیق خود نفوذ می‌کند؛ و هر یک دانسته یا نادانسته روی عقاید و
اخلاق و رفتار و گفتار دیگری اثر می‌گذارند.
قرآن کریم از
زبان اهل جهنم نقل می‌کند، که می‌گویند: «
یَا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ اَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا‌ای کاش فلانی را دوست صمیمی خود قرار نمی‌دادم».
پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) درباره تأثیری که دوست بر روی دوست می‌تواند داشته باشد، می‌فرمایند: «
اَلْمَرْءُ عَلَی دِینِ خَلِیلِهِ وَ قَرِینِهِ؛
دین و روش آدمی طبق
مذهب و
سیره دوست صمیمی و رفیق او خواهد بود».
و
حضرت سلیمان (علیه‌السلام) نیز در این باره می‌فرماید: «درباره کسی به نیکی یا بدی
قضاوت نکنید تا رفقایش را ببینید، چه آن‌که آدمی از دوستانش شناخته می‌شود و به صفات دوستانش توصیف می‌گردد».
یاد مرگ و به یاد روزی که تنها خواهیم شد و فریادرسی هم برای ما نخواهد بود، نیز یکی از عواملی است که با به یاد داشتن آن ترک
معصیت بر انسان آسان‌تر می‌شود و میل و رغبت در او بر انجام
اعمال و اذکار و کارهای نیک زیاد می‌شود و در دنیا زهد می‌ورزد و مصیبت‌های روزگار برای او آسان می‌شود و این نظر داشتن به
مرگ او را به
توبه وا می‌دارد، و او را از آرزوهای دراز باز می‌دارد.
رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در این باره می‌فرمایند: «کسی که بداند از دوستان جدا می‌شود و در
خاک ساکن می‌شود، با حساب روبه‌رو می‌شود؛ سزاوار است قطع
امید از
دنیا کند و
عمل خود را نیکو کند».
قرائت و
تلاوت قرآن و در مجموع ذکر (کم و مداوم) نیز از عوامل مهم و سازنده‌ای است که باعث توجه به سوی خدا و توجه خداوند به سوی بنده ذاکر می‌شود، که هر چه‌قدر قلبی و باطنی‌تر باشد، اثر آن بیش‌تر است.
رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) درباره قرائت قرآن می‌فرماید: «به درستی که این قلب‌ها زنگار می‌گیرد و در اثر معاصی آلوده می‌شود و آنچه آنها را جلا می‌دهد و چرک‌ها را برطرف می‌کند، قرائت قرآن است».
محیطی که ما در آن
زندگی می‌کنیم نیز می‌تواند از مهم‌ترین عواملی باشد که در ما تأثیر مستقیم داشته باشد. ما می‌توانیم با انتخاب محیطی آرام و معنوی به دور از هر گونه معصیت موجبات حفظ بیش‌تر خود از زشتی‌ها را فراهم کنیم. شرکت در مجالس معنوی، اسباب
آرامش قلبی و آگاهی ما را در پی دارد؛ و توسلاتی که ما می‌توانیم در این مجالس داشته باشیم، می‌تواند نقش مهمی را در میزان توجه ما به
خداوند و تقویت روحیه عبادی داشته باشد. هم‌چنین
مطالعه حالات عالمان و
عارفان می‌تواند یکی از مشوقین ما باشد که راحت‌تر بتوانیم طی طریق کنیم و هم‌چنین گفتار و کردار آنان می‌تواند راه را بر ما هموارتر کند.
۱. جهاد با نفس، شیخ حر عاملی، مترجم علی افراسیابی.
۲. خودسازی ابراهیم امینی، انتشارات شفق.
۳. المراقبات، شیخ میرزا جواد ملکی تبریزی، انتشارات نشر اخلاق، مترجم ابراهیم محدث.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تقویت روحیه عبادی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۱۹.
