صراط مستقیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صراط مستقیم،
صراط،
پلورالیسم،
پلورالیسم دینیپرسش: در مورد صراط‌های مستقیم توضیح دهید؟
پاسخ: پرسش فوق مباحث گسترده‌ای را شامل می‌شود، به منظور اجتناب از،
تطویل، نوشته حاضر را در چند عنوان خلاصه می‌نماییم.
صراط‌های مستقیم، مرادف با
تکثرگرایی و
پلورالیسم دینی، یکی از مباحث
کلام جدید و از مفاهیم وارداتی محسوب می‌شود که در اثر ارتباط فرهنگی و تحولات
اندیشه‌ها،
مهمان مشرق زمین گردیده است.
این نظریه، همه
ادیان را، حق و راه‌های متفاوت را صراط‌های
مستقیم برای یک
مقصد می‌داند
در آغاز واژه پلورالیسم، در عرصه
سنتی کلیسایی مطرح شد، شخصی را که دارای چند منصب گوناگون در
کلیسا بود،
پلورالیست، می‌نامیدند، پس از آن، این واژه که در خود، مفهوم پذیرش و اصالت‌دهی به
تعدد و
تکثر را دارد، به ترتیب در عرصه‌های
اجتماعی،
سیاسی،
فرهنگی،
اخلاقی،
معرفتی و
دینی به کارآمد
مطرح شدن این نظریه در عرصه فرهنگی
کشور ما، تحت عنوان «صراط‌های مستقیم» نوعی،
بومی سازی نظریه
پلورالیزم دینی آقای
جان هیک است، وی مدتی به عنوان
کشیش، خدمت کرد و با غیرمسیحیان،
معاشرت بسیار داشت، و همین امر باعث شد، تا در برخی
عقاید جزئی خود، در باب انحصار راه
نجات و
حقیقت، در
مسیحیت، شک کند و این نظریه که مبتنی بر نفی امکان «معرفت مطابق با
واقع» بویژه در مقولات دینی، مسلتزم نوعی شکاکیت در باب
ادیان می‌باشد، را مطرح سازد.
در حال حاضر ما با انواع
ادیان آسمانی و
زمینی روبرو هستیم و ناچاریم درباره این کثرت‌ها دیدگاه و
تفسیری داشته باشیم و در زمینه حقانیت و
هدایت یا بطلان و
ضلالت آنها
داوری نماییم، سخن اصلی این است که آیا می‌توان از حقانیت و صدق همه
اعتقادات دینی، خبر داد؟ «صراط‌های مستقیم در همه قرائت‌های مختلفی که از آن هست،
تکثر ادیان را می‌پذیرد و از حقانیت آنها سخن می‌گوید.
و اینکه حقیقت مطلق و نجات و
رستگاری، منحصر در یک
دین و
مذهب و پیروی از یک
شریعت و
آیین نیست، ادیان و
مذاهب مختلف در حقیقت، جلوه‌های گوناگون «حق مطلق»اند و در نتیجه پیروان همه ادیان و مذاهب به هدایت و نجات دست می‌یابند.
برای
صراط‌های مستقیم دو پی‌آمد مثبت وجود دارد که در اینجا به آن دو پیامد اشاره می شود.
اگر کثرت ادیان را به عنوان واقعیت‌های اجتماعی پذیرفته شده بدانیم و اینکه هر گروهی خود را در مقام نظر، بر حق بداند، اما در مقام
عمل با دیگران برادرانه
زندگی کند و مدارا و
همزیستی را به منظور اجتناب از
جنگها و
تخاصمات در پیش گیرد، این مفهوم از
کثرت‌گرایی کاملاً مورد قبول تأیید
اسلام است و در
قرآن و
روایات ما بر آن تأکید شده است.»
گفته‌اند یکی از پی‌آمدهای «صراط‌های مستقیم» نجات پیروان همه ادیان است. اما این پی‌آمد هم منحصر در پذیرش این نظریه نیست و می‌توان معتقد شد که
دین حق یکی است اما چون یافتن حقیقت کار مشکلی است، آن دسته از غیرمسلمانانی که شرایط و انگیزه تحقیق را به دلیل
فقر فرهنگی و
فکری نداشته‌اند و به هر حال به حقیقت کامل نرسیده‌اند و در دایره اتمام حجت‌ها، زندگی پاک، داشته‌اند، مشمول لطف و
رحمت الهی خواهند بود، پس مسئله
بخشش گناهان و نجات افراد بیشتر، بدون تکیه بر
پلورالیسم و صراط‌ها... همه تحقق یافتنی است و نیازی نبوده است که
تکلف حقانیت همه ادیان را برخود تحمیل نماییم.
برای
صراط‌های مستقیم چند پی‌آمد منفی وجود دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود.
مهمترین پی‌آمد مستقیم این نظریه،
نفی مرزبندی میان
حق و
باطل و حذف
دغدغه حقیقت و
مشروعیت خواهی و عدم امکان دسترسی
انسان به حقیقت می‌باشد، که نتیجه‌ای جز،
نسبیت و
شکاکیت ندارد.
نباید بر چیزی به نام
عقاید حقه تأکید کرد زیرا مستلزم ابطال ادیان دیگر است، از حقانیت و بطلان عقاید نمی‌توان مطمئن شد و امکان داوری نیست.
احکام فقهی اسلامی نیز مانع این نظریه خواهد بود، پس وظایف عملی و احکام را نباید از شاخصه‌های
دینداری دانست.
اخلاق نیز معیارهای متفاوتی دارد و نمی‌توان قضاوت کرد که کدام روش اخلاقی صحیح است و کدام غلط
با توجه به اینکه ادیان در عقاید و
اصول با هم
تقابل دارند
تثلیث،
ثنویت و
توحید اگر بخواهیم همه این ادعاها را بپذیریم،
اجتماع نقیضین را پذیرفته‌ایم.
بنابر مبانی صراط‌ها، فهم ما از
دین،
وحیانی و
نفس الامری نیست بلکه تابع پیش فرض‌ها و پرسش‌های ما است و با تحول آنها فهم ما دگرگون می‌شود، بنابراین به
یقین نمی‌رسیم و متون دینی برای ما دست نیافتنی خواهد بود.
به عقیده ما
مسلمانان، مدارک روشن و خردپذیر بر حقانیت
اسلام وجود دارد که با ادعای همسنگی و همسانی همه ادیان، نمی‌سازد، از جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: خردپذیری گزاره‌ها و آموزه‌های اسلامی و سازگاری آنها با هم، مستند بودن متون اسلامی، زنده بودن و عدم
تحریف و
اعجاز و
مبارزه‌طلبی کتاب آن،
جامعیت احکام و کارآمدی و کارکردهای
مثبت آنها، افزون بر همه اینها، مسئله
خاتمیت و تأخر زمانی آن نسبت به دیگر ادیان است،
دین خاتم با پذیرش ادیان پیشین در ظرف زمانی خودشان به منزله
نسخ شرایع و ادیان گذشته خواهد بود. از جمله مزیت‌های اسلام خصوصاً
مذهب تشیع عبارت است از دربر داشتن، شخصیتی
موعود و
مصلح که کثیری از
ادیان آسمانی، آمدن و ظهور وی را نوید داده‌اند.
نظریه صراط‌های مستقیم بومی شده
پلورالیسم جان هیک است که زمینه
ظهور آن
انحصارگرایی مسیحیت بوده است و تنها در عرصه همزیستی مسالمت‌آمیز پیروان ادیان و نجات اکثریت پیآامد مثبتی دارد با این حال این پی‌آمد مثبت به شکل منطقی‌تر در
اسلام آمده است و دیگر ویژگی‌های این نظریه اصولاً با مبانی اسلام و معیارهای عقلی هم آهنگ نیست.
۱.
پلورالیسم دینی، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه.
۲. فصل‌نامه کتاب نقد، شماره ۴.
۳.
کلام جدید، ص۱۶۰ الی ۲۰۷
عبدالحسین خسروپناه.
۴. مبانی
معرفت دینی، ص۱۲۱ الی ۱۳۵،
محمد حسین‌زاده.
سایت اندیشه قم
