ارواح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ارواح، عالم ذر، روح، دنیا، خلقت.
پرسش: آیا ارواح همه قبل از
تولد در این
دنیا در
عالم ذر خلق شده‌اند؟ روایاتی که تصریح دارد ارواح
پیامبر و
ائمه معصومین (علیهم‌السلام) قبل از
خلقت در دنیا آفریده شده‌اند، چگونه توجیه می‌شوند؟
پاسخ: احتمال این‌که روح پیش از تعلق به این بدن، به بدن دیگری شبیه آن تعلق گرفته باشد، منتفی است؛ چراکه گفتیم بسیاری از
علما می‌گویند روح در بدن به وجود می‌آید نه قبل از آن. طبق این نظریه قبل از این بدن دنیایی، روحی نبوده است که سؤال پیش آید که آیا به بدن دیگری تعلق داشته یا نه؛ اما عده‌ای که ظاهر
روایات را قبول کرده‌اند و قائل شده‌اند روح قبل از بدن موجود بوده است، آن‌ها می‌گویند روح قبل از این بدن دنیایی ما به بدن دیگری شبیه به این بدن تعلق نداشته؛ بلکه یا روح تنها و مستقل بوده است یا به بدن مثالی یعنی بدنی غیر مادی تعلق داشته است.
چون احادیثی داریم مبنی بر این‌که
روح قبل از بدن و در
عالم ذر آفریده شده است و نیز احادیثی داریم که ارواح
معصومین (علیهم‌السلام) قبل از خلقت
آدم خلق شده‌اند؛ بنابراین این احتمال مطرح می‌شود که روح ما قبل از آن‌که در این بدن‌ها قرار گیرد و روح معصومین (علیهم‌السلام) قبل از آن‌که در بدن‌های شریفشان قرار گیرد، در بدن‌های دیگری بوده است. در پاسخ ابتدا بررسی می‌کنیم که آیا چنین احادیثی داریم یا نه و اگر داریم چه مفهوم و معنایی دارند؟
احادیثی داریم که می‌گوید: روح دو هزار سال قبل از بدن آفریده شده است.
در این باره
حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «همانا
خداوند ارواح را قبل از
اجساد به دو هزار سال آفرید»؛
اما در
احادیث اشاره یا تصریح نشده است که ارواح در عالم ذر آفریده شده‌اند.
دربارة خلق ارواح
ائمه (علیهم‌السلام) نیز آمده است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمودند: «همانا اول چیزی که خداوند عزوجل آفرید، ارواح ما بوده است؛ پس ما را به
توحید و
ستایش او گویا کرد. سپس
ملائکه را آفرید».
در
حدیث دیگری
امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «اول چیزی که خداوند آفرید، محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بود و ما را از نور عظمتش با او آفرید».
پس دیدیم که ما دو دسته حدیث داریم که ظاهر آن‌ها این است که روح قبل از بدن آفریده شده است؛ اما آیا واقعاً روح قبل از بدن آفریده می‌شود یا در بدن به وجود می‌آید؟
در این باره دو دیدگاه وجود دارد.
عده‌ای ظاهر این روایات را گرفته و می‌گویند روح قبل از بدن به وجود آمده است و بعد که بدن شکل گرفت، در آن قرار می‌گیرد. از نظر این دسته از
علما روح یا بدون هیچ‌گونه بدنی می‌باشد و تنها و مستقل است یا آن‌که در یک
بدن مثالی قرار می‌گیرد؛
یعنی بدنی که خواص ماده را دارد، مثل اندازه و شکل ولی
ماده نیست برخلاف این بدن دنیایی که مادی است که هم ماده است و هم آثار و خواص ماده را دارد.
اما عده بسیاری از علما می‌گویند روح در بدن
حادث می‌شود.
این دسته مواجه می‌شوند با احادیثی که ظاهرش آن است که روح قبل از بدن آفریده شده است؛ لذا درصدد بیان معنایی دیگر برای احادیث می‌باشند.
اکنون دیدگاه برخی بزرگان را بیان می‌کنیم:
شیخ مفید (رضوان الله) در این باره می‌گوید: معنای این احادیث آن است که خداوند در
علم خود روح را قبل از آن‌که اجساد را بیافریند، تقدیر کرد و بعد اجساد را آفرید و سپس برای آن‌ها روح آفرید. بنابراین خلق ارواح قبل از اجساد، خلق تقدیر در علم است، نه خلق خود ارواح».
پس خداوند در علمش ابتدا روح را مقدر کرد؛ سپس بدن را، نه این‌که در عالم
آفرینش ابتدا روح باشد بعد بدن.
عده‌ای از
فلاسفه می‌گویند: درست است که روح بعد از بدن و در بدن به وجود می‌آید، ولی از آنجا که مجرد است، وقتی به وجود آمد، خود را محیط بر بدن مادی می‌بیند؛ به گونه‌ای که خود را قبل و بعد از بدن می‌یابد؛ لذا صحیح است که گفته شود روح قبل از بدن موجود است.
درباره روایاتی که ظاهرش آن است که روح ائمه (علیهم‌السلام) قبل از بدن آن‌ها بوده است و آن‌ها اولین موجودات‌اند، با این‌که در ظاهر و
عالم خارج پس از همه
پیامبران و اوصیای آن‌ها (علیهم‌السلام) آفریده شده‌اند، این علما چنین گفته‌اند:
از آنجا که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و
اهل بیت (علیهم‌السلام) غایت و
هدف آفرینش بوده‌اند، «اگر تو نبودی افلاک را نمی‌آفریدم».
بنابراین آن‌ها اولین موجود می‌باشند؛ چراکه هر کس که می‌خواهد کاری انجام دهد، هدفی دارد. این هدف سبب می‌شود او تصمیم به کار گیرد؛ هرچند در خارج، هدف در پایان کار ظاهر می‌شود. پس هرچند
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و اهل بیت او بعد از همه پیامبران و اوصیا آمده‌اند، اما چون
هدف از خلقت، آن‌ها بوده‌اند، اول آن‌ها در علم الهی قرار داشته‌اند، بعد سایر موجودات.
شیخ مفید (رحمة‌الله‌علیه) می‌گوید: نمی‌توان پذیرفت که واقعاً ارواح ائمه (علیهم‌السلام) در زمان
حضرت آدم (علیه‌السلام) بوده‌اند؛ لکن خداوند
اشباحی همانند صورت بشری آن‌ها ایجاد کرد تا بیانگر نحوة وجود آن‌ها در آینده باشد و از این طریق می‌خواست عظمت مقام آن‌ها را به آدم نشان دهد.
نظرات دیگری نیز هست که به علت پیچیدگی مطالب آن‌ها از ذکرشان خودداری می‌شود.
بنابراین با بررسی‌ای که کردیم معلوم شد این احتمال که
روح قبل از تعلق به این بدن به بدن دیگری شبیه آن تعلق گرفته باشد، منتفی است؛ چراکه گفتیم بسیاری از علما می‌گویند روح در بدن به وجود می‌آید نه قبل از آن. طبق این نظریه قبل از این بدن دنیایی، روحی نبوده است که سؤال پیش آید که آیا به بدن دیگری تعلق داشته یا نه؛ اما عده‌ای که ظاهر روایات را قبول کرده‌اند و قائل شده‌اند روح قبل از بدن موجود بوده است، آن‌ها می‌گویند روح قبل از این بدن دنیایی ما به بدن دیگری شبیه به این بدن تعلق نداشته؛ بلکه یا روح تنها و مستقل بوده است یا به بدن مثالی یعنی بدنی غیر مادی تعلق داشته است.
ـ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، ج۱، ص۲۷۳ تا ۲۷۹.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ارواح»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۰۷.
