زندگی در جامعه گناه‌آلود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مؤمن حقیقی، اکثریت، مسلمان ظاهری، حقیقت توحید، توجه به ظواهر.
پرسش: گرچه ما در یک جامعه اسلامی زندگی می‌کنیم، اما عملاً اکثریت مردم شرک عملی و کفر عملی دارند. کسانی که همه نوع خلاف شرعی (مثل ربا، زنا، لواط و غیره) را انجام می‌دهند، آیا مسلمان‌اند یا مشرک و در چنین جامعه‌ای چگونه باید زندگی کرد؟
پاسخ: موحد واقعی، کسی است که با تلاش به این
مقام رسیده و از آن‌جایی که انسان دارای خصلت‌های مثبت و منفی با هم هست، لازم است که با توجه به صفات مثبت، صفات منفی را از بین ببرد. به همین خاطر است که برای عبور از این مسیر، کتب اخلاقی ما مباحثی را در این زمینه برای مسلمانان مطرح کرده‌اند. از سویی دیگر، باید بدانیم که در برخوردهای اجتماعی توجه به ظواهر برای ما کفایت می‌کند، کما این‌که
سیره و روش ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) چنین بوده؛ اما اگر کسی منحرف باشد و قصد
فساد داشته باشد، ما باید رابطه خود را با او قطع کنیم.
نکته‌اول:هرچند که تعداد مؤمنین حقیقی یا متقینی که صفاتشان در
خطبه همام نهج‌البلاغه ذکر شده است
بسیار‌اندک هستند، اما
سنت و
سیره پیامبر و
ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) در برخورد با عموم مردم و مسلمانان در چهارچوبی خاص بود؛ یعنی هیچ‌گاه پیامبر از باطن آن‌ها خبر نمی‌داد و
گناهان آن‌ها را به رخ آن‌ها نمی‌کشید. در مقابل با
امر به معروف، تحمل سختی‌های
تبلیغ،
عفو، نیکی و چشم‌پوشی از توهین‌ها سعی می‌کرد دل آن‌ها را به دست آورند و با تکریم
شخصیت آن افراد تلاش می‌کردند که آن‌ها را به
دین اسلام و حقیقت معارف ناب دین اسلام نزدیک کنند. پس ما نیز باید پیرو ائمه باشیم و با امر به معروف و توصیه به کارهای نیک و تقید عملی به دستورات دین، دیگران را به
حق دعوت کنیم.
نکته دوم: نسبت دادن
لواط و
زنا و ... به اکثر افراد صحیح نیست درست است که اصل وجود
فساد و
فحشا در جامعه را هرگز نمی‌توان انکار کرد، اما نسبت دادن به اکثریت دقیق نیست؛ برعکس، اکثر مردم از فطرتی خدایی و سلیم برخوردارند و افرادی که از صمیم دل دوست دارند پیرو حق باشند و به
گناهان خود اعتراف دارند، با اندک
موعظه و توجهی اشک ندامت می‌ریزند و به سوی حق باز می‌گردند.
در مقابل این افراد، انسان‌هایی یافت می‌شوند که از روی عناد،
گناه می‌کنند؛ قصد
انحراف دیگران و کسب منافع شخصی را دارند و از کرده خود پشیمان نمی‌شوند. این افراد شهوت‌ران با استفاده از اسلحه «
تزویر»، «تطمیع» و «
تهدید»، دیگران را در دام خود اسیر می‌کنند تا جایی که برخی افراد ناخواسته در دام این افراد سودجو گرفتار می‌شوند؛ این امر در طول
تاریخ تکرار شده که در قرآن داستان فرعون و ترفندهای او برای به فساد کشیدن دیگران و دور کردن آن‌ها از حق قابل توجه است.
نکته سوم: در سیره پیامبر و ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) می‌بینیم که آن‌ها با برخی مسلمانان با این‌که طعم حقیقی
ایمان را نچشیده بودند، به عنوان مسلمان برخورد می‌کردند، یعنی از بازار آن‌ها خرید می‌کردند، با آن‌ها معاشرت می‌کردند،
شهادت و قسم آن‌ها را قبول می‌کردند و در مراسم
تشییع آن‌ها شرکت می‌کردند و اگر مردم آن‌ها را در
قبرستان مسلمانان دفن می‌کردند، ائمه مخالفتی نمی‌نمودند. این امر نشان‌دهنده این است که تا انسان فاسد و
فاسق نشود، از دایره
اسلام خارج نشده است و انسان تا
فسق کسی را نداند، نمی‌تواند به او نسبت
گناه بدهد.
نکته چهارم:برای این‌که کسی به مقام موّحد واقعی برسد، لازم است که از نردبان حقیقی دین بالا برود و به
قرب الهی برسد و مسلم است که ابتدای این نردبان «اسلام» بعد «ایمان» و بعد از آن «مقام
تقوا» است
که البته هر کدام از این مقام‌ها دارای درجه و مراتبی است؛ کسی که ابتدای مسیر است، درست است که به حقیقت توحید نرسیده، اما باید تلاش کند که با
جهاد با نفس و
خودشناسی و
خودسازی از بیابان پرخار و خس ریا و شرک عملی عبور کند و به بوستان
اخلاص وراد شود؛ پس در واقع اگر با دیدی دقیق‌تر نگاه کنیم، می‌بینیم که ما به حقیقت اخلاص نرسیده‌ایم؛ اما این امر
عیب نیست؛ چراکه ما وظیفه داریم این مراحل را طی کنیم و هر
روز در مسیر رشد گامی جدید برداریم. زمانی این امر مشکل‌ساز است که فرد قصد توقف یا عقب‌گرد کند و از این‌که دچار
شرک عملی و
ریا شده، احساس رضایت نیز بکند؛ به همین خاطر است که قسمتی از کتب اخلاقی ما به بحث ریا و شرک عملی و راه‌های پرهیز از آن اختصاص داده شده است.
حال با توجه به مطالب فوق به این سؤال می‌پردازیم که در چنین جامعه‌ای چگونه باید زندگی کنیم؟ برای پاسخ به این سؤال توجه به نکات ذیل لازم است:
هر فردی لازم است که برای
رشد خود مسیر و برنامه اخلاقی جداگانه داشته باشد و بر
اعمال و افکار روزانه خود کنترل و نظارت (مراقبه و محاسبه) داشته باشد و در جهت رشد خود تلاش کند، از آن‌جایی که ما در
انزوا زندگی نمی‌کنیم و دین ما نیز به مسائل اجتماعی (معاشرت، برادری، رفع نیاز دیگران،
انفاق و خوش‌رویی و
تعاون) اهمیت داده است، لازم است برنامه فردی خود را در راستای برخوردهای اجتماعی خود تنظیم کنیم. برخی کارهایی که در این زمینه می‌توانیم انجام دهیم تا به تکامل بیش‌تری برسیم، به شرح زیر است.
انتخاب دوستان صالح و طرح دوستی با آن‌ها می‌تواند به رشد ما کمک کند؛ یعنی او نیز برنامه اصلاح خود را سرلوحه
زندگی خود کرده باشد. به قول سعدی کمال هم‌نشین در من اثر کرد. پس با کسانی هم‌نشین شویم که کمالی دارند.
اگر در مجلسی وارد شدیم که در آن
گناه انجام می‌شود و یا اگر با کسی که عملاً به سوی گناه حرکت می‌کند آشنا شدیم، ما وظیفه داریم امر به معروف و
نهی از منکر کنیم (البته با شرایط دقیق امر به معروف و نهی از منکر و رعایت مسائل روان‌شناختی در دعوت به سوی کارهای خوب) اما اگر نتوانستیم، برای حفظ خودمان لازم است از آن مجلس یا آن افراد فاصله بگیریم.
(
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: سزاوار نیست افراد با ایمان در مجلسی بنشینند که در آن‌ها گناه می‌شود و توانایی بر تغییر آن را ندارد.)
در جامعه به دیگران به چشم برادر دینی نگاه کنیم، طبق
سیره و روش ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) و
علما به ظواهر توجه کنیم؛ یعنی از بازار مسلمانان استفاده کنیم، آن‌ها را برادر دینی خود حساب کنیم، در انحرافات آن‌ها طوری
عمل کنیم که واقعاً از ته دل دوست داشته باشیم به سوی حق بازگردند و دل‌سوزانه امر به معروف کنیم و آداب معاشرت با برادران دینی خود را یاد بگیریم و به حقوقی که آن‌ها به گردن ما دارند، اهتمام بورزیم (رفع نیاز،
دعا در حق آن‌ها، قبول
هدیه و هدیه دادن، عدم تحقیر آن‌ها توهین نکردن به آن‌ها، عیادت از مریضان، شرکت در مراسم تشییع، هم‌دردی با
فقرا،
نصیحت خیرخواهانه نه خودخواهانه و ...).
از سویی در حالات و
صفات مؤمن می‌خوانیم که مؤمن زیرک و تیزبین است علاوه بر این‌که در بین مردم حاضر است. باید تلاش کند هم‌رنگ بازی‌ها و جریان‌های غیر حق نگردد و از آن‌ها فاصله بگیرد. در
روایت داریم که با مردم باش (برای کمک مادی و معنوی به آن‌ها،
هدایت، و ...) اما صددرصد مطیع آن‌ها نباش؛ یعنی با الگوهای دینی خودت آن‌ها را بسنج و بررسی کن که آیا آن‌ها لیاقت
اعتماد را دارند، آیا معاشرت با آن‌ها آسیبی به
ایمان من نمی‌زند؛ تا اگر برای
دین و
شخصیت الهی و انسانی ما مضر است، از او فاصله بگیریم.
موحد واقعی، کسی است که با تلاش و مجاهده به این
مقام رسیده و از آن‌جایی که انسان دارای خصلت‌های مثبت و منفی با هم هست، لازم است که با توجه به صفات مثبت (حس حقیقت‌خواهی، حب نفس، فطرت‌خواهی، ...)، صفات منفی (
خودخواهی،
حسد،
شرک،
ریا و ...) را از بین ببرد.
به همین خاطر است که برای عبور از این مسیر، کتب اخلاقی ما مباحثی را در این زمینه برای
مسلمانان مطرح کرده‌اند. از سویی دیگر، باید بدانیم که در برخوردهای اجتماعی توجه به ظواهر برای ما کفایت می‌کند، کما این‌که سیره و روش
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) چنین بوده؛ اما اگر کسی منحرف باشد و قصد
فساد داشته باشد، ما باید رابطه خود را با او قطع کنیم.
نکته مهمی که باید بدانیم این است که در مسیر دین، انسان‌ها در یک نقطه‌ای از
رشد نیستند؛ پس باید انسان با برنامه
خودسازی، به
اخلاص و مقامات بالا برسد؛ کما این‌که دستور
دین اسلام این است.
۱. بحث عوام و خواص: سخنرانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب.
۲. به سوی خودسازی: استاد مصباح یزدی، انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی.
۳. تفسیر سوره حجرات: استاد محسن قرائتی، (مخصوصاً مباحث آخر کتاب) مؤسسه فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «زندگی در جامعه گناه‌آلود»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۴/۲۶.
