یکنواخت شدن بهشت یا جهنم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: یکنواختی، بهشت و جهنم، آفرینش بهشت و جهنم.
پرسش: اگر جهنم همیشه آتشی و بهشت همیشه راحتی است، مسلماً پس از مدتی برای انسان‌ها عادی و تکراری می‌شود، پس رفتن در آنها چه سودی دارد و یا اصلاً چرا خدا باید چنین چیزهایی را بیافریند؟
پاسخ: مسئله یکنواختی نعمت‌ها در
بهشت یا رنج و
عذاب در
جهنم، نوعاً از آنجا پیش می‌آید که انسان گمان می‌کند
عالم آخرت همانند عالم دنیاست که بعد از مدتی نعمت‌ها، آسایش و راحتی یا رنج‌ها و دردها برای انسان نوع
عادت می‌شود و دیگر
نعمت، لذت‌آوری و رنج‌ها، دردآوری خود را تا اندازه‌ای از دست می‌دهد.
با توجه به نعمت‌های گوناگون و متفاوت بهشتی که اصلاً برای
انسان قابل تصور نیست، هیچ‌گاه این نعمت‌ها سبب تکرار و یکنواختی نمی‌شود؛ به طوری که اهل بهشت از آن لذت می‌برند.
عذاب جهنم هر لحظه به گونه‌ای است که با لحظه قبل متفاوت است؛ پس چنین عذابی هرگز یکنواخت و عادی نخواهد شد.
هم‌چنین دلیل آفرینش بهشت و جهنم این است که اولاً اگر این امور (بهشت با نعمت‌های آن و جهنم با عذاب‌های آن)
خلق نمی‌شد، سؤال‌برانگیز بود که چرا خدا برای
پاداش نیکوکاران و کیفر خلاف‌کاران، این امور را خلق نکرده است؛ ثانیاً شکی نیست که
بشارت و
انذار هر دو پشتوانه مهمی برای پیاده کردن برنامه‌های تربیتی شمرده می‌شوند. لذا هر دو نقش اساسی دارند که مردم از
ترس کیفر یا به
امید آسایش و
نعمت در مسیر درست
عمل کنند.
محور اول:مسئله یکنواختی نعمت‌ها در بهشت یا رنج و
عذاب در
جهنم، نوعاً از آنجا پیش می‌آید که انسان گمان می‌کند عالم آخرت همانند
عالم دنیا است که بعد از مدتی نعمت‌ها، آسایش و راحتی یا رنج‌ها، دردها، ناملایمات اجتماعی، اقتصادی و یا سیاسی برای انسان نوع
عادت می‌شود و دیگر نعمت، لذت‌آوری و رنج‌ها، دردآوری خود را تا اندازه‌ای از دست می‌دهد؛ درحالی‌که هرگز چنین نیست و اگر احیاناً در روایات یا آیات نعمت‌های بهشت، یا رنج‌های جهنم به گونه‌ای تعریف شده که انسان مشابه آنها را در دنیا می‌بیند؛ مثلاً درباره
بهشت سخن از نهرها، باغ‌ها، میوه‌ها و مانند آن مطرح است. یا درباره جهنم سخن از
آتش مطرح است، همه برای تفهیم بشر است. وگرنه، نه نعمت‌های بهشتی و نه
آتش جهنم هیچ‌کدام با امور
دنیا قابل مقایسه نیست که در این‌جا به عنوان نمونه، درباره هر یکی از
بهشت و جهنم به مطالبی اشاره می‌شود:
درباره وصف جهنم بسیاری از
عرفا و بزرگان
سخن گفته‌اند.
اما در این‌جا از بیان حضرت
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) استفاده می‌شود که فرمود:
... تمام آتش دوزخ و
عذاب قبر و غیره آنها را شنیدی و قیاس کردی به آتش دنیا و عذاب دنیا، اشتباه فهمیدی، بد قیاس کردی،
آتش این عالم یک امر عرضی سردی است،
عذاب این عالم خیلی سهل و آسان است، ادراک تو در این
عالم ناقص و کوتاه است، اگر همه آتش‌های این عالم را جمع کنند،
روح انسان را نمی‌تواند بسوزاند، آنجا آتش علاوه بر این‌که جسم را می‌سوزاند، روح را می‌سوزاند،
قلب را ذوب می‌کند، خدا می‌داند
عقل من و تو و فکر همه بشر از تصورش عاجز است، اگر مراجعه به اخبار و آثار
اهل بیت (علیهم‌السلام) نمایی می‌فهمی که قضیه عذاب آن عالم چیست؟ روزی
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نشسته بود
جبرئیل آمد در خدمتش، در صورتی که افسرده و محزون بود و رنگش متغیر بود، پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: ای جبرئیل چرا تو را افسرده و محزون می‌بینم، گفت: ای
محمد! چرا چنین نباشم در صورتی که امروز گذاشته شد دمهای جهنم، پیغمبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) گفت: چه چیز است دمهای جهنم؟ عرض کرد، همانا خدای تعالی امر فرمود به آتش برافروخته شد هزار سال تا سرخ شد. بعد از آن امر فرمود به آن افروخته شد هزار سال تا سفید شد، پس از آن امر فرمود به آن، افروخته شد هزار سال تا سیاه شده و الان سیاه و تاریک است؛ پس اگر یک حلقه از زنجیری که بلندی آن هفتاد ذراع است گذاشته شود به
دنیا، هر آیینه ذوب می‌شود دنیا از حرارت آن، و اگر قطره‌های از زقوم و ضریع آن بچکد، در آب‌های اهل دنیا، همه می‌میرند از گند آن، پس
گریه کرد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و جبرئیل گریان شد؛ پس خدای تعالی فرستاد به سوی آنها فرشته‌ای و عرض کرد خدای شما
سلام می‌رساند به شما و می‌فرماید من ایمن کردم شما دو تن را از این‌که
عذاب شوید.
حضرت امام (رحمة‌الله‌علیه) در مورد این
حدیث فرموده: این حدیث تازه درصدد بیان جهنمِ
اعمال است که از سایر جهنم‌ها سردتر است.
و امیرمؤمنان (علیه‌السلام) درباره جهنم فرمود: «
فَاحْذَرُوا نَاراً قَعْرُهَا بَعِیدٌ وَ حَرُّهَا شَدِیدٌ وَ عَذَابُهَا جَدِیدٌ»؛
بترسید از آتشی که گودی و گرمی آن بی‌اندازه است و عذاب و گرفتاری آن تازه است.
و در
قرآن کریم نیز آمده: «به زودی آنان را در آتشی اندازم که چون پوست‌هاشان سوخته شود آنها را تبدیل به پوست‌های دیگر کنیم تا آنکه عذاب و رنج را بچشند».
حالا دیگر
قضاوت با شماست که چنین رنج و عذابی برای کسی عادی و
معمول و تکراری خواهد شد. گذشته از آنکه در کلام
علی (علیه‌السلام) تعبیر آن بود که فرمود: «
عَذَابُهَا جَدِیدٌ».
از مجموع این‌گونه
روایات و
آیات ـ به خصوص روایت یادشده ـ به‌خوبی معلوم می‌شود که
عذاب جهنم هر لحظه به گونه‌ای است که با لحظه قبل متفاوت است؛ پس چنین عذابی هرگز یکنواخت و عادی نخواهد شد.
درباره نعمت‌های بهشتی به
سوره مبارکه «الرحمن» و
سوره مبارکه «الواقعه» مراجعه شود که از نعمت‌هایی یاد نموده که هرگز تکراری و عادت‌پذیر نخواهد بود؛ مثلاً فرمود: «
مُتَّکِئِینَ عَلَی فُرُشٍ بَطَائِنُهَا مِنْ اِسْتَبْرَقٍ»؛
یعنی اهل بهشت بر فرش‌هایی تکیه می‌زنند که سمت زیرین آن (سمتی که روی به
زمین قرار می‌گیرد) از ابریشم خالص است؛ اما روی آن و سمتی که انسان می‌نشیند، چه خواهد بود خدا می‌داند.
اما در روایات چنین آمده:
در بهشت نعمت‌هایی هست که هیچ‌کس از ماهیت آنها خبردار نیست و در هیچ تصوری نمی‌گنجد؛ لذا
قرآن کریم می‌فرماید: «هیچ‌کس نمی‌داند چه چیز از آنچه روشنی‌بخش دیدگان است، به
پاداش آنچه انجام می‌دادند، برای آنان پنهان شده است».
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: کسی که مؤمنی را سیر گرداند، پاداش اخروی آن را هیچ‌یک از آفریدگان نمی‌داند، نه
فرشتگان مقرب و نه
پیامبر مرسل، مگر
پروردگار جهان (برای اطلاع بیشتر از این‌گونه روایات و منابع آن به منبع ذیل مراجعه شود).
با توجه به این‌گونه نعمت‌ها که اصلاً برای
انسان قابل تصور نیست و بسیاری از آنها را غیر از
خداوند کسی نمی‌داند، آیا امکان دارد که تکراری و یکنواختی پدید آید؟ بدون تردید
نعمت‌های بهشتی به گونه‌ای نیست که سبب تکرار و یکنواختی شود؛ به طوری که اهل بهشت از آن لذت نبرند؛ چون که:
در همین
جهان نیز نعمت‌هایی وجود دارد که هیچ‌گاه انسان از آن سیر نمی‌شود؛ مثلاً ما هر قدر هوای تازه و پر اکسیژن استنشاق کنیم، از آن خسته و ملول نخواهیم شد؛ بلکه دائما از آن لذت می‌بریم. یا ما اگر صدها سال عمر کنیم، نوشیدن
آب گوارا برای ما لذت‌بخش است، چه مانعی دارد که نعمت‌های بهشتی هم چنین باشد.
از آنجا که
ذات و
صفات خداوند بی‌نهایت است، بدون
شک جلوه‌های روحانی و معنوی او نیز پایان نمی‌گیرد، هر
روز لطف و عنایت تازه‌ای و هر دم
رحمت و عنایت جدیدی به
بهشتیان و مقربان درگاهش می‌فرستد؛ به گونه‌ای که اصلاً تکراری در آن نیست.
چه مانعی دارد که همان درختان بهشتی، همان نهرها، همان گلها، همان رنگ و بوها، هر روز و هر ساعت رنگ‌و‌بوی تازه‌ای و شکل و
عطر جدیدی داشته باشند، دائما رنگ عوض کنند، دائما دگرگون شوند و دائماً چهره‌ای نو پیدا کنند؛ به گونه‌ای که یک منظره فقط یک بار در تمام عمر بهشتیان دیده شود و برای او تکراری نباشد.
از همه اینها که بگذریم
مؤمنین راستین در آخرت به جنت لقای یار راه می‌یابند که در آن محو تماشای جمال دلربای حضرت دوست می‌شوند و سایر نعمت‌های بهشتی در نظر او ناچیز جلوه می‌کنند.
علامه طباطبایی درباره لقای حضرت حق می‌گوید: مراد از لقای حق آن است که بنده به منزلت و مقامی می‌رسد که بین او و پروردگارش هیچ حجابی نیست.
و این دیدار به اندازه‌ای دل‌انگیز و شیرین است که امیرمؤمنان در وصف آن می‌گوید: «
فَهَبْنِی یَا اِلهِی وَسَیِّدِی وَمَوْلاَیَ وَرَبِّی، صَبَرْتُ عَلَیٰ عَذَابِکَ، فَکَیْفَ اَصْبِرُ عَلَیٰ فِرَاقِکَ، وَهَبْنِی یَا اِلهِی صَبَرْتُ عَلَیٰ حَرِّ نَارِکَ، فَکَیْفَ اَصْبِرُ عَنِ النَّظَرِ اِلَیٰ کَرَامَتِکَ»؛
یعنی خداوندا! اگر من به
عذاب تو
صبر پیشه کنم، پس چگونه به دوری جمال و فراق تو
صبر نمایم و اگر به حرارت آتش تو صبر کنم، چگونه از نظر به
کرامت تو صبر نمایم.
محور دوم:
محور دوم سؤال این است که «اصلاً چرا خدا باید چنین چیزهایی را بیافریند»؟
اولاً اگر این امور (
بهشت با نعمت‌های آن و
جهنم با عذاب‌های آن) خلق نمی‌شد، سؤال‌برانگیز بود که چرا
خدا برای پاداش نیکوکاران و کیفر خلاف‌کاران این امور را
خلق نکرده است؛ چون
دنیا مزرعه و محل کشت‌و‌کار است و مثل آن است که برخی بذر گل و برخی بذر خار بکارند و هنگام پاییز محصول بگیرند. پس محصول نگرفتن سؤال دارد، نه محصول گرفتن.
ثانیاً شکی نیست که
بشارت و
انذار هر دو پشتوانه مهمی برای پیاده کردن برنامه‌های تربیتی شمرده می‌شوند.
لذا هر دو نقش اساسی دارند که مردم از
ترس کیفر یا به
امید آسایش و
نعمت در مسیر درست
عمل کنند. لذا
آفرینش بهشت و جهنم نقش انکارناپذیری در تربیت انسان‌ها دارند و چه‌بسا افرادی هستند که همواره تلاش می‌کنند و خوب
عمل می‌نمایند تا زمینه بهشت رفتن آنها فراهم شود و چه‌بسا افراد که از ترس جهنم همواره مراقب هستند که خلاف نکنند. بنابراین آفرینش این دو مطابق با
حکمت الهی و
فلسفه آفرینش است.
۱. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی قران کریم (معاد در قرآن)، ج۵، نشر مرکز اسراء.
۲. گفتار فلسفی، معاد از نظر روح و جسم، ج۲، هیئت نشر معارف اسلامی.
۳. ناصر مکارم شیرازی، پیام قران، ج۶، دارالکتب الاسلامیه تهران.
۴. چهل حدیث، امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، ح ۲۸.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «یکنواخت شدن بهشت یا جهنم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۰۶. سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «یکنواخت شدن بهشت یا جهنم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۰۶.
