روش‌های عملی کسب صبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: صبر.
پرسش: روش‌های عملی کسب صبر در آیات و روایات چیست؟
پاسخ: مراد از صبر همان
استقامت در برابر مشکلات و
حوادث گوناگون است که نقطه مقابل آن جزع و بی‌تابی، از دست دادن مقاومت و تسلیم شدن در برابر مشکلات است.
براساس
آیات و
روایات ، می‌توان گفت اهمیت
صبر و شکیبایی و استقامت بسیار بیش از آن است که ما فکر می‌کنیم. به گفته بعضی مفسرین صبر در
قرآن مجید بیش از هفتاد بار یا نزدیک به صد بار تکرار و تأکید شده، این نشان می‌دهد که صبر برتر از همه فضیلت‌های اخلاقی است؛ همان‌طور که نماز برتر از همه فضیلت‌های عبادی است.
زندگی انسان در
دنیا، آمیخته با مشکلات و تلخی‌ها و ناکامی‌های عجیبی است که اگر با سلاح صبر و شکیبایی در مقابل آن بایستد و مقاومت کند، به یقین پیروز خواهد شد و ثمره شیرین صبر و مقاومت خود را خواهد چشید و اگر ناشکیبایی کند و در برابر حوادث زانو زند، هیچ‌گاه به مقصد نخواهد رسید.
منظور از صبر همان استقامت در برابر مشکلات و حوادث گوناگون است که نقطه مقابل آن جزع و بی‌تابی، از دست دادن مقاومت و تسلیم شدن در برابر مشکلات است.
در
روایات زیادی صبر را بر سه دسته تقسیم کرده‌اند. مانند این
روایت:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند: «
الصبّر ثلاث: صبر علی المصیبه و صبر علی الطاعه و صبر علی المعصیه؛ صبر بر سه گونه است: صبر بر مصیبت و صبر بر اطاعت و صبر بر معصیت».
منظور از «صبر بر اطاعت»، ایستادگی در برابر مشکلات
اطاعت فرمان خداست؛ مانند
نماز،
روزه،
حج،
خمس و...
منظور از «صبر بر معصیت»، ایستادگی در برابر شعله‌های سرکش
گناه و شهوات و حفظ
ایمان از هیجان‌های برخاسته از
هوا و هوس است.
منظور از «صبر بر
مصیبت» آن است که انسان در برابر حوادث دردناک و ناگوار صبر و شکیبایی را از دست ندهد.
اموری که باعث
صبر انسان در برابر مشکلات می‌شود، فراوان‌اند که به بعضی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.
هر قدر ایمان انسان به
حکمت و
رحمت پروردگار بیش‌تر باشد، صبر و شکیبایی برایش آسان‌تر می‌گردد. ایمان به خدا آن‌قدر مهم است که می‌شود به عنوان پایه و اساس کسب صبر در
قرآن و روایات نام برد و زیرمجموعه‌های گوناگونی دارد که به چند تا از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
قرآن کریم می‌فرماید: «به
یقین همه شما را با چیزی از
ترس، گرسنگی، زیان مالی و جانی و کمبود میوه‌ها،
آزمایش می‌کنیم و صابران را بشارت ده آن‌ها که هر مصیبتی به آن‌ها رسد می‌گویند: ما متعلق به خداییم و به سوی او باز می‌گردیم. آن‌ها کسانی هستند که رحمت‌های الهی شامل حالشان است و آن‌ها هدایت‌یافتگان‌اند».
این آیات می‌فرماید صابران کسانی هستند که هرگاه مصیبتی بر آن‌ها می‌رسد، خود و همه هستی را از آن خدا می‌دانند و به یاد
معاد می‌افتند؛ لذا مشکلات برای آن‌ها آسان می‌شود.
قرآن کریم در
سوره بقره داستان گروهی از
بنی‌اسرائیل را بیان می‌فرماید که به دستور پیامبرشان و به فرمان‌دهی «
طالوت» با عده‌ای بسیار کم؛ اما
مؤمن به
جنگ سپاه دشمن که از لحاظ عِده بسیار بودند، می‌روند و هنگامی که در برابر جالوت و سپاهیانش قرار می‌گیرند، به جای ترس و جزع با قلبی مملو از
ایمان رو به طرف درگاه الهی کردند و گفتند: «پروردگارا! پیمانه صبر و شکیبایی را بر ما بریز، گام‌های ما را استوار فرما و ما را بر
جمعیت کافران پیروز فرما».
خداوند هم دعای آن‌ها را مستجاب فرمود و آن‌ها را بر سپاه دشمن پیروز گرداند و
جالوت به دست حضرت داوود کشته شد، و به این ترتیب آن‌ها درس دیگری از صبر و استقامت در
تاریخ از خود به یادگار گذاشتند.
قرآن کریم داستان حضرت یعقوب (علیه‌السلام) را که اسطوره‌ای از صبر و شکیبایی است، بیان می‌فرماید:
«
وَجَاءُوا عَلَی قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ اَنْفُسُکُمْ اَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَی مَا تَصِفُونَ»؛
«(برادران یوسف) پیراهن او را با خونی دروغین (نزد پدر) آوردند، (حضرت خطاب به فرزندانش) گفت: هوس‌های نفسانی شما، این کار را در نظرتان زینت داده؛ من صبر جمیل می‌کنم و از
خداوند در برابر آنچه شما می‌گویید یاری می‌طلبم».
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در جواب سؤالی
صبر جمیل را چنین توضیح دادند: «
هو الذی لا شکوی معه؛ صبری است که شکایتی در آن نباشد».
قرآن کریم می‌فرماید: «
... الَّذِینَ صَبَرُوا وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»؛
«و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند، آنان را در غرفه‌هایی از
بهشت جای می‌دهیم که نهرها در زیر آن جاری است؛ جاودانه در آن خواهند ماند؛ چه خوب است
پاداش عمل‌کنندگان همان‌ها که (در برابر مشکلات) صبر (و استقامت) کردند و تنها بر پروردگارشان
توکل می‌کنند».
قرآن کریم می‌فرماید:
«
یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ اِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ»؛
«ای افراد با ایمان! از صبر (و استقامت) و نماز کمک بگیرید (تا بر مشکلات فایق آیید)؛ زیرا خداوند با
صابران است».
این
آیه دارای مفهوم وسیعی است و هر گونه
صبر و استقامت را شامل می‌شود.
در این‌جا این سؤال پیش می‌آید که چه رابطه‌ای میان صبر به معنی وسیع کلمه با صلاة (نماز) وجود دارد؟
بعضی
مفسران گفته‌اند: رابطه آن دو این است که گاه پیمانه صبر انسان لبریز می‌شود و طاقت او بر صبر کاهش می‌یابد. این‌جاست که
نماز به او قوت
قلب و
اراده و
توکل بر خدا می‌بخشد و بدین‌سان نیروی صبر از طریق نماز افزایش می‌یابد. به همین دلیل در حدیثی در مورد
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) نقل شده:
«
اذا اهاله امر فزع، قام الی الصلوة ثم تلی هذه الایة واستعینوا بالصبر والصلوة»؛ هنگامی که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) با مشکل مهمی روبه‌رو می‌شد، به نماز می‌ایستاد و پس از نماز این آیه را
تلاوت می‌فرمود: «
اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ».
آری، هنگامی که مشکلات بر دوش انسان سنگینی می‌کند،
انسان از طریق نماز به
خدا رو می‌آورد، خود را به قدرت بی‌پایان و لایزال حق مرتبط می‌سازد، این کار مقاومت انسان را در برابر مشکلات، چنان افزایش می‌دهد که به نیرویی شکست‌ناپذیر تبدیل می‌شود.
مطالعه حالات بزرگان مخصوصاً انبیا و اولیای خداوند و
تفکر در حالات آن‌ها:
قرآن کریم به پیامبر اکرم سفارش می‌فرماید: «
فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ اُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ ...»؛
«پس صبر کن آن‌گونه که
پیامبران «اولوالعزم» صبر کردند».
و هم‌چنین داستان‌های پیامبران گذشته را که در برابر مشکلات و
حوادث و دشمنی‌های کفار و
مشرکین خود را به لباس زیبا و پولادین صبر مزیّن کردند تا به مقصودشان رسیدند و نامشان در
تاریخ و کتب الهی به عنوان الگوهای ربانی ثبت و ضبط گردید. از جمله آن‌ها
حضرت ایوب (علیه‌السلام) که به عنوان یک آزمون بزرگ، گرفتار مصائب عظیمی شد تا درجه
شکرگزاری او آشکار گردد و به مقام قرب
پروردگار نزدیک‌تر شود.
و به جایی رسید که خداوند در وصف او می‌فرماید: «
اِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ اِنَّهُ اَوَّابٌ»؛ «ما ایوب را شکیبا یافتیم، چه بنده خوبی بود که بسیار بازگشت کننده به سوی خدا بود».
هر که‌اندر راه حق صابر بود ••• زانکه گفت: الصبر مفتاح الفرج
صد هزاران کیمیا حق آفرید ••• کیمیائی همچو صبر آدم ندید (مولوی)
توجه به پاداش‌های عظیم صابران و آثار صبر و پی‌آمدهای جزع و بی‌تابی:
در قرآن کریم و روایات،
ثواب صابران بسیار عظیم بیان شده است.
خداوند می‌فرماید: «
اِنَّمَا یُوَفَّی الصَّابِرُونَ اَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسَابٍ»؛
«همانا صابران اجر و
پاداش خود را بی‌حساب دریافت می‌کنند.
تعبیر بی‌حساب نشان می‌دهد که خداوند آن‌قدر به آن‌ها پاداش می‌دهد که جز او، کسی قادر به حسابش نیست و هنگامی که
فرشتگان برای استقبال ورود
مؤمنان به
بهشت از هر دری وارد می‌شوند می‌گویند: «سلام بر شما! به خاطر صبر و استقامتتان، چه پایان خوبی در این سرا نصیبتان شد»!
و خداوند می‌فرماید: «
وَاللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ»؛ «خداوند صابران را دوست دارد».
ــ امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: اگر
صبر کنی مقدرات الهی بر تو جاری می‌شود و مأجور خواهی بود و اگر بی‌تابی کنی، باز هم مقررات الهی بر تو جاری می‌شود و گناه‌کار خواهی بود.
ــ و در
حدیث دیگر می‌فرماید: صبر تحقق نمی‌یابد، مگر آن كه رنج ضد عادت را تحمل كنی.
ــ و امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: کم‌صبری رسوایی به بار می‌آورد.
ــ حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: هر کس صبر را رها کند، بی‌تابی هلاکش کند.
از مجموع آنچه در آیات و روایات آمد، می‌توان نتیجه گرفت که اهمیت صبر و شکیبایی و استقامت بسیار بیش از آن است که ما فکر می‌کنیم. به گفته بعضی مفسرین صبر در قرآن مجید بیش از هفتاد بار یا نزدیک به صد بار تکرار و تأکید شده، این نشان می‌دهد که صبر برتر از همه فضیلت‌های اخلاقی است؛ همان‌طور که نماز برتر از همه فضیلت‌های عبادی است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «روش‌های عملی کسب صبر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۲/۲۱.
