ابوالفتوح رازی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ابوالفتوح رازی.
پرسش: شیخ ابوالفتوح رازی که بود؟ و آثار علمی او چیست؟
پاسخ: جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد خزاعی نیشابوری رازی، مشهور به ابوالفتوح رازی، از مفسران و علمای بزرگ
شیعه در قرن شش هجری بود.
سلسله نسب ابوالفتوح رازی به قبیله خزاعه می‌رسد. کتاب‌هایی؛ مانند
روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن،
روح‌الاحباب و روح‌الالباب فی شرح الشهاب،
رساله یوحنّا، و
تبصرة العوام فی معرفة مقالات الانام از مهم‌ترین آثار علمی ابوالفتوح رازی به شمار می‌آیند.
ابوالفتوح رازی، در شهر ری و در صحن حضرت
امام‌زاده حمزة بن موسی بن جعفر علیه‌السلام، در جوار حضرت عبدالعظیم حسنی ـ علیه‌السلام ـ مدفون است.
جمال‌الدین حسین بن علی بن محمد خزاعی نیشابوری رازی، مشهور به ابوالفتوح رازی، از مفسران و علمای بزرگ شیعه در سده ششم هجری بود.
تاریخ دقیقی برای ولادت او ثبت نشده است، اما شاید بتوان گفت که تولد
ابوالفتوح رازی قبل از سال ۴۸۰ ه.ق بوده است.
درباره سال وفات او هم تاریخ دقیقی وجود ندارد. مورخان
تاریخ وفات او را ۵۳۵،
۵۵۲،
و ۵۶۰ ه.ق
ذکر کرده‌اند.
ابوالفتوح رازی از ذریه نافع بن بُدَیل بن ورقاء خُزاعی
صحابی
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله بود؛
یعنی سلسله نسب ابوالفتوح رازی به قبیله خزاعه می‌رسد.
همان‌طور که ابوالفتوح در
کتاب تفسیر خود می‌گوید: «بدیل بن ورقاء خزاعی، از پدران ماست».
در طول تاریخ، خاندان خزاعه از برجسته‌ترین دوستان
ائمه اطهار علیهم‌السلام بوده تا آن‌جایی که
معاویه گفته است: «محبت قبیله بنی‌خزاعه نسبت به علی به حدی است که اگر زنانشان فرصت می‌یافتند، با ما می‌جنگیدند تا چه رسد به مردانشان!».
جد ابوالفتوح، محمد بن احمد نیشابوری صاحب کتاب «
الروضة الزهراء فی مناقب فاطمة الزهراء»
و عموی پدرش، شیخ عبدالرحمن صاحب کتاب «
سفینة النجاة» در مناقب و فضائل
اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام ،
از دانشمندان برجسته شیعی بوده‌اند. پسرش، شیخ تاج‌الدین محمد
نیز از علمای عصر خود به شمار می‌آید.
علامه سید محسن امین در مورد خاندان ابوالفتوح، می‌نویسد: «ابوالفتوح و پسرش تاج‌الدین محمد و پدرش علی بن محمد و جدش و جد اعلای وی، شیخ ابوبکر احمد و عموی بزرگش شیخ عبدالرحمن بن ابی‌بکر، همه از دانشمندان نام‌دار امامیه هستند؛ و خلاصه، این سلسله معروف در میان علمای
شیعه، جایگاهی ویژه داشته‌اند و تألیفات پر بار و کتاب‌های متعددی را از خود به یادگار گذاشته‌اند».
شیخ ابوالفتوح رازی با توجه به
عشق و علاقه‌ای که به تحصیل علوم و معارف اسلامی داشته است، برای کسب فضایل علمی، در محضر اساتید متعددی زانوی ادب زده و بهره‌های فراوان برده است. برخی اساتید وی، عبارتند از:
این
شخصیت پدر بزرگوار ابوالفتوح رازی است؛ وی دارای تألیفاتی همچون «
مسائل المعدوم»
و «
دقائق الحقایق»
می‌باشد.
عبدالرحمن خزاعی نیشابوری، عموی بزرگ ابوالفتوح است؛
شیخ عبدالجبار بن مقری رازی، به مفید رازی معروف است؛
شیخ ابوعلی حسن بن محمد طوسی، فرزند شیخ طوسی می‌باشد؛
وی استاد غیر شیعی ابوالفتوح به شمار می‌آید.
و مؤلف تفسیر معروف
کشّاف است و از مذهب حنفی معتزلی پی‌روی می‌کرده است.
ابوالفتوح در تفسیر
آیه شریفه «
الَّذی جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ ناراً فَإِذا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُون»؛ «همان که از درخت سبز برای شما آتشی (سرخ) پدید آورده است که از آن (چیزی) می‌افروزید»،
از زمخشری به‌عنوان استاد خود یاد کرده است.
این دانشمند گران‌مایه بعد از تحصیل علوم مختلف، اندوخته‌های علمی خود را با
اخلاص تمام به مشتاقان معارف عرضه نموده است؛ از جمله دانش‌اندوزان معروف مکتب وی محمد بن شهر آشوب مازندرانی است.
برخی آثار و تألیفات ابوالفتوح رازی، عبارت است از:
این کتاب ـ که معروف‌ترین اثر شیخ ابوالفتوح رازی است ـ از جهت فصاحت لفظ و پردازش عبارت، توجه به نکات مناسب تفسیری، ترجمه دقیق آیات، آزاداندیشی در بهره‌گیری از
روایات مخالف و موافق، نقل اقوال مختلف و گزینش مناسب‌ترین آن و دفاع منطقی و بجا از مذهب شیعه، بر همه
تفاسیر فارسی
تشیع برتری دارد.
این اثر گران‌سنگ و کهن شیعی، یکی از بزرگ‌ترین یادگارهای نثر فصیح ادب فارسی است.
این کتاب، شرحی است بر «شهاب الأخبار» از قاضی قضاعی شافعی و موضوع آن، در حکمت‌ها، موعظه‌ها و امثال پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ است.
این کتاب یکی از مدارک
بحار الانوار است.
این کتاب از
زبان یک نفر مسیحی به نام یوحنّا و در مسئله
امامت نوشته شده است.
این
کتاب به زبان فارسی است و ابوالفتوح در بخشی از آن، اندیشه‌های حسین بن منصور حلاّج را نقد کرده و در باب‌های دیگر، از نسبت‌های ناروا به شیعه جواب داده و از تشیع دفاع نموده است.
طبق
وصیت خودِ ابوالفتوح رازی، او را در شهر ری و در صحن حضرت
امام‌زاده حمزة بن موسی بن جعفر علیه‌السلام، در جوار
حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السلام دفن کردند.
پایگاه اسلام کوئست.
