توفیق یافتن بر نماز شب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نمازشب، توفیق یافتن، فضیلت نماز شب.
پرسش: جهت توفیق نماز شب خواندن و لذت بردن از آن چه باید کرد؟
پاسخ: راه‌های عملی توفیق یافتن بر نماز شب، عبارت‌اند از: ۱. دانستن فضیلت نماز شب؛ ۲.
شناخت عوامل محروم شدن از نماز شب؛ ۳. آگاهی از علل توفیق انجام دادن نماز شب؛ و راه‌های دیگری که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
از آن‌جا که نماز شب سکوی پرش به سوی کمالات و ارزش‌هاست و
تهجد سیره انبیا (علیهم‌السلام)، حضرات معصومان (علیهم‌السلام) و علما سرافراز مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام) بوده و به جهت آن‌که نماز شب یاریگر خوبی برای انسان در مشکلات خواهد بود. توفیق یافتن بر این امر مهم شرایط، مراتب و احکامی دارد که خدمت شما عرض می‌گردد، باشد که توفیق بهره‌مندی از این اکسیر نایاب برای همه اهل ایمان فراهم گردد.
راه‌های عملی توفیق یافتن بر نماز شب بدین شرح است:
از آن‌جا که دانستن ارزش و اهمیت هر کاری در گرایش و انجام آن عمل نقشی بسزا دارد، در این بخش به چند آیه و روایت که در این زمینه رسیده است، اشاره می‌کنیم:
« «
وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا»؛
«و پاسی از شب را زنده بدار تا برای تو به منزله نافله‌ای باشد؛
امید که
پروردگارت تو را به مقامی ستوده برانگیزد».
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند: «
ما زالَ جَبرَئيلُ يُوصِيني بقيامِ اللَّيلِ حَتّى ظَنَنتُ أنَّ خِيارَ أُمَّتي لَن يَنامُوا؛
جبرئیل پیوسته ... مرا به شب‌زنده‌داری سفارش می‌کرد، تا جایی که
گمان بردم بهترین افراد امت من شب‌ها را هرگز نخواهد خوابید».
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: «
ما زال جبرئیل ... یوصینی بقیام اللیل حتی ظننت ان خیار امتی لن یناموا؛ شب‌زنده‌داری را فرو مگذارید؛ زیرا بازنده کسی است که
شب‌زنده‌داری را ببازد».
و روایات متعدد دیگری که از
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) در باب فضیلت نماز شب و تهجد وارد شده است؛ از جمله آن‌که نماز شب شرف
مؤمن، و باعث صحت بدن، نورانی شدن صورت،
کفاره گناهان روز و برطرف‌کننده
وحشت قبر بوده، روزی را به سوی آدمی می‌کشاند. سبب شرافت و بزرگواری و
ادای قرض است و
قساوت را از
قلب می‌برد و چشم را جلا می‌دهد و آثار و برکات دنیوی و اخروی بسیاری برای
انسان دارد. پس از آن‌که این مقدار از ثمرات و برکات مادی و معنوی که حضرات
معصومین (علیهم‌السلام) برای نماز شب برشمرده‌اند. خود عاملی خواهد بود برای تحریک و تشویق انسان‌ها برای انجام این سنت الهی که دانستن این برکات و ثمرات خود عاملی خواهد بود برای مصمم شدن در انجام این
عمل محبوب و پسندیده.
شناخت عوامل محرومیت از نماز شب به ما کمک می‌کند که با ترک این
اعمال توفیق بر انجام دادن نماز شب پیدا کنیم. در
روایات علت محروم شدن از نماز شب را گناه ذکر کرده‌اند:
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «
لِرَجُلٍ قالَ لَهُ : إنّي حُرِمتُ الصَّلاةَ باللیل: أنتَ رَجُلٌ قد قَيَّدَتكَ ذُنوبُكَ؛
به مردی که عرض کرد: من از نماز شب محروم شده‌ام: تو مردی هستی که گناهانت تو را به بند کشیده است».
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «
إنّ الرجُلَ لَيَكذِبُ الكِذبَةَ فيُحرَمُ بها صلاةَ اللَّيلِ؛
آدمی،
دروغ می‌گوید و به سبب آن از نماز شب محروم می‌شود».
از این
روایت که امام صادق (علیه‌السلام) یکی از
گناهان کبیره را که دروغ باشد، باعث محرومیت از نماز شب برشمردند و از روایت قبلی که امام علی (علیه‌السّلام) مطلق گناه را باعث محرومیت از نماز شب دانستند، به‌خوبی در‌می‌یابیم که انجام دادن
گناهان به طور کلی باعث سلب توفیق انسان از انجام دادن این
سنت الهی است.
پس می‌توان نتیجه گرفت که انجام دادن اعمالی مثل دروغ گفتن،
غیبت کردن، خوردن
مال حرام و شبهه‌ناک استفاده کردن از و درس نخواندن، شنیدن موسیقی‌های غنایی و مطرب، بی‌توجهی به مسائل
طهارت و
نجاست ..... از جمله مواردی است که ممکن است انسان در طول
روز مبتلا باشد و این کارها باعث محرومیت او از نماز شب گردد.
جوینده راه رستگاری و
عاشق سیروسلوک و شب‌زنده‌داری باید در طول روز بر اعمال و افعال خود «مراقبت» و دقت لازم را داشته که مبادا خدای ناکرده در شب از این
فیض الهی محروم گردد.
در این باره به موارد زیر اشاره می‌کنیم:
از آن‌جا که ما
شیعیان معتقدیم که واسطه‌های رسیدن فیوضات به انسان‌ها ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) ـ به ویژه
حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) ـ هستند و تمام انسان‌ها به واسطه این انوار شریفه روزی می‌خورند و روزی‌ها هم اعم از روزی مادی و معنوی هستند و از اهم رزائق معنوی، توفیق خواندن نماز شب است.
پس:
توسل به این انوار طیبه در موفق شدن و رسیدن به
قرب الهی و انجام دادن فرایض و سنن نقشی بسزا خواهد داشت و بر پوینده این طریق لازم است که درصدد توسل و تقرب برآید تا به
نیت خود نائل گردد.
خالص کردن عمل برای خداوند متعال که نقادی بصیر است در توفیق پیدا کردن انسان حائز اهمیت می‌باشد.
قرآن کریم می‌فرماید: «
إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا»؛
«البته نماز شب (و
دعا و ناله سحر) بهترین شاهد
اخلاص (و صفای) قلب و دعوی صدق ایمان است».
امام صادق (علیه‌السلام) در ذیل این
آیه می‌فرماید: ناشئه در این آیه همان قیام انسان در
شب است که از روی اخلاص و فقط برای
خدا باشد نه برای غیر خدا.
علمای اخلاق در رابطه با نفس دو حالت را ترسیم کرده‌اند:
أ. حالت اقبال.
ب. حالت ادبار.
در بعضی اوقات و ایام نفس انسان حالت اقبال و توجه به مسائل عبادی و معنوی دارد، یا به عبارت دیگر، در این ایام نفس حالت پذیرش نسبت به انجام دادن فرائض و
نوافل دارد، که این امر یک حقیقت درونی است که هر شخص به‌خوبی آن را درک می‌کند. پس در این ایام علاوه بر انجام دادن فرایض انسان باید فرصت را مغتنم شمرده و در انجام دادن اعمال مستحبی از جمله خواندن نمازهای مستحبی، خواندن ادعیه وارده و زیارات معصومان (علیهم‌السلام) تمام تلاش و کوشش خود را به کار برد.
و در حالت ادبار که شخص تمایلش نسبت به انجام دادن اعمال عبادی کم است، به امتثال افعال و اعمال واجب اکتفا کند و به این ترتیب آهسته‌آهسته نفس خود را آرام کرده و مقدمات بیشتر انجام دادن مستحبات از جمله نماز شب را فراهم آورد. بدین صورت که در اوائل امر مدت کمی قبل از
اذان صبح بیدار شده و «تعداد کمی» از رکعات نماز شب را بجا آورد و به ترتیب و با مرور زمان این
عمل را افزایش دهد.
این کار تقریباً شبیه به کار افراد وزنه‌بردار است که اول از وزنه‌های کم شروع نموده و با تمرین‌های فراوان و ممارست میزان کارآیی خود را افزایش می‌دهند.
۱. مقدمات خوابیدن:
انسان برای این‌که بتواند قبل از
طلوع فجر بیدار شود باید برنامه‌ریزی خاصی در رابطه با وقت خوابیدن و میزان فعالیت روزانه خود داشته باشد. مثل این‌که در
روز از انجام دادن فعالیت‌های بدنی سخت و ورزش‌های سنگین خودداری کند تا شب راحت‌تر بخوابد و در نتیجه برای بیدار شدن هم راحت‌تر باشد و یا این‌که در اول شب بخوابد، تا میزان لازم خواب بدن تا ساعات طلوع فجر تکمیل شده باشد؛ که در بیدار شدن مبتلا به
کسالت و سختی نگردد.
۲. خواندن ادعیه وارده در هنگام خواب.
۳. با طهارت بودن: مثلاً
وضو بگیرد یا حداقل تیمم کند.
۴. رو به
قبله خوابیدن.
۵. بر روی شکم نخوابیدن.
۶.
مراقبه و
محاسبه اعمال روز گذشته.
۷. تصمیم جدی و عزم راسخ داشتن برای بیدار شدن.
۸. مقدمات نماز شب را آماده کردن: مثلاً سجاده.
۹. خواندن آیاتی از قرآن به خصوص آیه آخر
سوره کهف.
۱۰. با شکم پر نخوابیدن.
۱۱. در اول شب
غذا خوردن و مقداری پیاده‌روی کردن بعد از شام.
۱۲. غذاهای سبک خوردن.
۱۳. استفاده از ساعت زنگ‌دار یا خوابیدن در محلی که افرادی برای نماز شب بیدار می‌شوند.
۱۴. خوابیدن در مکان‌هایی که خیلی گرم یا سرد نباشند.
۱۵. استفاده از نوارهای مناجات در سحر برای بالارفتن کیفیت روحی.
۱۶. خواندن نماز شب در حرم مطهر ائمه اطهار (علیهم‌السّلام)،
امام‌زادگان،
مساجد و ... .
۱۷. نذر کردن برای این‌که انگیزه انسان برای بیدار شدن بالا برود.مثل این‌که شهید رجایی (رحمة‌الله‌علیه) نذر کرده بودند که اگر نمازشان را اول وقت نخوانند یک روز روزه بگیرند؛ البته بهتر است نذر کردن به صورت مقطعی باشد: مثلاً در اوایل امر نذر کنند اگر امشب برای نماز شب بیدار نشوم فردا ..... را انجام دهم.
۱۸. خواندن نماز شب پیش از خوابیدن یا حداقل تعدادی از رکعات قبل از خواب.
۱۹. قضا کردن رکعات یا کل نماز شب پس از نماز صبح.
برای این‌که از نماز شب بیشتر لذت ببرید، در مورد فوایدی که از سوی خداوند وعده داده شده که در پرتو خواندن نماز شب به ما می‌رسد، بیشتر تفکر کنید و باور کنید که اگر با آداب آن خوانده شود، آن فواید به انسان می‌رسد؛ چون در وعده الهی تخلفی صورت نمی‌گیرد.
دیگر این‌که در حالات و روحیات افرادی که اهل نماز شب بودند و هستند دقت کنید. آرامش و متانت آن‌ها به شما دلگرمی می‌دهند و شما را به تکاپو در‌می‌آورد تا به این درجه رسید.
آخرین نکته و دقیق‌ترین نکته این‌که درباره جایگاه بندگی بیشتر توجه کنید و درباره صفات خداوند مطالعه کنید و به آیات الهی و نشانه‌هایش با نظر تامل کنید که: «برگ درختان سبز در نظر هوشیار ••• هر ورقش دفتری است معرفت کردگار»
۱. مرحوم آقا ملکی تبریزی (رحمة‌الله‌علیه)، میرزاجواد، اسرار الصلاه.
۲. عزیزی، عباس، ۴۲۰ داستان از نماز و عبادت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، قم، ناحیه ۲، نمایندگی انتشارات تربیت.
۳. مرحوم شیخ حر عاملی (رحمة‌الله‌علیه)، وسایل الشیعه، کتاب الصلاه.
۴. نماز شب راه تقرب الی‌الله، مرکز مشاوره حوزه علمیه قم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «توفیق یافتن بر نماز شب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۸/۱۷.
