خلافت عبّاسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام رضا علیه‌السلام،
خلافت،
بنی‌عباس.
پرسش: اوضاع خلافت و منطقه جغرافیایی جهان
اسلام در عصر
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ چگونه بود؟
پاسخ: امام رضا ـ علیه‌السلام ـ بعد از شهادت
امام موسی کاظم ـ علیه‌السلام ـ در زندان بغداد، به سال ۱۸۳ هـ در سن ۳۵ سالگی به امامت رسید و عهده‌دار رهبری امت گردید.
آن حضرت مدت بیست سال امامت نموده است.
ده سال آن معاصر با خلافت هارون الرشید، پنج سال معاصر با
محمدامین و پنج سال آخر هم معاصر با خلافت عبدالله
مأمون بوده است.
امام ـ علیه‌السلام ـ تا شروع
خلافت مأمون در
مدینه حضور داشت؛ ولی بعد از به حکومت رسیدن مأمون، آن حضرت به خواست مأمون در رمضان سال ۲۰۱ هـ وارد مرو شد.
بعد از حدود دو سال
اقامت در ایران در سال ۲۰۳ هـ، آخر
ماه صفر، در سن ۵۵ سالگی به
شهادت رسیدند.
قلمرو جهان اسلام در عصر امام رضا ـ علیه‌السلام ـ که بخش عمده آن تحت سیطره خلافت عباسی اداره می‌شد و در زمان
هارون بین فرزندان وی تقسیم گردید، عبارت بود از: ماوراءالنهر و ترکستان تا
آفریقا و قسمتی از هند و اروپا که تحت نظر قلمرو خلافت بود و لذا هارون آن را بین امین و مأمون بدین ترتیب تقسیم نمود: از حُلوان به طرف شرق تا ماوراءالنهر و ترکستان و هند و خراسان بزرگ را به مأمون و بغداد و واسط و عراق
عرب و شامات حجاز و مصر تا به اقصی
مغرب به امین واگذار شد،
که قلمرو وسیعی از لحاظ جغرافیایی را در‌بر‌می‌گرفت. البته در این دوره قسمتی از شمال آفریقا مستقل شده و به‌طور جداگانه توسط حکومت اغالبه که در قیروان
حکومت می‌کردند اداره می‌شد.
و بخشی از قلمرو اسلام نیز در مغرب الاقصی تحت سیطره ادریسیان شیعه مذهب بوده و اندلس هم زیر فرمان امویان آن خطّه قرار داشت.
برای بررسی وضع
خلافت عباسی در عصر
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ باید این دوره را در بخش‌های مختلف به‌طور خلاصه بررسی و بیان نمود.
دوره هارون الرشید بین سال‌های ۱۸۳ تا ۱۹۳ هـ ق بوده است.
در این دوره با وجود اینکه عصر هارون را در خلافت عباسی عصر طلایی آن می‌نامند ما شاهد وقایع و حوادثی در داخل قلمرو خلافت عباسی هستیم، قیام‌هایی که از جانب
علویان در مخالفت با خلافت عباسی صورت می‌گرفت که خوف خلافت از این جریانات باعث حبس و
شهادت امام موسی کاظم ـ علیه‌السلام ـ و بعد از آن هم سرکوب قیام‌ها و
قتل عام
شیعیان و سخت‌گیری نسبت به آنها در تمام قلمرو اسلامی بوده است. و دیگر اینکه دراین دوره خوارج در گوشهوکنار قلمرو اسلامی، بالاخص در سیستان و خراسان علیه خلافت عباسی شورش‌هایی انجام می‌دادند.
که این شورش‌ها چندین سال طول کشید. و همچنین ناآرامی‌هایی در شرق و غرب خلافت اسلامی در جریان بوده که خلافت با آنها گریبان‌گیر بود. واقعه مهمی که در این دوره به وقوع پیوست نحوه برخورد رشید با مشاوران خود یعنی آل برمک است، که بعد از چندین سال خدمت به خاندان عباسی مورد
خشم واقع شده و غالباً کشته و یا زندانی شدند و اموالشان مصادره شد.
در این دوره بین خلافت اسلامی با حکومت‌های هم‌جوار برخوردهایی وجود داشته که اغلب این برخوردها با
امپراطوری روم بوده که غالباً در
جنگ و
صلح به نفع
مسلمین برخوردها به خاتمه می‌رسید.
و همچنین در این دوره هست که هارون با شارلمان جهت ارتباط، سفرایی را رد‌و‌بدل می‌کند. هارون می‌خواست از این رابطه در جهت مقابله با امپراطوری روم شرقی استفاده کند
و همچنین مانع از تعرضات
امویان اندلس به سرزمین‌های خود گردد.
در عصر
هارون الرشید قلمرو اسلامی به نهایت درجه وسعت خود رسید و مرکز تجارت جهانی گردید. در عرصه
علم هم تحولاتی صورت گرفته بود که در دوره مأمون این روند تکمیل شد.
بعد از اینکه رشید در سال ۱۹۳ در‌گذشت،
بر سر جانشینی او بین دو پسرش اختلاف افتاد که ریشه‌های آن را می‌توان در شکل
ولایت‌عهدی، درگیری دو حزب ایرانی و عربی و در نهایت دخالت اطرافیان دانست که سرانجام به شکست و کشته شدن امین بعد از پنج سال خلافت و به
پیروزی و روی کار آمدن
مأمون و حزب ایرانی منجر شد.
در این دوره نیز با توجه به اینکه در پی درگیری و جنگ خانگی عباسیان، بی‌ثباتی به وجود آمده بود، در گوشهوکنار سرزمین‌های اسلامی شورش‌ها و قیام‌هایی علیه خلافت صورت گرفت که عمده‌ترین آنها قیام‌های
علویان و بالاخص حرکت ابوالسرایا بود که بخش اعظم عراق، حجاز و یمن را فراگرفت و مشکلات فراوانی برای عباسیان به وجود آورد.
غیر از شورش‌های علویان شورش‌هایی هم از جانب عباسیان در بغداد صورت می گرفت.
و در شرق و غرب
خلافت اسلامی نیز حرکت‌هایی در جریان بود. لذا مأمون برای تسلط بر اوضاع ناهموار که اغلب از جانب علویان احساس خطر می‌کرد و همچنین برای رسیدن به اهدافی که در نظر داشت، تصمیم گرفت
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ را که در
مدینه حضور داشت و در این مدت شاهد وقایع و حوادث زمان بوده و دره تربیت شاگردان، جهت شناساندن مکتب
اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ به جهان
اسلام بود به مرو آورده و
ولیعهد خود کند، که در ابتدا با عکس العمل امام ـ علیه‌السلام ـ مواجه شده و در نهایت با تهدید، امام
ولایت‌عهدی را به‌طور مشروط می‌پذیرند.
در این مدت که بعد از هارون در داخل خلافت اسلامی حوادث و وقایعی در جریان بود غالباً مرزهای اسلامی با آرامش همراه بود. از لحاظ فرهنگی این دوره نیز شاهد رشد و شکوفایی
علوم اسلامی و ترجمه کتب قدیمه از فرهنگ‌های قدیمی به زبان عربی جهت استفاده دانشمندان اسلامی هستیم که در تاریخ اسلام به
نهضت علمی و نهضت ترجمه معروف است.
به‌طور كلی می‌توان گفت كه دوره امام رضا ـ عليه‌السلام ـ خلافت عباسی در اوج
قدرت سياسی و همچنين آغاز رشد و توسعه علمی بوده كه
امام ـ عليه‌السلام ـ نيز در جلسات و
مناظرات علمی كه در مرو صورت می‌گرفت شركت می‌جست. ولی آنچه قابل ذكر است، اينكه در اين دوره هم ما شاهد قيام‌ها و شورش‌هايی از جانب علويان و ساير مخالفين خلافت عباسی در نقاط مختلف قلمرو وسيع عباسی هستيم. كه خلافت عباسی را به چالش می‌كشانيد.
سایت اندیشه قم.
