حکیمه خاتون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حکیمه خاتون، تولد،
امام جواد (علیه‌السلام)،
امام مهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف).
پرسش: حکیمه خاتون،
راوی حدیث تولد امام مهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) چه کسی بود؟
پاسخ: «حکیمه» معروف به «حکیمه خاتون» عمه
امام حسن عسکری (علیه‌السلام) است که درباره تولد، کودکی و زندگی ایشان ـ مانند دیگر فرزندان غیر
معصوم ائمه ـ اطلاعات اندکی وجود دارد و تنها گزارش‌هایی از ایشان درباره تولد
امام عصر (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) و نیز احوالات مادر آن حضرت وجود دارد.
«حکیمه» معروف به «حکیمه خاتون» عمه
امام عسکری (علیه‌السلام) است که درباره تولد، کودکی و زندگی ایشان ـ مانند دیگر فرزندان غیر معصوم ائمه ـ اطلاعات اندکی وجود دارد و تنها گزارش‌هایی از ایشان درباره تولد
امام زمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) و نیز احوالات مادر آن حضرت وجود دارد.
قابل توجه است که در
فرزندان ائمه (علیه‌السلام)، دو نفر به نام «حکیمه» معروف‌اند. یکی حکیمه، دختر
امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) که به هنگام تولد
امام جواد (علیه‌السلام) حضور داشته، کیفیت ولادت آن حضرت را بیان می‌کند. وی از
زنان محترم بوده که محضر سه امام را درک کرده است. دیگری، حکیمه دختر امام جواد (علیه‌السلام) است که امروزه در میان
شیعیان از شهرت بیش‌تری برخوردار است.
درباره
تاریخ ولادت «حکیمه خاتون» گزارشی نیافتیم، ولی با توجه به تاریخ ولادت برادر بزرگ ایشان
امام هادی (علیه‌السلام) در سال ۲۱۲ قمری
و نیز تاریخ وفات پدر بزرگوارشان امام جواد (علیه‌السلام) در سال ۲۲۰ قمری،
می‌توان تاریخ تولد «حکیمه خاتون» را دهه دوم قرن سوم قمری، یعنی بین سال‌های ۲۱۳ ـ ۲۲۰ قمری دانست.
برای اثبات وجود دختری به نام حکیمه از دختران امام جواد (علیه‌السلام)، مستنداتی وجود دارد:
شیخ صدوق چندین
روایت از ایشان نقل می‌کند که خود بهترین
سند برای وجود چنین دختری برای امام جواد (علیه‌السلام) است.
اما پرسشی وجود دارد که چرا
شیخ مفید در کتاب
ارشاد خود، تنها
فاطمه و
امامه را به عنوان دختران امام جواد (علیه‌السلام) معرفی کرد، بدون آن‌که نامی از «حکیمه خاتون» ببرد؟!
این موضوع، برخی اندیشمندان متأخر را نیز به تعجب واداشته است.
ولی به دو دلیل می‌توان گفت که شیخ مفید نیز وجود دختری به نام حکیمه را برای امام جواد (علیه‌السلام)
انکار نمی‌کند:
شیخ مفید بعد از ذکر نام پسران و دختران امام جواد (علیه‌السلام)، با قطعیت اعلام می‌کند که جز پسران یادشده، پسر دیگری برای حضرتشان وجود نداشته است (لم یخلّف ذکراً غیر ما سمیناه)؛ اما در مورد دختران، چنین قطعیتی را ابراز نمی‌کند.
خود ایشان در همان کتاب ارشاد، با نقل روایتی از حکیمه خاتون، عملاً بر وجود چنین فرزندی صحه می‌گذارد:
اَخْبَرَنِی اَبُوالْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ رِزْقِ الله قَالَ حَدَّثَنِی مُوسَی بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ حَمْزَةَ بْنِ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ حَدَّثَتْنِی حَکِیمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ هِیَ عَمَّةُ الْحَسَنِ ع اَنَّهَا رَاَتِ الْقَائِمَ ع لَیْلَةَ مَوْلِدِهِ وَ بَعْدَ ذَلِک.
از طرفی، غیر از
راویان متقدم (مانند شیخ صدوق) دیگر مؤلفان مانند
طبری که او نیز مانند شیخ مفید از مؤلفان قرن پنجم است، در کتاب «
دلائل الامامه»، ذیل فرزندان امام جواد به حکیمه اشاره می‌کنند.
به هر حال «حکیمه خاتون»، با «ابوعلی
حسن بن
علی مرعش بن
عبیدالله بن
ابی‌الحسن محمداکبر بن
محمدحسن بن
حسین‌اصغر بن
امام سجاد (علیه‌السلام)»
ازدواج کرد.
ثمره این ازدواج، سه فرزند به نام
حسین،
زید و
حمزه بود
و هم‌چنین نوادگانی از ایشان در سرزمین
ری و
قزوین می‌زیستند.
علامه مجلسی در «
بحارالانوار» پس از بیان زیارات مخصوص امامین عسکریین (علیه‌السلام) در
سامرا می‌نویسد:
«همانا در این
بقعه شریف قبری است منسوب به نجیبه کریمه، عالمه فاضله، نقیه رضیه، حکیمه بنت ابوجعفر جواد الائمه (علیه‌السلام). کسی که محرم
اسرار اهل بیت (علیهم‌السلام) بود و مادر حضرت
قائم (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) در محضر او
معارف دینیه را آموخت، در هنگام ولادت حضرت حجت حاضر بود و بارها به محضرش رسیده و آن حضرت را زیارت می‌نمود؛ پس از شهادت امام حسن عسکری (علیه‌السلام) از سفراء و ابواب
امام زمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) به شمار می‌رفت».
با توجه به مطالبی از این دست، می‌توان به جلالت،
شرافت، فضیلت،
حیا و
عفت این بانوی مکرمه پی برد.
برخی منابع متأخر، وفات آن مخدره را
سال ۲۷۴ قمری اعلام کرده‌اند.
موضوعات روایاتی را که از حکیمه خاتون نقل شده، به صورت زیر می‌توان تقسیم‌بندی نمود:
۱.
روایات درباره مادر امام زمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف): روایات درباره مادر حضرت
حجت (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) متعدد است؛ ولی یکی از آن روایت‌ها را حکیمه خاتون نقل می‌کند.
۲. روایات درباره تولد امام زمان؛
۳. روایات درباره
امامت حضرت مهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف).
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حکیمه خاتون»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۲۴.
