راه کسب اخلاص واقعی و حفظ آن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اخلاص، کسب اخلاص، حفظ اخلاص.
پرسش: راه کسب اخلاص واقعی و حفظ آن را به ویژه در عبادات توضیح دهید؟
پاسخ: اخلاص آن است که انگیزه انسان از هر گونه شائبه غیر الهی پاک باشد و می‌توان نام آن را (توحید نیت) گذاشت؛ یعنی در تمام برنامه‌ها تنها به
پروردگار و رضای او اندیشید.
بهترین راه بلکه تنها راه کسب اخلاص واقعی در عبادت، بلکه در هر کاری آن است که
عبادت و هر کار مثبتی براساس انگیزه و
محبت الهی صورت گیرد. پس این نوع پرستش، در واقع یک نوع
عشق و
محبت واقعی و الهی است و هرگاه عبادت از روی عشق و محبت باشد، عبادت خالصانه خواهد بود؛ چون چنین عبادتی در قید و اسارت هوای بهشت یا
ترس از
دوزخ نیست؛ بلکه عبادت آزادانه است.
و نیز راه‌های حفظ اخلاص بدین شرح است: اولاً: یکی از بهترین راه حفظ اخلاص آن است که انسان در خود این روحیه را به وجود آورد که خداوند هیچ‌گونه نیازی به عبادت‌های او ندارد؛ بلکه هر دستوری که به ما داده برای آن بوده است که ما به
کمال برسیم. ثانیاً: برای حفظ اخلاص باید قبل از انجام عمل نیک و بعد از آن،
انسان با خود و هواهای نفسانی و
وسوسه‌های شیطانی جهاد و مبارزه کند و به اصطلاح همواره در سنگر
جهاد اکبر باشد. ثالثاً: یکی از راه‌های حفظ اخلاص در عمل آن است که انسان همواره اعمال صالح و
خیر خود را فراموش کند؛ به گونه‌ای که گویا آن را انجام نداده است؛ اما در مقابل، قصورها و تقصیرهای خود را همواره به خاطر بیاورد.
تردیدی نیست اخلاص از بزرگ‌ترین دستورات دینی است و اخلاص در عبادت از واجب‌ترین
واجبات دینی شمرده می‌شود.
و آن عبارت است از تصفیه عمل از هرگونه شائبه است.
و به تعبیری عبارت است از این‌که
انسان ذات خود و صفات ذاتی خود (
اخلاق) و اعمال ذاتی خود و همه کارهای خود را به گونه‌ای قرار دهد که همه آنها برای
خداوند سبحان باشد.
یکی از زیباترین میزان برای اخلاص در عبادت در کلام امیرمؤمنان (علیه‌السلام) بیان شده که فرمود: «
ما عبدتک خوفاً من نارک و لا رغبة فی جنتک بل وجدتک اهلاً للعبادة فعبدتک؛
تو را از ترس
آتش یا جذبه
نعمت‌های بهشتی عبادت نمی‌کنم؛ بلکه چون تو را سزاوار پرستش یافته‌ام، لذا عبادت می‌کنم».
علامه طباطبایی ذیل این
سخن، تحلیل زیبایی دارد و گفته است:
خداوند به یکی از سه طریق عبادت می‌شود:
خوف،
امید، عشق و محبت.
طبیعت مردم در انتخاب این سه روش متفاوت هستند؛ چون عده‌ای از مردم (که اکثریت از مردم این عده هستند) خوف بر آنها غلبه دارد؛ زیرا وقتی درباره وعده‌های الهی که درباره ستم‌کاران و کسانی که مرتکب معصیت و
گناه شده‌اند، فکر و
اندیشه می‌نماید، دچار وحشت می‌شود و از ترس
عذاب خداوند، به عبادت و پرستش خداوند روی می‌آورد. همچنین گروه دیگر برای میل به لذت‌ها و نعمت‌های بهشتی عبادت می‌کنند.
اما عبادت خداوند براساس عشق و محبت، خالص‌ترین نوع عبادت‌هاست و
اخلاص در عبادت را تنها از طریق محبت می‌توان به دست آورد.
لذا در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السلام) رسیده که فرمود: «
هل الدین الّا الحبّ؛ آیا
دینداری غیر از محبت است».
و در
حدیث دیگر آمده: «
انی اعبده حباً له و هذا مقام مکنون لایمسه الّا المطهرون؛ یعنی من از آن جهت خدا را عبادت می‌کنم که او را دوست دارم و این
مقام (عبادت براساس محبت) مقامی است پوشیده که جز پاکان کسی دیگر به آن نمی‌رسد».
بنابراین بهترین راه بلکه تنها راه کسب اخلاص واقعی در عبادت، بلکه در هر کاری آن است که
عبادت و هر کار مثبتی براساس
انگیزه و
محبت الهی صورت گیرد. پس این نوع پرستش، در واقع یک نوع عشق و محبت واقعی و الهی است و هرگاه عبادت از روی عشق و محبت باشد، عبادت خالصانه خواهد بود؛ چون چنین عبادتی در قید و اسارت هوای
بهشت یا ترس از
دوزخ نیست؛ بلکه عبادت آزادانه است.
در این رابطه زیباتر و دل‌انگیزتر و آموزنده‌تر و پرجاذبه‌تر از هر کلامی، سخن عارف بزرگ حضرت
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) است که می‌گوید:
«ای بی‌چاره بی‌خبر از معارف الهی که جز اداره شهوت و
غضب خود، چیزی دیگر نمی‌فهمی، تو
مقدس مواظب به
ذکر، و ورد و
مستحبات و
واجبات و تارک
مکروهات و
محرمات و متخلق به
اخلاق حسنه، در ترازوی انصاف بگذار کارهایی را که می‌کنی، آیا از برای رسیدن به شهوات نفسانی و نشستن بر تخت‌های زمردین و هم‌آغوش شدن با لعب‌های شوخ و شنگ بهشتی و پوشیدن لباس‌های حریر و استبرق و سکنا کردن در قصرهای نیکو منظر و رسیدن به آرزوی نفسانی، آیا این‌ها را که تمام برای خودخواهی است، به خدا نسبت داد و پرستش
حق دانست؟ آیا شما با عمله‌ای که برای مزد کار می‌کند چه فرقی دارید؟ ... می‌گویید
نماز می‌خوانم برای
تقرب به خدا، آیا این نماز شما برای نزدیکی به خداست یا برای تقرب به زنان بهشتی است و رسیدن به شهوات است؟!! فاش می‌گویم پیش عرفای بالله و اولیای خدا تمام این نوع
عبادات ما، از
گناهان کبیره است. این عبادت من و تو با معصیت اهل
ریا و
عصیان چه فرقی دارد و تمام این عبادات ما شرک محض است و شائبه خلوص و اخلاص در آن نیست. ای عزیز! نمازی که برای خاطرخواهی زن باشد (چه زن دنیایی یا بهشتی،
حورالعین) این نماز برای خدا نیست».
از آنچه گفته شد چند نکته درباره کسب
اخلاص به‌خوبی معلوم شد:
اولاً: برای کسب اخلاص باید به گونه‌ای
عمل شود که انسان نه‌تنها برای عمل خود پاداشی را مدنظر نداشته باشد، بلکه خود عمل و کار نیک خویش را نیز نبیند.
ثانیاً: بهترین راه کسب اخلاص از نظر علامه طباطبایی آن است که کارها و اعمال نیک براساس عشق و
محبت به خداوند انجام گیرد؛ مثلاً چون خدا دوست و محبوب است، او را پرستش کرد.
ثالثاً: یکی از راه‌های کسب اخلاص در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السلام) چنین بازگو شده که فرمود:
«
و العمل الخالص الّذی لاترید اَن یحمدک علیه احدٌ الّا الله؛ عمل خالص آن است که توقع نداشته باشی به خاطر آن، کسی جز خداوند تو را بستاید».
رابعاً راه کسب اخلاص آن است که هر کاری با انگیزه الهی، و
قصد قربت و به دور از
ریا، سمعه و شهرت و مانند آن باشد و بالاترین اخلاص آن است که
عمل تنها برای رضای خداوند انجام گیرد و هیچ‌گونه انگیزه دیگر حتی پاداش اخروی هم مورد نظر نباشد.
اما راه‌های حفظ اخلاص. ممکن است برای هر کسی راه خاصی برای حفظ اخلاص وجود داشته باشد که در این‌جا به چند نمونه اشاره می‌شود:
اولاً: یکی از بهترین راه حفظ اخلاص آن است که
انسان در خود این روحیه را به وجود آورد که خداوند هیچ‌گونه نیازی به عبادت‌های او ندارد؛ بلکه هر دستوری که به ما داده برای آن بوده است که ما به
کمال برسیم و سعادت ابدی خود را از راه
بندگی خداوند تأمین کنیم.
ثانیاً: برای حفظ اخلاص باید قبل از انجام عمل نیک و بعد از آن انسان با خود و هواهای نفسانی و وسوسه‌های شیطانی
جهاد و مبارزه کند و به اصطلاح همواره در سنگر
جهاد اکبر باشد و نگذارد که عمل صالح او مورد دستبرد شیطان قرار گیرد و نیت خالصانه او دچار مشکل شود. چون
شیطان در قدم اول تلاش می‌کند که انسان عمل خیری انجام ندهد. وقتی در این مرحله شکست خورد، کوشش می‌کند که اخلاص او را خراب کند؛ مثلاً کسی ممکن است به
فقیر و یا مستمندی تنها برای رضای خدا، کمک کند و در کمک خود خالص باشد؛ اما بعد از مدتی به او منت بگذارد و کمک خود را به رخ او بکشد، این سبب می‌شود که عمل خالصانه را که انسان انجام داده دچار مشکل کند.
ثالثاً: یکی از راه‌های حفظ اخلاص در عمل آن است که انسان همواره اعمال صالح و
خیر خود را فراموش کند؛ به گونه‌ای که گویا آن را انجام نداده است؛ اما در مقابل قصورها و تقصیرهای خود را همواره به خاطر بیاورد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «راه کسب اخلاص واقعی و حفظ آن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۰۲.
