علل تکرار گناه و راه‌های جلوگیری از آن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: گناه، تکرار گناه.
پرسش: با توجه به زشتی گناه و این که فکر آن آزاردهنده است، چه چیز باعث تکرار گناه می‌شود؟ و راه‌حل اسلام برای جلوگیری از تکرار گناه چیست؟
پاسخ: اگر انسان از گام‌های
شیطان پیروی کند و هواوهوس را بر فرمان
شرع، که
عقل و نقل حکایتگر آن است ترجیح دهد، این ارتکاب معاصی باعث می‌شود که انسان به اسارت
هوای نفس درآید، آن‌گاه انسان با
علم و عمد معصیت می‌کند و دیگر قادر بر
ترک گناه نخواهد شد.
توجه نداشتن به اینکه
عالم محضر خداست و دل‌بسته بودن به
دنیا نیز، سبب تکرار گناه می‌شود.
هم‌چنین به رغم میل باطنی غلبه هواوهوس، به اسارت رفتن عقل و
غفلت انسان از
یاد خدا، باعث تکرار گناه می‌شود.
قرآن کریم از راه بینش دادن به
انسان می‌خواهد او را نسبت به خطرها و مضرات گناه که مانع سعادت‌اند، آگاه سازد و
فطرت پاک و الهی او را بیدار نماید تا در شخص روحیه اجتناب از گناه پدید آید. در این راستا می‌فرماید:
«
کُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ وَلا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ اِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ»؛
«از آنچه که
خداوند به شما
روزی داده تناول کنید و از قدم‌ها و گام‌های شیطان تبعیت نکنید که او دشمن آشکار شما است».
از این آیه استفاده می‌شود که فطرت بیدار انسان اقتضا می‌کند که اکنون که انسان بر خوان کرم
پروردگار جهانیان نشسته است و از نعمت‌های او استفاده می‌کند، نباید از دشمن او
اطاعت کند و اطاعت خداوند را رها سازد.
اگر انسان از گام‌های شیطان پیروی کند و هواوهوس را بر فرمان شرع، که
عقل و نقل حکایتگر آن است ترجیح دهد، این ارتکاب معاصی باعث می‌شود که انسان به اسارت هوای نفس درآید، آن‌گاه انسان با
علم و عمد معصیت می‌کند و دیگر قادر بر
ترک گناه نخواهد شد؛ چون اسیر، از خود اراده‌ای ندارد و نمی‌تواند اراده خود را عملی سازد؛ پس عاقلانه‌ترین کار این است که از ابتدا انسان عقلش را با ارتکاب گناه و پیروی شیطان به دام نیفکند.
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
کمْ مِنْ عَقْلٍ اَسِیرٍ تَحْتَ هَوَی اَمِیرٍ»؛
«چه بسا عقل‌هایی که اسیر هواهای امیرند»؛
«پس هر کس که از
مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوا باز دارد، قطعاً
بهشت جایگاه اوست».
به رغم میل باطنی غلبه هواوهوس، به اسارت رفتن عقل و غفلت انسان از
یاد خدا، باعث تکرار گناه می‌شود.
از کشتی نجات انسان‌ها حضرت
امام حسین (علیه‌السلام) روایت است که:
فردی خدمت حضرت شرف‌یاب شد و عرض کرد که من مردی گناه‌کار هستم و نمی‌توانم
گناه را ترک نمایم، مرا موعظه‌ای بفرمایید.
حضرت فرمودند: «
افْعَلْ خَمْسَةَ اَشْیَاءَ وَ اَذْنِبْ مَا شِئْتَ!؛ پنج کار را انجام بده، آن‌گاه هر چه می‌خواهی گناه کن».
۱. «
فَاَوَّلُ ذَلِکَ: لَا تَاْکُلْ رِزْقَ اللَّهِ وَ اَذْنِبْ مَا شِئْتَ!؛ از روزی خداوند نخور و هر چه می‌خواهی گناه کن».
۲. «
وَ الثَّانِی: اخْرُجْ مِنْ وَلَایَةِ اللَّهِ وَ اَذْنِبْ مَا شِئْتَ!؛ از
ولایت و
حکومت خدا خارج شو و هر چه می‌خواهی گناه کن.
۳. «
وَ الثَّالِثُ: اطْلُبْ مَوْضِعاً لَا یَرَاکَ اللَّهُ وَ اَذْنِبْ مَا شِئْتَ!؛ جایی را پیدا کن که خداوندت را نبیند و هر چه می‌خواهی گناه کن».
۴. «
وَ الرَّابِعُ: اِذَا جَاءَ مَلَکُ الْمَوْتِ لِیَقْبِضَ رُوحَکَ فَادْفَعْهُ عَنْ نَفْسِکَ وَ اَذْنِبْ مَا شِئْتَ!؛ هنگامی که
ملک الموت نزد تو می‌آید تا تو را
قبض روح کند، او را از خود درو کن و هر چه می‌خواهی گناه کن».
۵. «
وَ الْخَامِسُ: اِذَا اَدْخَلَکَ مَالِکٌ فِی النَّارِ فَلَا تَدْخُلْ فِی النَّارِ وَ اَذْنِبْ مَا شِئْتَ!؛ هنگامی که مالک (
فرشته نگهبان
جهنم) تو را به داخل
آتش می‌افکند در آتش داخل نشو، و هر چه می‌خواهی گناه کن».
اگر انسان اندکی دقت کند و متوجه باشد که از روزی خدا می‌خورد و هر چه دارد از اعضا و جوارح و نعمت‌های ظاهری و معنوی همه و همه از خداست و هر کجا که برود، باز در ملک خداست و هر کجا باشد در محضر حضرت رب‌العالمین است و او شاهد و ناظر اعمالش می‌باشد («
اَلَمْ یَعْلَم بِاَنَّ اللَّهَ یَرَی»؛
«آیا انسان نمی‌داند که خدا او را می‌بیند؟») و آگاه شود که انسان با هر مقام و موقعیت که باشد باید بمیرد و در برابر
اراده رب‌العالمین و ملک‌الموت هیچ
اختیار و اراده‌ای ندارد و بداند که اگر اهل معصیت باشد، بخواهد یا نخواهد او را در آتش می‌افکنند که
آسمان و زمین تحمل آن را ندارد و این حقایق را در عمق وجود خویش برده و به صورت ملکه درآورد، هرگاه بخواهد گناهی مرتکب شود، این حقایق برای او مرور می‌شود و مانع
ارتکاب به گناه او می‌گردد.
قطع دل‌بستگی به
دنیا عامل عمده‌ای است برای
ترک گناه.
در روایتی
محبت دنیا اساس هر گناهی دانسته شده است و گناهان از آبشخور محبت دنیا سیراب می‌شوند. دل‌بستگی نداشتن به دنیا هم به این معنی است که آن را غایت و
هدف کارهای خود قرار ندهیم و همت خود را برای
زندگی دنیایی به کار نبندیم؛ بلکه از دنیا وسیله‌ای بسازیم برای آبادانی زندگی جاویدان خود و تکامل
شخصیت انسانی خودمان. کمِ آن، ما را افسرده و اندوهناک نسازد و بسیار آن، ما را به
طغیان و سرکشی نیندازد.
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«
اتَّقُوا مَعَاصِیَ اللهِ فِی الْخَلَوَاتِ، فَاِنَّ الشَّاهِدَ هُوَ الْحَاکِمُ برحذر باشید از معصیت خداوند در خلوت‌ها؛ چراکه همان خدایی که اکنون شاهد بر
اعمال شماست، فردا برای شما
حکم کرده و نسبت به شما
قضاوت می‌کند»؛ یعنی مواظب باشید که در برابر دیدگان قاضی معصیت نکنید.
آثار بسیار زیادی در کتب روایی برای گناه ذکر شده است که تذکر آن‌ها در ترک گناه مؤثر است. آثار دنیوی
گناهان، آثار اخروی، تأثیر آن بر
نزول بلا تأثیر آن بر بریده شدن روزی، تأثیر آن بر
قساوت قلب و ... .
برای نمونه یک
روایت را برای حسن ختام بیان می‌کنیم:
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «هیچ خونی ریخته نمی‌شود و هیچ رنج و زحمت و دردسر و مریضی نیست، مگر به سبب گناه و این قول خداوند عزوجل است درکتابش که می‌فرماید: «
وَمَا اَصَابَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ اَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَن کَثِیرٍ'''»؛
یعنی «هیچ مصیبتی بر شما وارد نمی‌شود، مگر به وسیله آنچه با دست خود کسب کرده‌اید و
خدا از بسیاری از آنچه خود فراهم نموده‌اید، درمی‌گذرد».
و امام صادق فرمود: «وما يعفو الله أكثر مما يؤاخذ به؛
آنچه را که خدا از آن درمی‌گذرد، بیش از آن چیزی است که به واسطه آن مؤاخذه می‌نماید».
۱. غربال کردن
دوستان بد؛
۲. گزینش دوستان معنوی و هم‌نشینی با آن‌ها؛
۳. استفاده از آثار عالمان ربانی و اخلاقی و
زیارت آن‌ها؛
۴. زیارت زودبه‌زود اماکن
مقدس؛
۵.
تلاوت روزانه و با
تدبر قرآن؛
۶. بازگشت فوری از
گناهان؛
۷. استفاده از برنامه خوداصلاحی (مشارطه (بر انجام کار خود و ترک گناه) صبحگاهی،
مراقبه روزانه،
محاسبه شبانه و تشویق برای کارهای خوب و تنبیه برای کارهای بد).
۱. گناه‌شناسی، محسن قرائتی، تهران، پیام آزادی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «علل تکرار گناه و راه‌های جلوگیری از آن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۱۶.
