وجوه وثاقت حدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حدیث،
سند، متن،
راویان،
عقل، قرآن،
سنت،
اجماع، علم الحدیث، درایة الحدیث]]، علم الرجال، شیعه.
پرسش: وجوه
وثاقت حدیث در نزد
شیعه چیست؟
پاسخ: علمای شیعه، آن چیزی که بعد از
قرآن مورد توجه قرار دادند، حدیث، علم الحدیث، درایة الحدیث و علم الرجال بوده است.
علمای شیعه، آن چیزی که بعد از قرآن مورد توجه قرار دادند، حدیث، علم الحدیث، درایة الحدیث و علم الرجال بوده است. قبل از هر چیز به این اصطلاحات، اشاره می‌کنیم:
«حدیث» در لغت به معنای چیز تازه و در اصطلاح، کلامی است که قول، فعل و
تقریر معصوم علیهم‌السلام را حکایت می‌کند.
«
علم الحدیث» مشتمل بر
اصول و قواعدی است که با استفاده از آن می‌توان قول، فعل و امضای عملی معصوم ـ علیهم‌السلام ـ را شناخت.
«
درایة الحدیث» دانستن قواعدی است که به کمک آن می‌توان به معانی و مفاهیم
حدیث پی برد.
«
علم رجال» بررسی
راویان حدیث و ناقلان آنها و
رجال سند از جهت
وثاقت می‌باشد.
«مصطلح الحدیث» از کیفیت حدیث از حیث آحاد و
تواتر، اتصال و انقطاع آن به معصوم از نظر واسطه‌ها، بررسی می‌شود.
تعلیم و
تعلم این
علم در بین
علما، نشانه اهمیت زیاد به «حدیث» است؛ حتی
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «حدیث تدریه خیر من الف ترویه»؛
«فهمیدن یک
حدیث، از نقل هزار حدیث بهتر است.» لذا قبل از هر چیز
ادبیات عرب علم و
لغت، عام و خاص،
مطلق و مقید،
مجمل و
مبین، ظهور و دلالت الفاظ،
ناسخ و
منسوخ،
حقیقت و مجاز، مفاهیم
شرط و وصف و غایت ... مورد بحث قرار می‌دهند تا احادیث صحیح را از جعلی جدا نمایند.
ملاک وثاقت حدیث، از نظر سند و متن بررسی می‌شود:
حدیث باید مسند باشد؛ یعنی تمام راویان در سلسله
سند ذکر شده باشند و کسی از سند ساقط نشود (برخلاف مانند مرفوع، مرسل...).
در مورد راویان حدیث شرایطی بیان شده است.
راوی حدیث باید: عاقل،
بالغ،
عادل، ضابط، حافظ، با
ایمان (
شیعه اثناعشری البته غیر اثنی عشری، اگر مذمت نشده باشند و
ثقه باشند، مورد وثوق‌اند) باشد؛ اما راویانی غیر از این با اوصافی مانند: کذّاب، مجهول، و...مورد وثوق نیستند.
اقسام حدیث عبارت‌اند از:
آن حدیثی است که سلسله سند آن به
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و
ائمه علیهم‌السلام متصل باشد و ناقل آن در تمام طبقات،
شیعه اثناعشری ضابط و عادل باشد.
حدیثی است که سلسله سند آن متصل به
معصوم باشد و راوی شیعه و مورد ستایش (نه در حد
عدالت) و مذمت هم نشده باشد.
حدیثی است که سند آن متصل به
معصوم باشد و همه یا بعضی از
راوی آن غیر دوازده امامی و از طرف اصحاب ما، تصریح به توثیق شده‌اند.
حدیثی است که هیچ‌کدام از شرایط (
حسن،
صحیح و
موثق) را ندارد.
محتوی و دلالت حدیث، بررسی دقیق می‌شود تا با احادیث دیگر، قرآن، عقل و... معارض نباشد، مشتمل بر کلام قبیح و مستهجن نباشد، موافق قواعد ادبیات عرب باشد و...
در مورد محتوای حدیث باید ملاک‌های زیر در نظر گرفته شود:
اگر مضمون و محتوی حدیث، برخلاف
نص یا
ظاهر قرآن باشد، مورد قبول
علمای شیعه قرار نمی‌گیرد:
«یا ایها الناس ما جائکم عنی یوافق کتاب الله فانا قلته و ما جائکم یخالف کتاب الله فلم اقله»؛
«ای مردم! آنچه از من به شما رسیده، در صورت موافقت با کتاب خدا، من گفته‌ام، و آنچه را که مخالف با
قرآن باشد، نگفته‌ام».
حدیث، نباید با سنت قطعی
رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و ائمه ـ علیهم‌السلام ـ و
خبر متواتر، مخالف باشد:
امام باقر علیه‌السلام فرمودند: «لا تصدق علینا الا ما وافق کتاب‌الله و سنة نبیه»؛
«حدیثی را که از ما به شما می‌رسد، اگر با قرآن و
سنت رسول‌الله موافق نباشد، تصدیق نکنید».
هر حدیثی را که با بدیهیات
عقل، مخالفت نماید، صدور آن از
معصوم مورد اشکال است؛ مانند احادیثی در مورد
توحید،
رؤیت خداوند،
جبر و
اختیار،
نبوت،
معاد... در صورت مخالفت با بدهیات عقلی.
«
اجماع» اتفاق نظر جمیع فقها را در یک امر شرعی می‌گویند و ملاک
حجیت آن، کشف قول
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و ائمه ـ علیهم‌السلام ـ می‌باشد:
«اذا اختلف احادیثنا علیکم فخذوا بما اجتمعت علیه شیعتنا فانه لا ریب فیه»؛
زمانی که به سر یک
حدیث اختلاف پیدا شد، به آن حدیثی که اجماع نموده‌اند، اخذ نمایید».
این پاسخ کوتاه بیان مختصری از شرایط وثاقت احادیث در بین
علمای شیعه است تا این
احادیث، دست‌نخورده و تحریف‌نشده به دست مردم و آیندگان برسد و از چشمة زلال
معرفت و
علم آن، بهره ببرند و هم‌چنین از بین این احادیث،
خرافات و جعلیات را از احادیث صحیح و مورد اطمینان جدا کنند.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «وجوه وثاقت حدیث»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۸/۰۱.
