نجمه خاتون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نجمه خاتون،
حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها،
امام رضا علیه‌السلام،
امام کاظم علیه‌السلام.
پرسش: آیا نجمه خاتون
مادر حضرت
معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ و
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ کنیزی بود که از دور دست و با بشارت‌های قبلی آمد یا شاگرد و کنیز حمیده خاتون (مادر امام
کاظم علیه‌السلام) بود و توسط ایشان برای همسری
امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ معرفی شد؟
پاسخ: نجمه خاتون مادر گرامی
امام هشتم امام رضا ـ علیه‌السلام ـ و حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ است
که نام‌های مختلفی برای آن بانوی مکرمه در منابع حدیثی و تاریخی آمده است که هیچ منافاتی بین
اخبار درباره نام آن بانو وجود ندارد.
شیخ مفید(ره)
مادر امام هشتم ـ علیه‌السلام ـ را چنین معرفی می‌کند: «و اُمّه ام‌ولدٍ یقال لها: ام‌البنین»؛
مادر امام رضا ـ علیه‌السلام ـ
ام‌ولد بود؛ ام‌ولد به کنیزانی گفته می‌شد که در خانه مولای خود
صاحب فرزند می‌شدند (کنیز دارای فرزند).
آنچه را که شیخ مفید برای آن حضرت به‌عنوان نام نوشته، کنیه‌ای است که معروف به آن بوده است و به خاطر داشتن فرزندان (مادر فرزندان)
کنیه گرفته است.
نام اصلی مادر گرامی حضرت رضا،
تکُتم بوده است که پس از
تولد امام رضا ـ علیه‌السلام ـ از طرف
امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ
طاهره نامیده شد.
درباره
ازدواج ائمه اسراری نهفته است که نشانگر الطاف خفیه الهی است که برای افراد عادی چنین وقایعی وجود ندارد. داستان
ازدواج امام عسکری ـ علیه‌السلام ـ با
نرجس خاتون مادر
حضرت صاحب ـ سلام‌الله‌علیها ـ با آن شگفتی و حیرت قابل توجه و تأمل است.
تقریباً مادران غالب ائمه کنیز و ام‌ولد بوده و از مادرانی متولد شده‌اند که از محیط خارج از
عربستان و قوم
عرب بوده‌اند که در جای خود قابل بحث و تأمل است.
حضرت فاطمه معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ به دلیل اینکه مقبره و مرقد مطهرش در شهر قم واقع شد، این شهر را در تمام جهان به علم و عرفان و معرفت و ولایت شناساند و نام ایران را در جهان پرآوازه نمود و
تشیع را در تمامی جهان متبلور نمود. عالمانی در دامن این بانوی مجلل و تحت نفوذ معنویت سرشار آن بانوی
اسلام پرورش یافتند که هریک از آنها اقطابی از علم و
دانش بوده و در ترویج
علوم آل‌محمد و
فقه و
فقاهت، سعی و تلاش قابل توجهی نمودند
لذا این است که
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: از فرزندان من در
شهر قم مدفون می‌شود و آنجا حرم من و حرم فرزندان من است بعد از من...
معنای آن حدیث نورانی که قبل از تولد
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ و
حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ صادر شده، اکنون در عصر حاضر برای ما روشن می‌شود که حرم آل‌محمد، قم است؛ چون
معارف آل‌محمد ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ از آن به تمام
جهان پرتوافکنی می‌نماید.
درباره پاسخ سؤال که پس از شناساندن مقام معنوی مادر حضرت
معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ لازم است بدانیم که در منابع معتبر هر دو مطلب آمده است درباره آن بانوی مکرم، و هیچ منافاتی بین دو مطلبی که در سؤال آمده نیست؛ چون کنیز بودن آن بانو، و اینکه به‌صورت کنیزی به
مدینه آورده شد و بعداً به خدمت
امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ رسیده است، تناقض نمی‌باشد.
آن بانو قبل از اینکه به تزویج آن امام همام درآید، تحت
تعلیم و تربیت حمیده بانو بوده است، و پس از آنکه حمیده بانو آن مخدره را
تربیت و
تعلیم علوم الهی نموده تا شایستگی بیشتر و سعه وجودی او برای دریافت نور
امامت آماده شود تا پس از اینکه آموزش لازم را آموخت، به
تزویج امام درآید و از او فرزندانی پاک و نورانی متولد شوند که
عالم را پر از نور خود نمایند، در
جهان هستی همه چیز براساس علت‌ها و اسباب مادی پیشرفته است، علاوه بر اینکه اسباب و
علل معنوی در آن دخیل بوده و هدایت‌های الهی پشتوانه آن بوده است.
لذا به‌حسب این علل مادر حضرت معصومه که در آینده مادر
امام معصوم (
امام رضا علیه‌السلام) و دختری چون فاطمه معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ باشد، باید مدارج و مراحل و مقدمات لازم را طی کند و از جای دور مانند آفریقا یا شهرهای دیگر
بلاد اسلامی به شهر
مدینه به‌عنوان
کنیز آورده شود و در اختیار خاندان امامت و تحت نظر
حمیده خاتون تعلیم و آموزش‌های لازم را ببیند و پس از آن به
تزویج امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ درآید و از آن حضرت صاحب دو فرزند به نام‌های علی (امام رضا) و فاطمه (معصومه) باشد.
براساس روایات مختلف از ثقات
شیعه این بانو پس از ورود به مدینه و به سبب بشارتی که
امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ از طریق الهام الهی با این بانوی مجلله که دورانی در تحت تعلیم حمیده بانو مادر
امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ بوده است،
ازدواج نموده و صاحب دو نور پاک از امامت شده است.
بنابراین دو روایت مذکور هر دو صحیح و قابل جمع بوده، و هیچ‌گونه تناقض بین آنها وجود نداشته و مورد طرد علمای بزرگ نبوده است.
این روایت از طرف مرحوم کلینی صاحب کافی و از طریق شیخ صدوق نقل شده که مادر امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ حمیده خاتون آن کنیز را خریداری نموده بود که در خواب پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ را دید و آن حضرت به او دستور داد که آن کنیز را به فرزندت موسی هدیه کن و آن بانو این عمل را انجام داد.
براساس روایت
کلینی امام شخصاً به هشام بن احمر می‌فرماید: آیا اطلاع داری فردی از اهل
مغرب (کشور آفریقایی) به مدینه آمده است،... هشام همراه امام پیش مردی کنیزفروش رفت، او هفت کنیز در معرض دید امام ـ علیه‌السلام ـ آورد. حضرتش فرمود: آن کنیزی که مورد نظر ماست آن را بیاور، که مرد کنیزفروش امتناع نمود، و گفت: مریض و علیل است. فردای آن روز امام،
هشام را فرستاد و فرمود: هر شرطی گفت قبول کن، تا آن کنیز را از او خریداری کنی. کنیزفروش پس از شرایط سخت و گران نمودن قیمت
عاقبت آن کنیز را که می‌گفت مریض است به هشام نماینده امام فروخت و هشام علت
امتناع آن را از کنیزفروش پرسید. وی از سری خبر داد که یکی از بانوان اهل کتاب به او خبر داده بود که هرگز شایسته نیست این بانو در پیش امثال تو باشد. او دختری است که شایسته برترین انسان روی
زمین است... چون فرزندی از او نزد مولایش به
دنیا خواهد آمد که در میان همه اهل
شرق و
غرب برای او هم‌سنگی نباشد،... هشام احمر گوید: پس از اینکه آن بانو در خدمت امام قرار گرفت، امام رضا ـ علیه‌السلام ـ از او متولد شد.
روایت شیخ صدوق نیز منافاتی با این روایت ندارد؛ مگر اینکه کنیز را متعلق به حمیده خاتون مادر امام کاظم ـ علیه‌السلام ـ می‌داند که به امام
هدیه شده؛ چون مادر امام ـ علیه‌السلام ـ در کنار فرزند خویش امام کاظم زندگی می‌کرده است و کنیزانی که در بیت امامت بودند، همه در اختیار آن بانو و در خدمت او و تحت تربیت او بودند.
چنان‌که مسلم است خاندان امامت غلام و کنیز زیاد می‌خریدند و پس از
تربیت آنها را آزاد می‌کردند و هریک از آنها به‌عنوان نماینده و خاندان امامت آنچه را از این خاندان می‌آموختند، به مناطق دیگر منتقل می‌نمودند؛ چنان‌که در سیره
امام سجاد ـ علیه‌السلام ـ کاملاً مشهود است و در سیره تمام
ائمه وجود دارد.
اباصلت هروی، غلام امام رضا ـ علیه‌السلام ـ بود؛ در‌عین‌حال یکی از
روات حدیث از امام رضا ـ علیه‌السلام ـ نیز می‌باشد.
پس داشتن کنیز و
غلام در پیش این خاندان به آن معنای منفی نبوده است؛ بلکه هریک از آنها به‌عنوان معلم برای جامعه عرضه شده‌اند و در کتب
رجال ما شاهد بسیاری از غلامان ائمه هستیم که روایات آنها را به ما رسانده‌اند.
پس مادر
حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ در پیش جده‌اش حمیده خاتون و در اختیار او برای کسب تربیت عالی بوده است؛ چنان‌که پس از تزویج
عروس آن حضرت بود و عروس نسبت به
مادرشوهر چونان دختری است که از او
اطاعت و در پیش او به ترقی و تعالی می‌رسد.
در پایان نتیجه می‌گیریم که هر دو روایت درباره مادر گرامی حضرت معصومه صحیح بوده و قابل استناد است و هیچ تعارضی بین دو خبر وجود ندارد که مجبور به
ترجیح یکی از آنها باشیم؛ بلکه مشترکات وجود در معنا و مفهوم روایت بهترین علت بر این است که این دو روایت قابل جمع می‌باشند.
وجود اشتراک در روایات را می‌توان چنین تبیین نمود:
اینکه مادر حضرت معصومه کنیزی بوده است که از کشور آفریقایی «مغرب» به مدینه برای فروش آورده شده بود.
خریداری آن توسط امام براساس
الهام الهی بوده است. و این کنیز مدتی در خانه
امام کاظم تحت تعلیم و تربیت مادرش حمیده خاتون قرار داشته و زنی بسیار پاک‌دامن و
عفیف و
عابد و زاهد بوده است و دارای کمالات و
فضایل عالیه یک مادر نمونه بوده و لیاقت و شایستگی آن را داشته که مادر حضرت
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ و خواهرش حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ باشد.
از جمله دلایلی که به
صحت این دو روایت می‌توان اقامه نمود، این است که راوی این دو روایت هر دو از موثقین روات شیعه‌اند؛ علاوه بر اینکه این روایات در منابع معتبر دیگری نیز آمده است.
۱. حضرت معصومه فاطمه دوم، محمد محمدی اشتهاردی.
۲. كريمه اهل بيت، علی‌اكبر مهدی‌پور.
۳. فروغی از كوثر، الياس محمد بيگی.
سایت اندیشه قم.
