چیستی علم جفر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: علم جفر، علوم غریبه.
پرسش: علم جفر را معرفی کنید؟
پاسخ: علم جفر شاخه‌ای شریف از علوم غیبیه
اهل بیت (علیهم‌السلام) است که بنا به
روایات اهل بیت (علیهم‌السلام)
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آن را بیان کرده و
امیرمؤمنان آن را نوشته است و آن نوشته دست به دست در بین ائمه اطهار (علیهم‌السلام) گشته و به
امام عصر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) رسیده است.
درباره جفر و علم جفر سخن بسیار است وکاربرد واژه
جفر هم گستره وسیع دارد.
کارشناس بزرگ این‌گونه امور،
علامه حسن‌زاده آملی درباره جفر می‌گوید:
«جفر یعنی کتاب
آفرینش».
در این کلام، عالم آفرینش یک نوع جفر تلقی شده است؛ چون
اسرار نهفته فراوانی در آن وجود دارد.
و هم‌چنین درباره
علم جفر گفته‌اند: علم جفر که امروزه کمتر کسی همت آموختن آن را دارد، وسیله‌ای است برای شناختن رویدادها از راه حروف و اعداد و خواص آنها که بر مبنای
حدس و تخمین مبتنی است.
و هم‌چنین گفته‌اند: علم جفر علمی است که در آن از علم حروف بحث می‌شود و آن را علم حروف نیز می‌نامند و علم تکبیر هم می‌گویند.
فایده آن علم این است که
انسان از طریق آن بر فهم و درک خطاب محمدی، «
معارف اسلامی» آن‌گونه که است، دست پیدا می‌کند؛ و هم‌چنین از طریق علم جفر، به حوادث این جهان، تا هنگام انقراض آن می‌توان دست یافت.
سید سند، در
شرح مواقف، در مقصد دوم آن کتاب گفته است که یکی از اقسام علوم، علم جفر و جامعه است، و آن عبارت است از دو کتابی که حضرت امیرمؤمنان
علی (علیه‌السلام) به روش علم جفر و علم حروف آن را نگاشته و حوادث
جهان را تا پایان آن در آن کتاب بازگو کرده است و
ائمه (علیهم‌السلام) هر کدام با این
علم آشنا هستند و همواره
حوادث جهان را از طریق آن دو
کتاب استخراج می‌کرده‌اند.
نکته دیگر درباره جفر و علم جفر آن است که
دانشمندان بزرگی که در این فن وارد هستند و تمام احوال و حوادث جهان را از این طریق به گونه‌ای استخراج می‌کنند و هر کس به اندازه توانایی
معرفت و
دانش خود در این علم، محاسباتی بر‌اساس
حروف ابجد انجام می‌دهد؛ مثلاً حروف «ابجد» که ۲۸ حرف است، هر حرفی ۲۸ صفحه است و هر صفحه دارای ۲۸ سطر است و هر سطری ۲۸ خانه دارد، حاصل‌ضرب این اعداد ۶۱۴۶۵۶ می‌شود و بدین ترتیب کسانی که بهره از آن علم دارند، می‌توانند حوادث جهان را به نحوی پیش‌بینی کنند.
نکته دیگر درباره جفر آن است که
ابن‌خلدون می‌گوید: بدان که اصل کتاب جفر این است که
هارون بن سعید عجلی، کتابی داشته است که آن را از
امام جعفر صادق (علیه‌السلام) روایت کرده است و در آن
کتاب، علم به حوادثی است که برای اهل بیت
عصمت (علیهم‌السلام) به طور عموم و برای بعضی از افراد آنها به طور خصوص، اتفاق خواهد افتاد و این مطلب برای امام جعفر صادق (علیه‌السلام) و مردان بزرگ دیگر از خاندان او، از طریق کشف و
کرامت معلوم گشته است و آنها نزد امام جعفر صادق (علیه‌السلام) به پوست گوساله‌ای نوشته شده بود که بعد هارون بن عجلی آن را از حضرت روایت کرد و آن را تحریر کرد و تفصیل داد و به نام آن پوست اسم‌گذاری کرد؛ چون جفر در لغت شیء کوچک و پوست کوچک از بزغاله یا گوساله را گویند و نام آن علم از آن پوست گرفته شده است.
مطلب دیگر آن است که در منابع روایتی نیز درباره جفر و جامعه سخن گفته شده است.
از جمله نقل شده که
ابابصیر به حضور امام صادق (علیه‌السلام) رسید و پرسش‌هایی مطرح کرد، بعد
امام، فرمود: همانا جامعه نزد ماست و مردم نمی‌دانند جامعه چیست. جامعه طوماری است به طول هفتاد
ذراع،
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) با املای زبانی حضرت و دست‌خط علی (علیه‌السلام) تمام حلال و حرام‌ها و همه احتیاجات دینی مردم در آن بازگو شده است. بعد فرمود: همانا جفر نزد ماست و مردم نمی‌دانند جفر چیست، جفر مخزنی است از چرم که علم
انبیا و اوصیا و علم دانشمندان گذشته از امت‌های پیشین، در آن درج شده است.
از مجموع آن‌چه درباه علم جفر بیان شد، معلوم شد که علم جفر گرچه حقیقت دارد و در متون دینی و
روایات از آن سخن بسیار گفته شده و علمای بزرگ به نحوی از آن
علم بهره‌مند بوده‌اند، اما باید توجه داشت که فراگیری آن علم برای همه کس میسور نیست و دست‌یابی به قواعد آن کار آسانی نخواهد بود و چندان ضرورتی هم ندارد که کسی در پی فراگیری آن باشد.
در میان دانشمندان بزرگ، افرادی چون
خواجه نصیر طوسی، و امثال وی درباره علم جفر
کتاب نوشته‌اند و قواعد آن را بازگو کرده‌اند و برخی آثار علمای
شیعه درباره این علم، در کتاب
الذریعه تألیف
آقابزرگ تهرانی آورده شده که برای دست‌یابی به جزئیات آثار تألیف شده در این باب به منبع ذیل مراجعه شود.
علامه حسن‌زاده آمل، هزار و یک نکته، نکته‌های ۳۵۵، ۳۸۲، نشر مرکز فرهنگی رجاء، تهران، ۱۳۶۴ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «چیستی علم جفر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۶/۲۰.
