منظور از اهل بیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:
اهل بیت ،
پیامبر اسلام ،
خانواده پرسش: اعضای اهل البیت چه کسانی است؟
پاسخ: اهل بیت، اصطلاحی
قرآنی ،
حدیثی و
کلامی ، به معنای خانواده پیامبر گرامی اسلام صلوات‌الله‌علیه است.
این اصطلاح در این معنا، تنها یک بار در
قرآن کریم در
آیه تطهیر ؛ به کار رفته است. «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا؛
همانا خدا می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان پیامبر بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند».
متکلمان ،
محدثان و
مفسران قرآن مجید ، اصطلاح «اهل البیت» را که در قرآن مجید به کار رفته به مفهوم خاص به کار برده‌اند.
اما دراین‌باره که این مفهوم خاص شامل چه کسانی می‌شود، میان مفسران، محدثان و متکلمان اختلاف نظر وجود دارد:
همه مفسران شیعه و بسیاری از مفسران اهل سنت - به استناد شواهد و قراین و روایات فراوانی از پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه -
حضرت علی ،
امام حسن ،
امام حسین ،
امام سجاد و دیگر
امامان علیهم‌السلام و نیز
ام سلمه ،
عایشه ،
ابوسعید خدری ، ابن عباس و دیگر
اصحاب ، اعتقاد راسخ دارند که آیه تطهیر در شأن
اصحاب کساء ؛ یعنی حضرت محمد صلوات‌الله‌علیه، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السلام نازل شده است و منظور از اهل بیت آنانند.
برخی از مفسران
اهل سنت اعتقاد دارند که به قرینه جمله‌های قبل و بعد که درباره
همسران پیامبر اسلام صلوات‌الله‌علیه است، این آیه تنها شامل همسران پیامبر صلوات‌الله‌علیه می‌شود. اینان در تأیید این نظر، به روایتی از
ابن عباس که
عکرمه ، مقاتل،
ابن جبیر و
ابن سائب آن را نقل کرده‌اند، استناد جسته‌اند و می‌نویسند: عکرمه در بازار فریاد می‌زد که اهل بیت پیامبر صلوات‌الله‌علیه فقط همسران او هستند و من با هر کس که منکر این مسئله است،
مباهله می‌کنم.
الف) برخی از مفسران اهل سنت و همه مفسران
شیعه ، این نظر را مورد نقد قرار داده و گفته‌اند: اگر منظور از اهل بیت در این آیه، همسران پیامبر صلوات‌الله‌علیه بود، مناسب بود که مانند عبارات قبل و بعد که خطاب به آنان به صورت جمع مؤنث است، در این آیه هم خداوند می‌فرمود: «انما یرید الله لیذهب عنکن الرجس اهل البیت و یطهرکن تطهیراً» در حالی که چنین نیست و خطاب در این آیه به صورت جمع مذکر (عنکم و یطهرکم) است و این نشان می‌دهد که دیدگاه این گروه صحیح نیست.
ب) اما استناد آنان به روایت نیز مورد تردید قرار گرفته است. از جمله ابوحیان غرناطی – که خود از اهل سنت است – می‌گوید: انتساب روایت به ابن عباس درست نیست.
ابن کثیر نیز گفته است که اگر منظور از این روایت، آن باشد که
شأن نزول آیه تطهیر، زنان پیامبرند، این سخن صحیح است، اما اگر منظور این است که مراد و مصداق آیه،
زنان پیامبر صلوات‌الله‌علیه باشند و نه دیگران، این سخن صحت ندارد، زیرا روایات فراوانی این نظر را رد می‌کند
ج) البته، همان طور که اشاره کردیم سخن ابن کثیر - در این که شأن نزول آیه تطهیر زنان پیامبرند -، هم صحیح نیست؛ زیرا:
اولاً: این نظر مخالف
سیاق آیات است.
ثانیاً: مخالف روایاتی است که خود به آن‌ها اذعان نموده است.
گروه دیگری از مفسران اهل سنت، معتقدند که منظور از اهل بیت در آیه، همسران پیامبر صلوات‌الله‌علیه و نیز
علی ،
فاطمه ،
حسن و
حسین علیهم‌السلام هستند.
گفتنی است که طرفداران این نظریه برای تأیید دیدگاه خود، به هیچ روایتی استناد نکرده‌اند.
بعضی از مفسران می‌گویند: ظاهراً آیه عام است و شامل همه خاندان پیامبر صلوات‌الله‌علیه اعم از همسران و فرزندشان، نزدیکان، حتی
غلامان و
کنیزان پیامبر صلوات‌الله‌علیه می‌گردد.
ثعلبی می‌گوید: آیه تطهیر همه
بنی هاشم یا
مؤمنان بنی هاشم را نیز در برمی‌گیرد.
این نظریه نیز مبتنی بر هیچ روایتی نیست.
گروهی از مفسران اشاره کردند که شاید منظور از اهل بیت کسانی باشند که
صدقه بر آنان
حرام است. این نظریه بر حدیثی از
زید بن ارقم مستند است که از او پرسیده شد، اهل بیت پیامبر صلوات‌الله‌علیه چه کسانی هستند. آیا زنان پیامبر صلوات‌الله‌علیه نیز جزو آنان به شمار می‌روند؟ زید گفت: زنان نیز جزو اهل بیت‌اند، اما اهل بیت پیامبر صلوات‌الله‌علیه کسانی هستند که صدقه بر آنان حرام است؛ یعنی
آل علی علیه‌السلام، آل عقیل، آل جعفر و آل عباس.
به گفته
ابوالفتوح رازی ، این نظر، قولی شاذ و نادر است و مستندی ندارد.
تنها پرسشی که به ذهن می‌آید، این است که چگونه در میان بحث از وظایف همسران پیامبر صلوات‌الله‌علیه مطلبی گفته شده است که شامل همسران پیامبر نیست.
در پاسخ به این پرسش جواب‌های متعددی وجود دارد. از جمله آن‌ها پاسخ‌هایی است که به آن‌ها اشاره می شود.
طبرسی می‌گوید: این تنها مورد نیست که در قرآن آیاتی در کنار هم قرار دارند که از موضوعات مختلفی سخن می‌گویند. قرآن آکنده از این گونه موارد است. هم چنین در کلام فصحای
عرب و اشعار آنان نیز نمونه‌های فراوانی از این دست دیده می‌شود.
علامه طباطبایی (ره)؛ پاسخ دیگری بر این افزوده، و نوشته است:هیچ دلیلی در دست نیست که عبارت «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً» همراه این آیات نازل شده باشد، بلکه از روایات به خوبی استفاده می‌شود که این بخش جداگانه نازل گردیده و به امر پیامبر صلوات‌الله‌علیه یا هنگام گردآوری آیات قرآن پس از
رحلت آن حضرت در کنار این آیات قرار داده شده است.
در
تفسیر نمونه چنین آمده است: پاسخ سومی که می‌توان از پرسش فوق داد، این است که قرآن می‌خواهد به همسران پیامبر صلوات‌الله‌علیه بگوید: شما در میان خانواده‌ای قرار دارید که گروهی از آنان
معصوم‌اند ، کسی که در زیر سایه درخت
عصمت و در کانون معصومان قرار گرفته، سزاوار است که بیش از دیگران مراقب خود باشد و فراموش نکند که انتساب او به خانواده‌ای که پنج معصوم پاک در آن است، مسئولیت‌های سنگینی برای او ایجاد می‌کند، و خدا و خلق خدا انتظارات فراوانی از او دارند.
اما روایاتی که در مورد شأن نزول و مراد از آیه تطهیر نقل شده بسیار زیاد است و به چند دسته تقسیم می‌شود:
روایاتی که به صراحت شأن نزول و مراد از آیه تطهیر و اصطلاح اهل بیت را پنج تن آل عبا دانسته اند.
روایات تأیید کننده حدیث کساء: روایاتی که از ابوسعید خدری و
انس بن مالک ، ابن عباس،
ابو الحمراء و
ابو برزه وارد شده است که پس از ماجرای کساء و نزول آیه تطهیر، پیامبر گرامی اسلام صلوات‌الله‌علیه مدت یک ماه، یا ۴۰ روز، یا ۶ تا ۹ ماه به طور مداوم هنگام
نماز صبح ، یا در وقت نمازهای پنج گانه به در خانه علی علیه‌السلام و فاطمه سلام‌الله‌علیها می‌رفت و می‌فرمود: «السلام علیکم اهل البیت و رحمة الله و برکاته، الصلاة یرحمکم الله» سپس آیه تطهیر را
قرائت می‌فرمود.
در شرح احقاق الحق
بیش از هفتاد منبع معروف اهل سنت دراین‌باره گردآوری شده و منابع شیعی در این زمینه بیش از این است.
پس این مطلب از نظر روایات قطعی است که منظور از اهل بیت در آیه شریفه
پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین علیهم‌السلام می‌باشند.
الف) لفظ اهل بیت علیهم‌السلام در روایات بر بقیه امامان؛ یعنی از امام علی بن الحسین(امام سجاد) تا
امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف نیز اطلاق شده است.
ب) در روایات زیادی از پیامبر اکرم صلوات‌الله‌علیه آمده است، منظور از اهل بیت در این احادیث،
عترت و
ذریه آن حضرت که دوازده امام معصوم علیه‌السلام باشند هست.
ج) رسول گرامی اسلام صلوات‌الله‌علیه در حدیث مشهور«
ثقلین »که در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت به طور متواتر نقل شده است فرمودند: «انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی ابداً فانهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض»؛
یعنی:"من در میان شما دو گوهر گرانبها باقی می‌گذارم. یکی کتاب خداوند و دیگری عترت و اهل بیت من که اگر به این دو تمسک نمایید و بپیوندید هرگز گمراه نخواهید شد و این دو از هم جدا نمی‌شوند تا در قیامت بر من در حوض کوثر وارد شوند."
د) یا این که در حدیث مشهور
سفینه فرمودند: «انما مثل اهل بیتی فیکم کسفینة نوح من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق».
همانا مثل اهل بیتم در میان شما، مانند کشتی
نوح است که هر کس سوارش شود نجات یابد و هر کس از آن تخلف کند، غرق می‌گردد.
منابع جهت مطالعه:
کتاب شناخت نامه اهل بیت، علی رفیعی علامرودشتی، ص ۳۰۱ - ۳۰۸.
سایت اسلام کوئست
