رکن و مقام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: کعبه،
مکه، رکن و مقام،
مقام ابراهیم،
ظهور امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)،
مکان ظهور امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف).
پرسش: حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در موقع ظهور در کنار خانه کعبه بین رکن و مقام می‌ایستد؟ این دو (رکن و مقام) چه جایگاهی هستند؟
پاسخ: براساس
آیات قرآن و
روایات، «خانه کعبه نخست به دست آدم ساخته شد؛ سپس در
طوفان نوح فرو ریخت و بعد به دست
ابراهیم و فرزندش
اسماعیل تجدید بنا گردید» تا محل امن برای
عبادت و
بندگی باشد.
هم‌چنین مقام ابراهیم همان نقطه‌ای است که در
مسجدالحرام به این نام معروف است که بر حاجیان لازم است بعد از طواف خانه خدا، پشت آن دو رکعت نماز بگذارند و در آن‌جا سنگی قرار دارد که حضرت ابراهیم برای بالا بردن دیوار‌های کعبه بر روی آن ایستاده است (و آثار و جای پای آن بزرگوار بر آن مشهود است) و آن سنگ فعلاً در محفظه (در مقام ابراهیم) نگهداری می‌شود.
از
قرآن و
احادیث و تواریخ اسلامی به خوبی استفاده می‌شود که خانه کعبه پیش از ابراهیم، حتی از زمان
آدم برپا شده بود. در سوره ابراهیم از قول این پیامبر بزرگ می‌خوانیم:
• «
رَبَّنَا اِنِّی اَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ اَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی اِلَیْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ»؛
«(پروردگارا! من بعضی از فرزندانم را در این سرزمین خشک و سوزان در کنار خانه تو سکونت دادم ...».
این
آیه گواهی می‌دهد موقعی که ابراهیم با فرزند شیرخوارش اسماعیل و همسرش به سرزمین مکه آمدند، اثری از خانه کعبه وجود داشته است.
• در
سوره آل‌عمران نیز می‌خوانیم: «
اِنَّ اَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ»؛
«نخستین خانه که به منظور پرستش خداوند برای مردم ساخته شد، در سرزمین مکه بود...».
مسلّم است که پرستش خداوند و ساختن مرکز عبادت از زمان ابراهیم آغاز نشده؛ بلکه قبلاً و حتی از زمان آدم (علیه‌السلام) بوده است. هم‌چنین قرآن می‌فرماید:
• «
وَاِذْ یَرْفَعُ اِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَاِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا اِنَّکَ اَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»؛
«به یاد آور هنگامی را که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه (کعبه) را بالا می‌بردند، و می‌گفتند: پروردگارا! از ما بپذیر تو شنوا و دانایی».
این تعبیر می‌رساند که شالوده‌های خانه خدا وجود داشته و ابراهیم و اسماعیل پایه‌ها را بالا بردند.
• در
خطبه معروف قاصعه از
نهج‌البلاغه نیز می‌خوانیم: «آیا نمی‌بینید که خداوند مردم جهان را از زمان آدم تا به امروز به وسیله قطعات سنگی ...
امتحان کرده است و آن را خانه محترم خود قرار داده، سپس به آدم و فرزندانش دستور داد که به گرد آن طواف کنند».
و کوتاه سخن این‌که آیات قرآن و روایات، این تاریخچه معروف را تأیید می‌کند که «خانه کعبه نخست به دست آدم ساخته شد؛ سپس در طوفان نوح فرو ریخت و بعد به دست ابراهیم و فرزندش اسماعیل تجدید بنا گردید»
تا محل امن برای عبادت و بندگی باشد و خداوند متعال
اراده کرده است که در دو مقطع حساس از تاریخ بشریت نور هدایت و رحمتش از این مکان شریف، جهان تاریک و ستمکده خاکی را روشن نماید: مقطع اول ظهور اسلام که با
بعثت پیامبر خاتم و خاتم پیامبران آغاز شد و نقطه آغاز دعوت پیامبر گرامی اسلام، سرزمین مکه و خانه خدا بود و مقطع دوم
قیام و انقلاب جهانی آخرین ذخیره الهی و خاتم اوصیای امام عصر ارواحنا فداه است که براساس تقدیر الهی باید از این سرزمین مقدس آغاز شود و نقطه آغاز آن نیز خانه خداست.
براساس روایات زیادی،
امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) حرکت رهایی بخش و قیام جهانی خودش را از مکه و از خانه کعبه آغاز می‌کند.
از روایات استفاده می‌شود که آن بزرگوار در دهم محرم بعد از
نماز عشا بین رکن و قیام ایستاده و
جبرئیل در طرف راست حضرت قرار دارد، قیامش را به جهانیان اعلام می‌کند.
•
امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: «گویا قائم را می‌بینم که روز شنبه
روز عاشورا بین رکن و مقام ایستاده و درحالی‌که جبرئیل پیش روی قرار دارد و صدا می‌زند:
بیعت برای خداوند است».
به نظر می‌رسد که رکن قسمت اصلی کعبه باشد که
حجرالاسود در آن قرار دارد و مقام هم همان مقام ابراهیم (علیه‌السلام) باشد که «فاصله تقریبی بین این دو مکان شریف در حدود ۱۳ متر می‌باشد».
• از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده که فرمود: «رکن و مقام دو یاقوت از یاقوت‌های بهشت می‌باشند و خداوند نور آن‌ها را گرفته است و اگر جز این بود، آن‌ها ما بین مشرق و مغرب را روشن می‌کردند».
• از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شده که فرمود: «
خداوند سه قطعه سنگ را از
بهشت بر روی
زمین فرود آورده است: ۱. سنگی که در مقام ابراهیم (علیه‌السلام) است؛ ۲. سنگ بنی‌اسرائیل (آن سنگی مخصوص بود که هر موقع
موسی (علیه‌السلام) عصای خود را به آن می‌زد، دوازده چشمه از آن می‌جوشید)؛ ۳. حجرالاسود (و آن سنگی است که ابراهیم (علیه‌السلام) آن را در خانه کعبه نصب کرد و رنگ آن در ابتدا از کاغذ سفیدتر بود، ولی در اثر
گناهان فرزندان آدم سیاه گردید)».
نکته‌ای که تذکر آن لازم است این است که در تعیین مقام ابراهیم (علیه‌السلام) چهار قول در کتاب‌های
تفسیر نقل شده است:
۱. طبق روایتی که از حضرت صادق (علیه‌السلام) نقل شده است: «
مقام ابراهیم همان نقطه‌ای است که در مسجدالحرام به این نام معروف است که بر حاجیان لازم است بعد از طواف خانه خدا، پشت آن دو رکعت نماز بگذارند و در آن‌جا سنگی قرار دارد که حضرت ابراهیم برای بالا بردن دیوار‌های کعبه بر روی آن ایستاده است (و آثار و جای پای آن بزرگوار بر آن مشهود است) و آن سنگ فعلاً در محفظه (در مقام ابراهیم) نگهداری می‌شود».
۲. از
ابن‌عباس نقل شده: «تمام نقاطی که اعمال
حج از قبیل
طواف، سعی و وقوف، و ذبح در آن‌ها انجام می‌گیرد، مقام ابراهیم است».
۳. از عطا نقل شده: «مقام ابراهیم» عبارت است از
عرفه و
مزدلفه و محلی که در آن
رمی جمرات انجام می‌گردد».
۴.
مجاهد ميگويد: همه «حرم مقام ابراهيم» است.
«قول اول روشن‌تر و صحیح‌تر است؛ زیرا مردم از مقام ابراهیم همان نقطه را که در مسجدالحرام به این نام معروف است می‌فهمند و در مقام ابراهیم دلالت روشنی بر
نبوت حضرت ابراهیم موجود است؛ زیرا اکنون جای پای حضرت در روی سنگ کاملاً نمایان است و این موضوع معجزه برای وی محسوب می‌شود که خداوند سنگ را زیر پای او مانند گل نرم قرار داده است».
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که فرمود: «حضرت مهدی (علیه‌السلام) پشت به دیوار
کعبه نموده و می‌گوید: ای جماعت خلایق! کسی که می‌خواهد نگاه کند به آدم و
شیث، من آدم و شیث هستم و هر که می‌خواهد به
نوح و فرزندش بنگرد، من آن نوح و
سام هستم، کسی که می‌خواهد به ابراهیم و اسماعیل نگاه کند، من ابراهیم و اسماعیلم، هر آن کس که می‌خواهد نگاه کند به
عیسی و
شمعون من عیسی و شمعون هستم، اگر کسی می‌خواهد به محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بنگرد، من محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و
امیرالمؤمنین هستم، کسی که می‌خواهد نگاه کند به
حسن و
حسین (علیهماالسلام) من حسن و حسینم و هر که به
ائمه از
فرزندان حسین (علیه‌السلام) نگاه کند من آن امامان هستم ...»؛
یعنی همه ویژگی‌ها و اوصاف آن بزرگواران از
علم و
حکمت و
اخلاق و سجایا و
سیره در من جمع است.
۱. تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم، ج۱.
۲. تفسیر نور، محسن قرائتی، ج۱.
۳. ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج۱.
۴. موعود امم، شیخ عباس کرمانی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «رکن و مقام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۹/۱۹.
