علت تأکید خداوند در نیکی به والدین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: احترام به پدر و مادر، اطاعت از پدر و مادر.
پرسش: چرا خداوند این همه درباره پدر و مادر سفارش فرموده است؟ آیا با وجود این‌که می‌دانیم پدر و مادر، در کاری اشتباه می‌کنند، باز هم باید به آن‌ها احترام بگذاریم؟
پاسخ: از آن‌جایی که اساس اجتماع بر
خانواده استوار است و پایه خانواده
محبت است، اگر احترام به والدین نداشته باشیم، محبت طبیعی آن‌ها نسبت به فرزند برچیده می‌شود و در نتیجه خانواده از هم پاشیده و نسل انسانی منقرض و قطع خواهد شد؛ روشن است که هیچ عامل دیگری جایگزین محبت طبیعی نسبت به فرزند نمی‌شود، تا انسان‌ها را تشویق به امر
ازدواج و بچه‌داری کند.
درباره اشتباه کردن والدین، اگر مراد اشتباه عرفی است، مثل این‌که
پدر و مادر، به
زندگی فرزندان دخالت‌های بی‌مورد می‌نمایند و ...، باید احترامشان را داشته باشیم؛ ولی در عین حال، آن‌ها را با ملایمت متوجه اشتباهشان بنماییم؛ اما آیا اگر اطاعتشان، منجر به
معصیت شود، در اینجا باید اطاعت کرد؟ اگر مقصودتان از اشتباه، اشتباه شرعی است، مثل این‌که به کارهای خلاف
شرع دستور دهند، در چنین موردی باز هم احترامشان لازم است، اما اطاعت از آن‌ها جایز نیست؛ زیرا در معصیت الهی و کارهای خلاف شرع از هیچ‌کس
اطاعت جایز نیست.
بنابراین اطاعت والدین در
گناه و معصیت الهی جایز نیست؛ ولی احترام آن‌ها در همه حال لازم است.
باید اعتراف کرد که جایگاه پدر و مادر از دیدگاه
اسلام بسیار بلند و رفیع است، به‌اندازه‌ای که
قرآن کریم سفارش‌های متعددی درباره آنان فرموده است و در مواردی حتی
احسان و
نیکی به والدین را پس از مسئله
توحید و یگانگی
خداوند آورده است؛ مثلاً می‌فرماید:
«پروردگارت دستور داده است که تنها او را بپرستی و به پدر و مادرت نیکی نمایی، اگر یکی از آن دو، یا هر دو به سن پیری رسیدند، به ایشان «اُف» مگو و با آن‌ها به ملایمت سخن بگو».
این‌گونه
نظم و تربیت، بدون
شک، نشانگر اهمیت ویژه مسئله نیکی و احترام به پدر و مادر است و از آن استفاده می‌شود که اولین چیزی که بعد از اعتقاد به یگانگی خداوند و دوری از
شرک به خدا، باید به آن پرداخته شود،
احترام به والدین و خودداری از هر گونه اذیت و آزار رساندن و ناراحت کردن ایشان است.
احترام و نیکی در اسلام یک اصل دو طرفه است؛ یعنی تنها والدین بر فرزندان خود حقوق لازم و واجب ندارند؛ بلکه فرزندان هم حقوقی دارند که
پدر و مادر ملزم به رعایت آن می‌باشند، اسلام اگر فرموده است: «به بزرگانتان احترام بگذارید»، در مقابل سفارش کرده است که کودکانمان را دوست داشته باشیم».
و نیز فرموده است حق فرزند بر تو این است که بدانی
خیر و شر او به تو باز می‌گردد و در مقابل
اعمال او مسئولیت داری».
پس هم فرزندان موظف‌اند که به پدر و مادرشان احترام بگذارند و هم پدر و مادر مسئولیت بزرگی در امر تعلیم و تربیت و راهنمایی‌های خردمندانه فرزندان به عهده دارند.
اما چرا درباره والدین بیشتر سفارش شده است؟ فلسفه این مسئله چیست که این همه درباره رعایت احترام به پدر و مادر تأکید شده است؟
شما پرسشگر محترم خوب می‌دانید که
انسان موجودی است اجتماعی و باید در میان جمع زندگی کند، بنیان این اجتماع بر همان خانواده کوچک چند نفری بنا نهاده شده که متشکل از پدر و مادر و فرزند است. در واقع اساس کاخ بلند اجتماع انسانی، خانواده است. اگر
خانواده نباشد یا فرزندی وجود نداشته باشد، اجتماعی به وجود نخواهد آمد و اگر هم اجتماعی پدید بیاید، به صورت موقت خواهد بود؛ ولی در درازمدت توان بقا و حفظ انسانیت را ندارد.
در اجتماع خانواده، پدر و مادر حکم ریشه درخت را نسبت به شاخه‌ها دارند؛ به طور طبیعی و فطری دوست‌دار فرزندان خویش هستند و در نتیجه فداکاری و محافظت دارند؛ به همین جهت همه
تکالیف و مشکلات فرزندان را بدون هیچ‌گونه احساس ناراحتی و منت‌گذاری انجام می‌دهند؛ اما والدین زمانی به فرزندان نیاز جدی پیدا می‌کنند که طبیعتاً عمری از ایشان می‌گذرد. حال اگر فرزندان احترام کامل پدر و مادر را رعایت نکنند یا خدای نخواسته آن‌ها را مورد آزار و اذیت، زخم زبان‌ها، طعنه و منت‌گذاری قرار بدهند، این بی‌احترامی پی‌آمدهای بسیار بدی را در پی دارد.
به دو نمونه از پی‌آمدها اشاره می‌شود:
بی‌احترامی به والدین سبب می‌شود که اجتماع خانواده فرو بپاشد. اگر بی‌حرمتی در خانواده به حدی برسد که ریشه خانواده به اندازه برگی ارزش نداشته باشد، بدون شک انسان‌های دیگر به فرزند
علاقه و محبتی نخواهند داشت، آن وقت هیچ قانونی جایگزین
محبت فطری انسان نمی‌شود.
شاهد بر این مدعا وضعیت بی‌عاطفگی و نقصان توالد و تناسل در بعضی از جوامع ـ به اصطلاح ـ متمدن غربی است.
ب. فرزندان خودمان به ما احترام نمی‌گذارند؛ بچه‌ای که امروز می‌بیند پدر و مادرش هیچ ارزشی به پدر و مادر بزرگ قایل نیستند، فردا در دوران پیری پدر و مادر خویش چگونه
عمل خواهد کرد؟ با توجه به نقش مهم و حیاتی خانواده در امر
تعلیم و تربیت فرزندان، آنان مسلماً همان راهی را در پیش می‌گیرند که الگوهای عملی‌شان (پدر و مادر) رفته بودند، سرانجام درست در آن لحظه‌ای که باید دست ما را بگیرند و با ما محترمانه برخورد نمایند، ما را به باد کتک، تحقیر و ... خواهند گرفت؛
گذشته از مسئله تعلیم و تربیت، اصل و قانون عکس‌العمل کردارهای
انسان که از نظر
قرآن («
کلّ امریءٍ بما کسبَ رهینٌ؛ هر انسانی در گرو اعمال خود است».)
و احادیث مسلم است، می‌گوید: چنین پدر و مادری باید همان سرنوشت پدر و مادر خودشان را داشته باشند.
از مکافات عمل غافل مشو ••• گندم از گندم بروید، جو زجو
پس از آن‌جایی که اساس اجتماع بر خانواده استوار است و پایه خانواده
محبت است، اگر احترام به والدین نداشته باشیم، محبت طبیعی آن‌ها نسبت به فرزند برچیده می‌شود و در نتیجه خانواده از هم پاشیده و نسل انسانی منقرض و قطع خواهد شد؛ روشن است که هیچ عامل دیگری جایگزین محبت طبیعی نسبت به فرزند نمی‌شود، تا انسان‌ها را تشویق به امر
ازدواج و بچه‌داری کند.
نکته‌ای را که باید توجه داشته باشید، فرق احترام و
اطاعت است. احترام چیزی است و اطاعت چیزی دیگر. قلمرو احترام به والدین بسیار وسیع است. انسان موظف است که در هر حال با آن‌ها محترمانه رفتار نمایند؛ اما
اطاعت، آن گستره احترام را ندارد؛ بلکه محدود است و در همه جا و هر کاری اطاعت از والدین لازم نیست.
حال باید دید منظورتان از اشتباه والدین که با وجود آن، به آن‌ها احترام بگذاریم، چیست؟ اگر مراد اشتباه عرفی است مثل این‌که پدر و مادر، به
زندگی فرزندان دخالت‌های بی‌مورد می‌نمایند و ...، باید احترامشان را داشته باشیم؛ ولی در عین حال، آن‌ها را با ملایمت متوجه اشتباهشان بنماییم؛ اما آیا اگر اطاعتشان، منجر به معصیت شود، در اینجا باید اطاعت کرد؟ اگر مقصودتان از اشتباه، اشتباه شرعی است مثل این‌که به کارهای خلاف شرع دستور دهند، در چنین موردی باز هم احترامشان لازم است، اما اطاعت از آن‌ها جایز نیست؛ زیرا در معصیت الهی و کارهای خلاف شرع از هیچ‌کس اطاعت جایز نیست:
«
فَحَقُّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ ـ أَنْ يُطِيعَه فِي كُلِّ شَيْءٍ إِلَّا فِيمَعْصِيَةِ اللَّه سُبْحَانَه؛
حق پدر این است که در غیر معصیت خدا، اطاعت شود».
به فرموده صریح قرآن
اطاعت از پدر و مادر در موارد زیر واجب نیست:
اگر پدر و مادر انسان را از
یکتاپرستی باز دارند و به شرک و
انحراف از
حق بخوانند، باید در برابر خواسته آنان مقاومت نشان داد و نباید عواطف و
احساسات بر انسان غلبه کند.
اطاعت کورکورانه از والدین، نباید باعث زیر پا گذاشتن
عدالت و پامال کردن حقوق مظلومی شود و اگر در مسئله‌ای والدین انسان با کسی دعوا داشته باشند، انسان نباید شهادت ناحق به نفع والدین بدهد، بلکه ضد آن‌ها شاهد باشد.
شاهد بسیاری قوی بر این‌که اطاعت بی‌چون‌و‌چرا از پدر و مادر در همه موارد لازم نیست، فرمایش
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) درباره اجازه پدر نسبت به مسئله ازدواج است؛ ایشان در بحث اولیای عقد درباره ازدواج دوشیزه می‌فرماید:
«در موردی که
کفو (همسری که شرعاً و اخلاقاً مناسب است) پیدا شود، ولی پدر یا جد پدری از ازدواج با کفو ممانعت کنند، بدون
شک،
اجازه و
اذن پدر یا جد پدری ساقط است».
البته باز هم تأکید می‌کنیم که در غیر معصیت و
گناه، اطاعت از دستور والدین
واجب است؛ مثل این‌که مجتهدان و
مراجع تقلید فرموده‌اند: اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کنند که نماز را با جماعت بخواند، در صورتی که ترک آن سبب عقوقش (اذیت) شود، نماز جماعت بر او واجب می‌شود.
بنابراین اطاعت والدین در گناه و معصیت الهی جایز نیست، ولی احترام آن‌ها در همه حال لازم است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «علت تأکید خداوند در نیکی به والدین»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۲۰.
