وسوسه‌های اعتقادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: وسوسه‌های اعتقادی.
پرسش: درباره وسوسه‌های اعتقادی توضیح دهید؟
پاسخ: یکی از نمونه‌های بارز وسوسه‌های شیطانی، وسوسه‌های اعتقادی است.
شیطان به اندک راضی نیست و به هر شکلی در دل راه می‌یابد تا آدمی را از صراط ایمان بلغزاند. آری! شیطان می‌کوشد تا
مؤمنان را در اعتقادات و مبانی فکری وسوسه کند و پایه‌های ایمانی آن‌ها را سست سازد و در مقابل مؤمنان همان‌گونه که به خداوند
استعاذه می‌کنند و به درگاه او پناه می‌برند و از
امامان معصوم (علیهم‌السلام) و بقاع متبرکه آنان و
حج و
عمره،
نماز و
روزه،
صدقه،
صله ارحام، خوش‌زبانی و تقدم در
سلام ـ و به ویژه
لعن و نفرین بر شیطان و
دشمنان خداوند و معصومین (علیهم‌السلام) ـ
استمداد می‌جویند. باید این وسوسه‌های اعتقادی را به یاری عقل و
اندیشه رفع کنند تا بتوانند در برابر وسوسه‌های اعتقادی شیطان بایستند.
دل آدمی هرگز از فکر و
خیال خالی نیست؛ بلکه همواره محل راه یافتن خیالات و افکار است؛ حتی گاهی وقت‌ها می‌شود که
انسان متوجه نمی‌شود در دل او چه می‌گذرد. دل آدمی مانند نشانه است که از اطراف تیرها به آن می‌افکنند یا حوضی است که
آب از مسیرهای بسیار بر آن جاری می‌شود یا خانه‌ای که درهای بی‌شمار دارد و از آن اشخاص مختلف داخل می‌شوند. دل که لطفی از لطف‌های الهی است همواره میدان هجوم خیالات و جولانگاه افکار است که گاهی منشأ پیدایش خیالات
باطل شیطانی می‌شود و گاهی زمینه پیدایش افکار خداپسندانه.
آن‌چه دل
انسان را مشغول می‌کند، دو قسم است:
اول، افکاری که او را به عملی تحریک می‌کنند که موجب علاقه‌مندی به انجام آن
عمل و در نتیجه اقدام به آن عمل می‌شود، حال عمل خوب یا بد.
دوم، افکاری که محرک بر کاری نیستند و محض
خیال هست؛ گرچه گاهی موجب نشاط یا ناراحتی می‌شوند که به واسطه آن نشاط یا ناراحتی، باعث بعضی کارهای
خیر و شر می‌گردد، چه خیالات پسندیده و با فایده و چه خیالات
فاسد و دروغین از جمله وسوسه درونی.
وسواس چهره‌های گوناگون دارد و در بسیاری از ابعاد
زندگی مبتلایان ریشه می‌گستراند. این خصلت ناپسند چنان پنهانی در عرصه‌های خیالات آدمیان رخ می‌نماید که جز با دقت، تأمل و هوشیاری به چشم نمی‌آید و این است که تنها با شناخت هر چه دقیق‌تر آن، می‌توانیم
امید به مبارزه با آن داشته باشیم.
یکی از نمونه‌های بارز وسوسه‌های شیطانی، وسوسه‌های اعتقادی است.
شیطان به اندک راضی نیست و به هر شکلی در دل راه می‌یابد تا آدمی را از صراط ایمان بلغزاند. آری! شیطان می‌کوشد تا
مؤمنان را در اعتقادات و مبانی فکری وسوسه کند و پایه‌های ایمانی آن‌ها را سست سازد و در مقابل مؤمنان همان‌گونه که به خداوند
استعاذه می‌کنند و به درگاه او پناه می‌برند و از
امامان معصوم (علیهم‌السلام) و بقاع متبرکه آنان و
حج و
عمره و
نماز و
روزه و
صدقه و
صله ارحام و خوش زبانی و تقدم در سلام ـ و به ویژه
لعن و نفرین بر شیطان و دشمنان خداوند و معصومین (علیهم‌السلام) ـ
استمداد می‌جویند. باید این وسوسه‌های اعتقادی را به یاری عقل و
اندیشه رفع کنند تا بتوانند در برابر وسوسه‌های اعتقادی شیطان بایستند.
در زمینه وسوسه‌های اعتقادی روایاتی می‌آوریم تا به مدد اندیشیدن در آن‌ها بنیادهای
ایمان خویش را استوارتر سازیم.
مردمی به پیغمبر (صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) شکایت کردند از وسوسه‌هایی که در دل آن‌ها می‌افتد که اگر باد آن‌ها را به جای دور اندازد یا قطعه‌قطعه شوند، دوست‌تر دارند از اینکه این وسوسه‌ها را به
زبان آورند.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: «این را فهمیدید که این وسوسه‌ها بر شما بسیار سنگین است؟ عرض کردند: آری! فرمود: پس هرگاه احساس کردید این خطورات شیطانی به سراغتان آمده بگوید: «
آمنا بالله و رسوله و لاحول و لاقوه الا بالله».
خداوند متعال درباره بندگانش رحمت‌های عمومی و همگانی دارد که شامل مؤمن و کافر است و این به دلیل رحمانیتی است که خداوند دارد و نیز لطف‌هایی ویژه به بندگان صالح و
مؤمن خود دارد که به سبب
رحیمیت اوست. چنین نیست که خداوند به وسوسه‌های پلید ابلیسی که در اعتقادات بندگان بی‌اعتنا باشد. به محض پناهندگی بندگان به درگاه خداوند دست‌گیری خواهند شد و حضرتش برای آسایش آنان از بعضی کارهایی که لازمه آن
عذاب و عقاب است صرف نظر می‌فرماید؛ مثل
نادانی و
جهل،
فراموشی، سهو و اشتباه، تقصیر، ناتوانی بر انجام کار و اجبار ... این همه الطاف در حدیثی به نام
حدیث رفع آمده است.
تقویت روح ایمان و دلگرمی
مسلمانان و
مؤمنان می‌نماید:
از
امام (علیه‌السلام) راجع به وسوسه‌هایی که شیطان‌های جنی و انسی در
قلب ایجاد می‌نمایند پرسیده شد. حضرت فرمود: «چه کسی می‌تواند دل خود را از وسوسه‌های شیطانی اگرچه به صورت
حدیث نفسانی باشد نگهدارد؟» باز از آن حضرت سؤال گردید اگر این وسوسه‌های شیطانی اعتقادی فراوان و بزرگ شود؟ فرمود: بگو: «
لا اله الا الله» و در
حدیث دیگر واردشده، بگو: «
لاحول و لاقوه الا بالله».
از
جمیل بن دراج روایت شد که گفت: «به امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم به درستی که شیطان در قلبم وسوسه بزرگی می‌کند». حضرت فرمود: بگو: «
لا اله الا الله». جمیل گفت: «هرگاه که آن نوع وسوسه‌ها در دلم می‌آمد، با ذکر «
لا اله الا الله» آن وسوسه از بین می‌رفت».
حضرت
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «مردی نزد پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمده، عرض کرد ای رسول خدا! هلاک شدم حضرت فرمود: «آن خبیث نزد تو آمد به تو گفت: تو را چه کسی آفریده؟ گفتی: خدا. سپس به تو گفت: خدا را چه کسی آفریده؟ آن مرد عرض کرد آری! سوگند به آن که تو را به راستی به نبوت برانگیخته چنین بود؛ پس رسول خدا فرمود: «به خدا این محض ایمان است».
یعنی همین
ترس از اینکه هلاک شده باشی، هنگامی که این خاطره در دلش گذشته، محض و عین ایمان است؛ زیرا کافر از این خاطره‌ها، بلکه بالاتر از آن‌ها هراسی در دل ندارد.
و در حدیث دیگر فرمود: «به تحقیق
شیطان از راه کردار، شما را
وسوسه می‌کند و موفق نمی‌شود و از راه گمراهی در عقایدتان وسوسه می‌کند؛ پس در‌این‌حال، هر کدام از شما باید خداوند یکتا را یاد کنید».
برای رفع وسوسه، چند نکته بیان می‌شود:
راه‌های نفوذ شیطان به دل را ببندیم و با آن‌ها مبارزه کنیم؛ چرا که حتی اگر یکی از آن‌ها باز باشد، شیطان داخل می‌شود و مشغول وسوسه می‌گردد. راه‌هایی چون شهوت،
غضب، طمع،
حسادت،
دشمنی، خودبزرگ‌بینی،
ترس،
محبت دنیا، فقر، تعصبی بودن، بدگمان به خدا و انسان‌ها بودن و ... توجه به این نکته بسیار مهم است که در بسیاری اوقات، اعمال بد و سوء‌رفتار ما موجب پدید آوردن افکار باطل می‌باشد که هر قدر معاصی و زشتی‌های رفتارها بیشتر رسوخ کند، این افکار نیز شدت می‌یابد.
گشودن درهای نیک و پسندیده مانند انجام کارهای نیک و
توبه و پشیمانی از رفتار بد گذشته خصوصاً تلاشی برای رسیدن به
اخلاق خوب،
احترام به پدر و مادر، ذکر الهی در دل و
زبان و توجه جدی به انجام واجبات همواره بدانیم که اگر با معنویت و فضایل زیبای اخلاقی انس بگیریم، غیر قابل توصیف لذتی دارد.
بحمدالله ما منابع ارزشمندی در دینمان داریم که می‌توانیم بهترین بهره‌ها را از آن منابع غنی ببریم؛ از جمله ارتباط مستمر با بزرگان و
علما، و داشتن دوستان پاک و اهل
تقوا، شرکت در جلسات مذهبی،
مطالعه کتاب‌های با ارزش و متنوع دینی، مطالعه مستمر رساله احکام و عمل به آن، کمک گرفتن و متوسل شدن به اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) و ... .
به ذکر الهی مشغول شدن در دل و با زبان؛ چراکه پس از دو مرحله اول باز امکان نفوذ شیطان از راه‌های مخفی وجود دارد و باید با استمداد و کمک گرفتن از خداوند به وسیله ذکرهای قلبی یعنی دل را به یاد خدا مشغول ساختن راه را برای هر گونه نفوذ شیطان ببندیم.
بستن راه‌های خیالات و از بین بردن وسوسه‌ها اگرچه سخت است، لکن مرتبه‌ای بزرگ است؛ چراکه از مداومت ذکر خدا و یاد خدا، انس به او حاصل می‌شود و از انس به او مرتبه شوق لقای او و
محبت او که بزرگ‌ترین مراتب
رحمت الهی است، به دست می‌آید و درهای
شناخت از عالم رحمت بی‌کران الهی گشوده می‌شود و به آن سبب از تاریکی‌ها، شک‌ها و خیالات و وسوسه‌ها بیرون می‌آید و در این صورت است که نفس انسانی به مرتبه ایمان و ثبات در عقاید و معارف می‌رسد؛ چنان‌که خدای تعالی فرمود: «
أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ یعنی «آگاه باش به سبب یاد خدا دل‌ها به مرتبه ایمان می‌رسد».
آری!
ذکر و
یاد خدا راه رهایی از دام‌های شیطان است. کیمیای تذکر، بندگان را از وسوسه‌های شیطان می‌رهاند و به بارگاه قرب ربوبی می‌برد.
انسان هر لحظه که از یاد خدا غافل ماند، شیطان در دلش جا باز می‌کند و شروع به وسوسه می‌نماید.
آیه ۸۳
سوره صاد می‌فرماید: «هر که از یاد خداوند رحمان باز می‌ماند، برانگیزانیم شیطان را که قرین و هم‌نشین او باشد».
و در
سوره اعراف آیه ۲۰۱ آمده است: «کسانی که متقی و پرهیزکارند، هرگاه بر ایشان وسوسه‌ای از شیطان برسد، هشیار و متذکر خدا می‌شوند؛ پس به واسطة تذکر، دیده بصریت ایشان بینا می‌شود و از چنگ وسواس رها می‌گردند».
برخی وسوسه‌های اعتقادی به دلیل شبهات است که لازم است برای شبهه‌زدایی با افراد کارشناس دینی
مشورت کنیم و با دریافت پاسخی قانع‌کننده، آن‌ها را برطرف کنیم.
در پایان یادآور می‌شویم که چه‌بسا این‌گونه در
ذهن برخی افراد با
ایمان بیاید؛ ولی مهم این است که افکار مؤمن با
زیرکی و هوشیاری خود مراقب سلامت روح از فتنه‌های شیطانی باشد. پس مهم این است که نگذاریم این وسوسه‌ها در دلمان نفوذ کند و مراقب اعمال نیک و انجام
واجبات و حفظ نعمت والای حجت
اهل بیت (علیهم‌السلام) باشیم که با هیچ چیز نمی‌توان آن را معامله کرد.
۱. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، دفتر نشر فرهنگ اهل البیت (علیهم‌السلام)، چهار جلدی با ترجمه سید‌هاشم رسولی.
۲. نراقی، ملااحمد، معراج السعاده، انتشارات دهقان، چ۸.
۳. ارگانی حائری، محمود، شناخت و درمان وسوسه و وسواس در اسلام، قم، مجمع ذخائراسلامی، ۱۳۷۷ش.
۴. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، چ۲۷، ۱۳۸۱ش.
۵. امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه)، سیدروح‌الله، پرواز در ملکوت، ج۲، بحث توبه و وسواس.
۶. محمدی گیلانی، محمد، شرح مناجات شعبانیه (بحث قلب و اطوار مختلف آن)، قم، سایه، ۱۳۷۳ش.
۷. نجاتی، محمد، قرآن و روان‌شناسی (بحث روش قرآن در روان درمانی)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۷ش.
۸. احسان‌بخش، صادق، سی گفتار (بحث اذکار، ادعیه و تسبیح)، صادقین، ۱۳۷۴ش.
۹. وفا، جعفر و دیگران، فرازهایی از معارف قرآن، نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه، ۱۳۷۶ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «وسوسه‌های اعتقادی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۱۸.
