ذو القرنین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ذوالقرنین.
پرسش: ذوالقرنین کیست؟ آیا او یک پیامبر بود؟
پاسخ: اسم «ذوالقرنین» در
سوره کهف آمده است. در این‌که ذوالقرنین از نظر تاریخی چه کسی بوده است، و بر کدام‌یک از مردان معروف
تاریخ منطبق می‌شود، در میان مفسران و مورخان محل بحث و گفت‌و‌گوست. با توجه به خصوصیاتی که در
قرآن بیان شده است و با توجه به نظر مورخان، ذوالقرنین، همان «کوروش» بوده است. عموم مفسران بر این عقیده‌اند که او از جنس بشر است؛ و در بسیاری از
روایات آمده که او پیامبر نبود؛ بلکه بنده صالحی بود. حضرت
امام باقر علیه‌السلام فرمودند: «ذوالقرنین» پیامبر نبود؛ لیکن مرد صالحی بود که خدا او را دوست می‌داشت.
اسم «ذوالقرنین» در سوره کهف آمده است و سرگذشتی از او در مورد
یأجوج و مأجوج بیان شده است.
در این‌که
ذوالقرنین چه کسی بوده است، و بر کدام‌یک از
مردان معروف تاریخ منطبق می‌شود، در میان مفسران و مورخان بحث و گفت‌و‌گو بسیار است.
به نظر می‌رسد که اول باید خصوصیات فردی ذوالقرنین روشن و بیان شود و بعد ببینیم با کدام‌یک از مردان معروف تاریخ منطبق می‌شود.
بهترین منبع برای خصوصیات ذوالقرنین،
قرآن کریم است که از آن به‌خوبی استفاده می‌شود، ذوالقرنین دارای صفات ممتازی بود:
خداوند اسباب پیروزی‌ها را در اختیار او قرار داد: «ما به او در روی
زمین قدرت و حکومت دادیم و اسباب هر چیز را در اختیارش نهادیم».
او سه لشکرکشی مهم داشت: نخست به غرب، سپس به شرق و سرانجام به منطقه‌ای که در آن‌جا یک تنگه کوهستانی وجود داشته، و در هریک از این سفرها با اقوامی برخورد کرد.
او مرد
مؤمن و موحد و مهربانی بود، و از طریق
عدل و داد منحرف نمی‌شد و به همین جهت مشمول لطف خاص پروردگار بود. او یار نیکوکاران و دشمن ظالمان و ستمگران بود، و به
مال و
ثروت دنیا علاقه‌ای نداشت.
او هم به خدا
ایمان داشت و هم به روز رستاخیز.
او سازنده یکی از مهم‌ترین و نیرومندترین سدهاست. سدی که در آن به‌جای آجر و سنگ از آهن و مس استفاده شد و هدف او از ساختن این سد کمک به گروهی مستضعف در مقابل
ظلم و ستم قوم یأجوج و مأجوج بوده است.
او کسی بوده که قبل از
نزول قرآن نامش در میان جمعی از مردم شهرت داشت و لذا قریش یا
یهود از پیغمبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ درباره او سؤال کردند؛
چنان‌که
قرآن می‌فرماید: «از تو درباره ذوالقرنین سؤال می‌کنند».
با توجه به خصوصیات ذکر شده در
قرآن کریم، ذوالقرنین با کدام‌یک از کشورگشایان تاریخ منطبق است؟ در این مورد نظریاتی وجود دارد که مهم‌ترین آنها سه نظریه زیر است:
بعضی او را به نام اسکندر ذوالقرنین می‌خوانند. و بیش از ۳۶ سال عمر نکرد؛ جسد او را به اسکندریه بردند و در آن‌جا دفن نمودند.
ولی این نظریه مردود است؛ زیرا اسکندر فردی
مشرک و بت‌پرست بود و حتی در اواخر و در پی پیروزی بر هخامنشیان ادعای خدایی کرد و با آنچه در قرآن کریم ذکر شده است، منافات دارد.
جمعی از مورخان معتقدند ذوالقرنین یکی از پادشاهان یمن بوده است. طبق این نظریه، سدی را که ذوالقرنین ساخته همان سد معروف «مأرب» است.
این نظریه هم اشکال دارد؛ زیر:
اولاً، سد «مأرب» در یمن سدّی است که با هیچ‌یک از صفاتی که قرآن برای سد ذوالقرنین ذکر کرده است، تطبیق نمی‌کند؛ زیرا سد ذوالقرنین طبق گفته قرآن از آهن و مس ساخته شده بود و برای جلوگیری از هجوم اقوام وحشی بوده؛ در‌حالی‌که سد مأرب از مصالح عمومی، و به منظور جمع‌آوری
آب و جلوگیری از طغیان سیلاب‌ها ساخته شده بود.
ثانیاً، در یمن چندین پادشاه به ذوالقرنین معروف بوده‌اند، معلوم نیست که آنان مؤمن باشند یا نه!
این نظریه جدیدی است که دانشمند معروف اسلامی «ابوالکلام آزاد» گفته است؛ و بیشتر روی این نظریه متمرکز شده‌اند.
و کوروش هم ایرانی بوده و در زمان ایران هخامنشی، قرن ششم قبل از میلاد می‌زیسته است. ظرفیت و زمینه پرورش شخصیتی الاهی چون ذوالقرنین را داشته و در این میان، آیین و
فرهنگ توحیدی کوروش یک آیین توحیدی اصیل ایرانی و
توحید تحریف نشده مزداپرستی بوده که در آن ایام در فلات ایران و در میان ایرانیان شرقی و غربی به وفور پیدا می‌شده است.
کورش مردی مؤمن، خداشناس و موحد بود.
پادشاهی
عادل و رعیت‌پرور و با رأفت و با احسان بود.
نسبت به ستمگران و دشمنان، مردی سیاست‌مدار و سختگیر بود.
خدا به او از هر چیز سببی داده بود.
دین و
عقل و
فضایل اخلاقی و
ثروت و شوکت در او جمع بود.
کوروش به مغرب لشکرکشی کرد و بر « لیدیا » و اطراف آن نیز تسلط یافت.
کوروش بار دیگر به طرف مشرق حرکت کرد و به «مَطِلعَ الشَّمس» رسید و در آن‌جا با مردی صحرانشین و وحشی دیدار کرد.
هم‌چنین کوروش سدی بنا کرد و این سد در تنگه «داریال» و میان کوه‌های قفقاز و نزدیکی‌های شهر «تفلیس» است.
گفتنی است که عنوان ذوالقرنین هم در قرآن کریم آمده است و هم در
تورات. اساساً، ارتباط این دو منبع در خصوص ذوالقرنین از آن‌جاست که بنا بر
روایات شأن نزول آیات مربوط به ذوالقرنین، طراح این سؤال (
یَسْئَلُونَکَ عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ) یا خود یهودی‌ها بودند و یا قریش به تحریک یهودی‌ها این سؤال را از پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ پرسیدند و می‌خواستند
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله را در برابر سؤال مشکلی قرار بدهند و از این طریق، حضرت را شکست داده، نبوت ایشان را مخدوش کنند. بنابراین به‌طور مسلم ذوالقرنینی که در قرآن کریم آمده، همان ذوالقرنینی است که در تورات آمده و اوصاف او در قرآن کریم و تورات مشخص است.
مصداق ذوالقرنین در تورات بسیار روشن است؛ ذوالقرنین
کوروش پادشاه پارس است؛ چراکه او در رؤیای دانیال به‌صورت قوچ دو شاخی ظاهر شد که با یک شاخ خود شرق، و با دیگری غرب را شخم می‌زد. کنایه از این‌که او شرق و غرب را می‌گیرد؛ هم‌چنان که کوروش براساس پیش‌گویی اشعیا، «عقاب شرق»، یعنی فرمان روای تیزچنگ و مهاجم شرق است.
ابوالکلام آزاد هندی می‌گوید: ممکن است رؤیای دانیال یک داستان ساختگی باشد؛ ولی آنچه در قرآن آمده، مسلماً دارای اصل و حقیقتی است. مورخان معاصر، به
شخصیت والا و عادل و با فضیلت کوروش گواهی داده‌اند.
در قرن نوزدهم میلادی در نزدیکی استخر در کنار نهر مرغاب مجسمه‌ای از کوروش کشف شد که تقریباً به قامت یک
انسان است و کوروش را در صورتی نشان می‌دهد که دو بال همانند بال عقاب از دو جانبش گشوده شد، و تاجی به سر دارد که دو شاخ همانند شاخ‌های قوچ در آن دیده می‌شود. این مجسمه که نمونه بسیار پر ارزشی از فن حجاری قدیم است، آن‌چنان توجه دانشمندان را جلب نمود که گروهی از دانشمندان آلمانی فقط برای تماشای آن به ایران سفر کردند. از تطبیق مندرجات
کتاب مقدس با مشخصات این مجسمه این احتمال در نظر این مورخان کاملاً قوت گرفت که نامیدن کوروش به ذوالقرنین (صاحب دو شاخ) از چه ریشه‌ای مایه می‌گرفت، و هم‌چنین چرا مجسمه سنگی کوروش دارای بال‌هایی همچون بال عقاب است و به این ترتیب بر گروهی از دانشمندان مسلم شد که شخصیت تاریخی
ذو القرنین از این طریق کاملاً
آشکار شده است.
مورخان هم برای کورش اوصاف اخلاقی نوشته‌اند؛ مانند: هرودت، مورخ یونانی می‌نویسد: کورش، پادشاهی کریم و سخی و بسیار ملایم و مهربان بود، مانند دیگر پادشاهان به اندوختن مال حرص نداشت.
نیز «ذی نوفن» می‌نویسد: کوروش پادشاهی عاقل و مهربان بود و بزرگی ملوک با فضائل حکما در او جمع بود، همتی فائق و وجودی غالب داشت، شعارش خدمت انسانیت و خوی او بذل
عدالت بود، و تواضع و سماحت در وجود او جای
کبر و
عجب را گرفته بود.
براساس آنچه گذشت، تردیدی نیست که ذوالقرنین همان کوروش هخامنشی است و امروزه بسیاری از محققان و مفسران ما به همین نتیجه رسیده و همین نظریه را تأیید می‌کنند که ذوالقرنین
قرآن کریم با ذوالقرنین تورات یکی است و بی‌تردید او همان کوروش است.
آیا کوروش پیامبر بود؟مفسران نظریات مختلفی ابراز داشته‌اند.
طبق بیان علامه طباطبایی، در برخی روایات وی از جنس بشر معرفی شده است.
و در بعضی دیگر فرشته‌ای آسمانی دانسته شده است.
عموم مفسران بر این عقیده‌اند که او از جنس بشر است و در بسیاری از
روایات آمده که او پیامبر نبود؛ بلکه بنده صالحی بوده است.
حضرت
امام باقر علیه‌السلام فرمودند: «ذوالقرنین» پیامبر نبود، لیکن مرد صالحی بود که خدا او را دوست می‌داشت.
پایگاه اسلام کوئست.
