• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سنت و سیره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: سنت، سیره.

پرسش: سنت یا سیره را به طور تخصصی تعریف کنید؟

پاسخ: محدثان اهل سنت بر این باورند که سنت قول، فعل و تقریر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌باشد. محدثان شیعه معتقدند که سنت علاوه بر قول و فعل و تقریر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، امامان معصوم (علیهم‌السلام) را نیز در بر می‌گیرد.
سنت، نزد فقها به معنای مستحب است که در مقابل واجب می‌باشد. هم‌چنین سنت، معنایی اعم از حدیث دارد.
سیره، در نزد علمای اصول، معنای دیگری غیر از سنت دارد و به معنای عادت و هم‌گامی عملی مردم بر ترک یا فعل (انجام) چیزی است. سیره به این معنا دارای دو قسمت است. اول، سیره عقلانیه که منظور عادت تمام انسان‌هاست. دوم، سیره متشرعه که به معنای عادت تمام مسلمان‌ها یا گروهی خاص از مسلمان‌ها مثل شیعه می‌باشد.


برای دست یافتن به علوم و معارف اسلامی و حکمی از احکام شرعی، ادله اربعه یعنی کتاب، سنت، عقل و اجماع مورد نیاز است.
[۱] حیدری، سیدعلی‌نقی، اصول الاستنباط، ص۲۸۷، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۷۶ش.


«سنت» پس از قرآن، دومین منبع شناخت دین است، که تبیین و تفسیر کلیات قرآن را بر عهده دارد.
اگر آموزه‌های قرآن را به سه بخشِ اساسیِ عقاید، اخلاق و احکام تقسیم کنیم، «سنت»، دیدگاه‌های اسلامی را در این سه بخش به تفصیل تبیین می‌کند.
[۲] نصیری، علی، درس‌نامه علم حدیث، ص۲۳، قم، انتشارات نصایح، چاپ اول، ۱۳۸۱.


در تفسیر مجمع البیان آمده است: به هر چیزی که به صورت «دوام» و «استمرار» اتفاق بیفتد، سنت یا طریقت می‌گویند.
[۳] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۴۶۱، محقق:سیدهاشم رسولی محلاتی، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶.    
[۴] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۶۴۳، محقق: سیدهاشم رسولی محلاتی، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶.
سنت، سیره و طریقت هر سه کلماتی دارای معانی مانند هم هستند
[۵] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳ـ۴، ص۶۷۰ و ۶۷۱، محقق: سیدهاشم رسولی محلاتی، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶.
و سنت، راهی است که برای اقتدا به آن و تبعیت از آن قرار داده شده است؛ از جمله، «سیره» و «سنت» حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم).
[۶] طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۶۴۲، محقق: سیدهاشم رسولی محلاتی، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶.


در معنی و مفهوم «سنت» و «سیره» از یک نظر، دو دیدگاه قابل ذکر است که هر دو، دیدگاهِ محدثان (راویان حدیث) می‌باشد.
أ‌. دیدگاه اهل سنت؛ ب. دیدگاه شیعه.

۴.۱ - دیدگاه اهل سنت

اهل سنت از آن‌جا که همانند شیعه به امامت امامان اثناعشر قائل نیستند و در نتیجه قول آن‌ها را فقط به عنوان راوی حدیث می‌پذیرند، در تعریف سنت چنین می‌گویند که:
سنت، قول پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، فعل و تقریر آن حضرت (گفتار یا انجام کاری که نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) صورت گیرد و حضرت عکس العمل نشان ندهند که نشان‌دهنده رضایتمندی خواهد بود) می‌باشد.
[۷] صالح، صبحی، علوم الحدیث و مصطلحه، ص۱۹، قم، انتشارات رضی، چاپ پنجم، ۱۳۶۳ش.

این دیدگاه، با توجه به دلایل قطعی و روشن شیعه در امامت ائمه اثناعشری و حجیت قول فعل و تقریر ایشان، دیدگاهی ناقص خواهد بود که در بیان نظر شیعه بدان می‌پردازیم.

۴.۲ - دیدگاه شیعه

شیعه با توجه به دلایل قطعی ـ اعم از عقلی و نقلی ـ در امامت امامان دوازده‌گانه قائل به این است که:
همان دلیلی که بر ضرورت وجود پیامبر و ارسال رُسُل دلالت دارد، ضرورت وجود اصل امامت و منصبی را که از جانب خدا باید داده شود، نیز ثابت می‌کند و روایات متواتر موجود نیز همانند برخی آیات قرآنی مصداق آن را مشخص می‌کنند
[۸] مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، ج۱، ص۲۹۶، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۵.    
[۹] مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، ج۲ـ۱، ص۲۰۴ ـ ۳۸۷، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۵.
و این دلایل، قول و فعل و تقریر امامان و بلکه معصومین (علیهم‌السلام) را حجت و دلیل می‌داند. بنابراین تعریف سنت از دیدگاه شیعه این‌گونه است:

۴.۲.۱ - اول

قول، فعل و تقریر معصومان (عليهم‌السلام) را سنت می‌گویند.
[۱۰] مظفر، اصول الفقه، ج۲، ص۵۷، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ چهارم، ۱۴۰۳ق.    


۴.۲.۲ - دوم

سنت معنای دیگری نیز ـ غیر از آن مفهومی که محدثان (راویان حدیث) به آن پرداخته‌اند ـ دارد. طبق این تعریف هر چیزی را که از پیامبر و ائمه اثناعشر (عليهم‌السلام) نقل شده، اما از باب فریضه (واجب) نباشد؛ یعنی جزء مستحبات باشد، سنت می‌گویند.

برای این‌که محدوده سنت کاملاً روشن شود، لازم است فرق میان سنت و اصطلاح حدیث نیز اجمالاً مورد بررسی قرار گیرد.
در تفاوت میان سنت و حدیث می‌توان گفت که: حدیث ناظر به گفتار معصومین (عليهم‌السلام) است؛ در حالی که سنت به شیوه، منش و رفتار آنان ناظر است.
و از آن‌جا که منش، گفتار را نیز در بر می‌گیرد، می‌توان سنت را اعم و فراگیرتر از حدیث دانست؛ به همین دلیل در بر شمردن ادله استنباط (جهت به دست آوردن حکم شرعی)، در کنار قرآن از سنت یاد می‌شود، نه حدیث و در روایات، «عرضه بر سنت» به عنوان یکی از راه‌های شناخت روایات مجعول شناخته شده است، نه عرضه بر حدیث.
با این حال باید توجه داشت که امروزه به حکایتِ فعل و تقریرِ معصوم (علیه‌السلام) نیز، به خاطر حیثیت گزارش‌گری آن «حدیث» اطلاق می‌شود.
[۱۱] نصیری، علی، درس‌نامه علم حدیث، ص۳۰-۳۱، قم، انتشارات نصایح، چاپ اول، ۱۳۸۱.


آن‌چه تاکنون بیان شد، تعریف سنت و مشخص کردن محدوده آن بود و بنا بر آن‌چه در اول کلام ذکر شد، سیره با سنت نسبت تساوی دارد، در نتیجه موارد ذکر شده، تعریف و توضیح سیره نیز خواهد بود.
اما برای سیره، معنایی دیگر در کتب اصولی مطرح است که برای تکمیل بحث در ذیل اجمالاً به آن نیز پرداخته می‌شود.

سیره به معنای عادت مردم یا هماهنگی عملی آن‌ها بر فعل (انجام کار) یا ترک چیزی.

بنابراین تعریف سیره به دو قسم تقسیم می‌شود: ۱. سیره عقلائیه یا بنای عقلا؛ ۲. سیره‌ متشرعه یا شرعیه و یا اسلامیه.

۸.۱ - سیره عقلانیه

سیره عقلانیه (عقلائیه) یا بنای عقلا.
مراد از این سیره، تمام مردم و عقلا و عرف عامه مردم بدون احتساب مذهب و ملیت است که این تعریف شامل مسلمان و غیر مسلمان می‌شود.

۸.۲ - سیره متشرعه

سیره متشرعه یا شرعیه و یا اسلامیه.
مراد از آن سیره تمام مسلمانان (که خصوص مسلمان مد نظر است) یا گروه خاصی از مسلمانان مثل امامیه است.
[۱۲] مظفر، اصول الفقه، ج۲، ص۱۵۵، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ چهارم، ۱۴۰۳ق.    
[۱۳] مظفر، اصول الفقه، ج۲، ص۱۵۳، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ چهارم، ۱۴۰۳ق.    


نتایج برگرفته از مباحث فوق به شرح ذیل است:

۹.۱ - اول

سنت دارای دو معنی نزد محدثان (راویان حدیث) است.
أ. محدثان اهل سنت که می‌گویند: سنت قول، فعل و تقریر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌باشد.
ب. محدثان شیعه که قائل‌اند: سنت علاوه بر قول و فعل و تقریر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، امامان معصوم (علیهم‌السلام) را نیز در بر می‌گیرد.

۹.۲ - دوم

سنت، نزد فقها به معنای مستحب است که در مقابل واجب می‌باشد.

۹.۳ - سوم

سنت، معنایی اعم از حدیث دارد.

۹.۴ - چهارم

سیره، در نزد علمای اصول معنای دیگری غیر از سنت دارد و به معنای عادت و همگامی عملی مردم بر ترک یا فعل (انجام) چیزی است.

۹.۵ - پنجم

سیره به این معنا دارای دو قسمت است: اول، سیره عقلانیه که منظور عادت تمام انسان‌هاست؛ دوم، سیره متشرعه که به معنی عادت تمام مسلمان‌ها یا گروهی خاص از مسلمان‌ها مثل شیعه می‌باشد.

سنت، خود فعل و قول و تقریر معصوم می‌باشد؛ اما امروزه، به حکایت آن‌ها به صورت مکتوب، از آن جهت که حیثیت گزارش‌گری دارد، «حدیث» نیز اطلاق می‌شود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که حدیث می‌تواند حامل سنت نیز باشد.

۱. اصول و قواعد فقه الحدیث، محمدحسن ربانی، بوستان کتاب، قم.
۲. علم الحدیث، دکتر سیدرضا مؤدب، انتشارات احسن الحدیث.
۳. کلیاتی در علم الحدیث، سیدحسین نخلی، ناشر: خود مؤلف.

۱. ↑ حیدری، سیدعلی‌نقی، اصول الاستنباط، ص۲۸۷، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۷۶ش.
۲. ↑ نصیری، علی، درس‌نامه علم حدیث، ص۲۳، قم، انتشارات نصایح، چاپ اول، ۱۳۸۱.
۳. ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۸، ص۴۶۱، محقق:سیدهاشم رسولی محلاتی، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶.    
۴. ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۶۴۳، محقق: سیدهاشم رسولی محلاتی، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶.
۵. ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳ـ۴، ص۶۷۰ و ۶۷۱، محقق: سیدهاشم رسولی محلاتی، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶.
۶. ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۶۴۲، محقق: سیدهاشم رسولی محلاتی، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۶.
۷. ↑ صالح، صبحی، علوم الحدیث و مصطلحه، ص۱۹، قم، انتشارات رضی، چاپ پنجم، ۱۳۶۳ش.
۸. ↑ مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، ج۱، ص۲۹۶، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۵.    
۹. ↑ مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، ج۲ـ۱، ص۲۰۴ ـ ۳۸۷، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۵.
۱۰. ↑ مظفر، اصول الفقه، ج۲، ص۵۷، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ چهارم، ۱۴۰۳ق.    
۱۱. ↑ نصیری، علی، درس‌نامه علم حدیث، ص۳۰-۳۱، قم، انتشارات نصایح، چاپ اول، ۱۳۸۱.
۱۲. ↑ مظفر، اصول الفقه، ج۲، ص۱۵۵، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ چهارم، ۱۴۰۳ق.    
۱۳. ↑ مظفر، اصول الفقه، ج۲، ص۱۵۳، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، چاپ چهارم، ۱۴۰۳ق.    



سایت ‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «سنت و سیره»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۱/۲۶.    



جعبه ابزار