تقویت رفتارهای دینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: روحیه دینی، شناخت، غرایز، عواطف.
پرسش: فکر می‌کنم کمی از دین دور شده‌ام، لطفاً مرا راهنمایی کنید؟
پاسخ: برخی عوامل تقویت رفتارهای دینی عبارت‌اند از: بعد شناختی، بعد رفتاری و بعد عاطفی. درباره هر یک از این سه ابعاد، در ذیل توضیح می‌دهیم.
از آن‌جا که
انسان متأثر از شناخت‌ها، عواطف و غرایز خویش است، جهت‌گیری این امور نقش مؤثری در شکل‌دهی به رفتار او دارند.
هدایت و کنترل این محورها در مسیر
دین سبب بروز یک سلسله رفتار در انسان می‌شود که به آن‌ها
اعمال، عواطف و رفتارهای دینی و منطبق با دین اطلاق می‌شود و از سوی دیگر، دوری این سه محور از دین، انسان را به جدایی از دین یا بی‌تفاوتی در برابر دین می‌کشاند. پس برای تقویت رفتارهای دینی می‌بایست این سه حوزه را از سرچشمه دین و
معنویت سیراب کرد.
از‌این‌رو برای تقویت روحیه دینی می‌توان به عواملی اشاره کرد که عبارت‌اند از:
در بخش بُعد شناختی به چند مورد اشاره می‌کنیم:
مسئله
شناخت آن‌قدر مهم است که می‌توان گفت: «... اگر مشکل معرفتی کسی حل بشود دیگر
گناه نمی‌کند».
اگر انسان به
جهان‌بینی درستی از هستی دست یابد و بتواند تعریف و تبیین صحیحی از هستی و
خالق هستی داشته باشد و همین‌طور جایگاه خود را در هستی و
آفرینش بیابد و از سوی دیگر، ماهیت گناه و تأثیر آن را در هبوط روحی و معنوی‌اش تشخیص دهد کمتر به سراغ گناه می‌رود. کسی که سوزاننده بودن
آتش و مهلک بودن سمّ را می‌داند، نیازی به نهی و منع دیگران ندارد؛ چراکه خود به صورت قهری از آن‌ها اجتناب می‌کند. افزایش آگاهی ما در این زمینه ـ شناخت پی‌آمدهای گناه ـ به ما نوعی مصونیت از گناه می‌دهد که به‌راحتی حاضر به انجام گناه نشویم. اینکه گاهی ما براحتی مرتکب گناه می‌شویم ناشی از این مسئله است که از حقیقت و ماهیت گناه و تأثیر آن بر
شخصیت ملکوتی مان غافل هستیم. پس افزایش آگاهی از عواقب گناه، و
مطالعه سرگذشت پیشینیان در
قرآن، می‌تواند نقش کنترل‌کننده‌ای داشته باشد. گاهی این آگاهی با
غفلت از بین می‌رود که باید با موارد غفلت زا جداگانه برخورد کنیم.
خداوند تنها انسان را در فروع دین مجاز به
تقلید دانسته؛ ولی معارف و اصول دین باید با
اطمینان قلبی و تحقیق به دست آید. سستی به خرج دادن در فراگیری اعتقادات و مسائل دین، در لحظات حساس می‌تواند انسان را به ورطه گناه بکشاند. یک اظهارنظر غیر کارشناسانه یا پذیرش نظر یک غیر متخصص در باب دین، می‌تواند منشأ بروز رفتارهای غیر دینی شود که متأسفانه گاهی اهمیت آن برای ما چندان
آشکار نیست.
متأسفانه امروزه سطح
دانش و آگاهی ما ار مسائل دینی چنان سطحی و عامیانه است که با روح تعالیم دینی ما ناسازگار است و از
قضا باعث بروز رفتارهای غیر دینی در عرصه اجتماع،
سیاست،
اقتصاد،
هنر و ... می‌شود.
گاهی انسان نسبت به مسائل دینی با تردیدها و شبهه‌هایی روبه‌رو می‌شود که نباید نسبت به آن‌ها اهمال‌کاری کند؛ بلکه بر عکس می‌بایست سریع در رفع آن‌ها بکوشد تا
شک و تردید همچون موریانه بنای فکر او را متزلزل نکند و در نتیجه در دینداری سستی به خرج ندهد. گاهی گوش دادن به شایعات و قبول کردن شایعات باعث تضعیف روحیه دینداری و رغبت به اعمال دینی می‌شود. البته منظور شایعات و شبهاتی است که نسبت به
دین، بزرگان دین و حاکمان دیندار یا
حکومت دینی و اسلامی مطرح می‌شود.
در صورتی که صریح
آیه قرآن می‌فرماید: «
وَلا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌو پیروی نکن آنچه را که به آن
علم نداری».
این اموری که گفته شد در جهت تقویت بُعد شناختی ما از دین بود که اگر بُعد شناختی به گونه‌ای صحیح افزایش و تقویت یابد، می‌تواند خیلی از رفتارهای ما را دینی کند؛ اما این فقط نیمی از راه است؛ چراکه امور دیگری نیز در زمینه تقویت روحیه دینی مؤثر هستند که نباید از آن‌ها
غفلت کرد.
در
قرآن به این دو مسئله اشاره شده است، یکی تأثیر
شناخت و
تدبر و
تفکر در گزینش راه صواب و مطابق با فطرت و دیگری تاثیر گناه نکردن و تقوا ورزیدن در پیدایش راه صحیح از خطا، به گونه‌ای که قرآن بعضی از گناهان را باعث تکذیب
آیات خدا می‌داند. پس تصحیح بعضی رفتارها و عملکردهای ما می‌تواند نقش مهمی در تقویت روحیه
دینداری داشته باشد که به عنوان نمونه چند مورد ذکر می‌شود.
آیات و
روایات فراوانی راز عدم ارتکاب گناه را در دوری از
مال حرام و شبهه دانسته‌اند. به جرئت می‌توان گفت کسب مقامات بلند معنوی در گرو خوردن لقمه حلال می‌باشد و
لقمه حرام می‌تواند زمینه بروز گناه در انسان را تشدید کند.
آیت‌الله حسن‌زاده آملی در این زمینه چنین می‌فرماید: «... آن‌هایی که هرزه خوراک شوند، هرزه‌کار می‌گردند ... وقتی واردات انسان هرزه شد، صادرات او هم هرزه و پلید و کثیف می‌گردد».
دوستان می‌توانند نقش مهمی در جهت دهی به فکر و رفتار انسان داشته باشند، از این رو است که
اسلام این همه تأکید بر یافتن دوستان نیکو نموده است؛ چراکه به تعبیر زیبای
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) دوست خوب همچون عطّار است که اگر از عطر خود به تو ندهد، لااقل از بوی خوش او لذت می‌بری، این نکته بیان تأثیر گذاری دوستان بر هم‌دیگر را می‌رساند.
غزالی در این باره چنین می‌نوسید: «... الطبع یسرق من الطبع الشر و الخیر جمیعاً»؛
به درستی که اخلاق خوب گاهی با مشاهده و هم‌نشینی با دیگران کسب می‌شود؛ زیرا طبع انسان از هم‌نشین خود
خیر و شرّ را کسب می‌کند. پس نوع دوستان ما می‌توانند نقش مهمی در تقویت یا تضعیف روحیه دینی ما داشته باشند.
گاهی اوقات انسان از روی بی‌خیالی و تنبلی حاضر به رعایت بعضی از مسائل دینی نیست. پرهیز از
تنبلی و عافیت‌طلبی در انجام مسائل دینی باعث ورزیدگی روح می‌شود. هر چه
روح ما ورزیده‌تر و سبک‌بارتر باشد می‌تواند جسم و جان ما را در انجام مراسم دینی و عبادی تحت تأثیر خود قرار دهد.
گاهی مسائل عاطفی به شدت بر انسان و باورهایش اثر می‌گذارد که توجه به این امر می‌تواند در تفکیک مسائل از هم کمک کند؛ مثلاً کسی که بیمار شده، وسایل ازدواجش فراهم نمی‌شود و مشکلات پی‌در‌پی برایش پیش می‌آید ممکن است در دینداری‌اش اثر گذارد.
۱. حضرت امام خمینی، چهل حدیث، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
۲. حسینی، سیدمجید، گناه و ناهنجاری‌ها، عوامل و زمینه‌های آن، قم، دارالغدیر ۱۳۷۹ش.
۳. تنظیم و نگارش: اشتهاردی، محمدمهدی، گناه‌شناسی (درس‌هایی از قرآن، محسن قرائتی)، پیام آزادی، چ ۱۱، ۱۳۷۵ش.
۴. دکتر طاهری، عباس گناه از نگاه قرآن، مترجم حمیدرضا آژیر، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۷ش.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تقویت رفتارهای دینی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۱/۰۵.
