تحدی قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تحدی،
آیات تحدی، داوران.
پرسش: اگر مخاطب بحث تحدی قرآن از
مسلمانان نباشد، بلکه از کفار و
دشمنان اسلام باشد و ادعای برآورنده آیه مثل قرآن یا بهتر از آن را داشته باشد چه کسی باید داوری کند که مطالب آن فرد مثل قرآن است یا نه؟
پاسخ: خداوند همه مخلوقاتی را که دارای شعور و
عقل هستند، دعوت به تحدی و مبارزه کرده تا همانند قرآن بیاورند، نه فقط کفار و دشمنان که در سؤال به آن اشاره شده است. اما جواب بخش آخر سؤال که آمده: «اگر هیچ مرجعی قابلیت تشخیص نداشته باشد» عرض می‌کنیم که: با توجه به مطالبی که بیان شد، چنین چیزی تحقق خارجی ندارد؛ چراکه این
کتاب خدا اگرچه فراتر عقول بشری و کلام
خالق جهان است. در‌این‌حال به‌گونه‌ای تنزل یافته که بشر آن را درک می‌کند و در
مقام داوری می‌تواند با کلام مخلوقات و انسان‌ها سنجد و
قضاوت کند.
ابتدا خوب است برخی آیاتی که «دال بر تحدی» است، بررسی شود تا اولاً، سوال روشن‌تر شود و ثانیاً، زودتر جواب آن بیان شود. از جمله آیاتی که همه انسان‌ها و جنیان را دعوت به مبارزه و همانندآوری کرده، بدین قرارند:
در یک‌جا می‌فرماید، مانند این
قرآن را بیاورد:
«قل لئن اجتمعت الانس و الجّن علی ان یأتوا بمثل هذا القرآن لایأتون بمثله و لوکان بعضهم لبعض ظهیراً»؛
«بگو اگر انسان‌ها و
جنیان اتفاق کنند همانند این قرآن را بیاورند، همانند آن را نخواهند آورد، هر‌چند یک‌دیگر را در این کار کمک کنند».
گاه فرموده: ده
سوره همانند قرآن بیاورید؛
«ام یقولون اقل فأتوا بعشر سور مثله مضتریات و ادعوا من استطعتم من دون الله کنتم صادقین»؛
«آیا می‌گویند: «او به
دروغ این (قرآن) را (به خدا) نسبت داده (و ساختگی است)»؟! بگو اگر راست می‌گویید، شما هم ده
سوره ساختگی همانند این قرآن بیاورید و تمام کسانی را که می‌توانید غیر از خدا (برای این کار) دعوت کنید»!
و گاه می‌فرماید: یک سوره از قرآن بیاورید؛
«و ان کنتم فی ریب ممّا نزلنا علی عبدنا فأتو بسورةٍ من مِثله وادعُوا شُهداءَکم من دونِ الله ان کنتم صادقین»؛
«و اگر درباره آن‌چه بر بنده خود (پیامبر) نازل کرده‌ایم شک و تردید دارید، (دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید و گواهان خود را
خیر خدا (برای این کار) فرا خوانید، اگر راست می‌گویید».
۲۱۳ یا در
سوره یونس (۱۰)، آیه ۳۸ که باز دعوت به آوردن یک سوره شده تغبیر به
«قل فأتو بسورة مثله شده و کلمه «مِن» در آن نیست.
نکات مهمی که از این
آیات به دست می‌آید و مربوط به سؤال است چنین‌اند:
خداوند همه مخلوقاتی را که دارای شعور و
عقل هستند، دعوت به تحدی و مبارزه کرده تا همانند قرآن بیاورند، نه فقط کفار و دشمنان که در سؤال به آن اشاره شده است؛ چراکه از تعابیر «الانس»، «الجنّ»
«و ادعوا من استطعتم من دون الله»،
«وادعوا شهداءکم من دون الله» (و خلاصه تعبیر به: هر کسی غیر از خدا)، در می‌یابیم که گروه خاصی مراد نیست؛ بلکه همه اقوامی که دارای
عقل و شعورند می‌توانند مخاطب آیه باشند؛ زیرا این آیات، احتجاج و
معجزه خداوند برای پیامبرش محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در برابر
مشرکان عرب و
منافقان و همه
کفار چه
اهل کتاب و غیر آن‌ها و حتی آنهایی که
اسلام را پذیرفته‌اند تا اگر شکی در قرآن یا وحی بر رسول خدا دارند، می‌توانند امتحان کنند.
همان‌گونه که از ترتیب ذکر آیات ملاحظه می‌شود، خداوند در اثبات
حقانیت قرآن و پیامبرش در آوردن همانند قرآن بارها تخفیف داده؛ یعنی ابتدا دعوت به آوردن «مثل کل قرآن» سپس «ده سوره» و سرانجام «یک سوره»؛ پس تحدی از اشد به اخف صورت گرفته و معقول است.»
از
آیات تحدی استفاده می‌شود که «داوران» این میدان (میدان همانندآوری قرآن)، می‌توانند همه ادیبان و فرهیختگان و اهل فن باشند؛ خواه
مسلمان یا غیر
مسلمان و ترکیبی از مسلمان و غیر مسلمان؛ یعنی همه کسانی که با وجوه و جنبه‌های مختلف
اعجاز قرآنی و کتاب‌های آسمانی آشنایی داشته باشند؛ زیرا قرآن دارای وجوهی است؛ از جمله:
أ. هماهنگی و عدم اختلاف بین آیات و مفاهیمش؛
ب.
فصاحت و
بلاغت در حدّ اعلی؛
ج. آورنده آن که یک فرد اُمّی و درس نخوانده و مکتب نرفته است. و هم‌چنین دارای امتیازاتی است؛ چون:
أ. گنجاندن معارف بلند در کلماتی کوتاه؛ مثلاً درباره مرد و
زن و
شخصیت و رابطه آن دو می‌فرماید:
«هنّ لباس لکم و انتم لباس لهنّ»؛ یعنی «زنان لباس شما و شما لباس آن‌ها هستید).
ب. شیرینی کلام و نفوذش؛ جامعیت آن؛ واقع‌گرایی؛ آهنگ و موسیقی کلام؛ همه‌گیر و جهانی بودن آن؛ جلوه ابدی، رشد فزاینده، معجزه‌ای در دست (که از نوع سخن و کلمه است و در
اختیار همه)، هم معجزه است و هم کتاب دستور و قانون. چیزی به آن افزوده یا از آن کاسته نشده است و مصون از
تحریف می‌باشد.
اکنون کسانی که با جنبه‌های متفاوت کلام و
سخن و آرایه‌های آن آشنایی دارند و اهل فن و تحقیق ادیبند و در علوم
معانی و
بیان و
بدیع و ... دستی دارند، ولو مسلمان نباشند می‌توانند داوران و قاضیان این مبارزه باشند؛ البته به شرطی که آن‌ها انسان‌های منصف و اهل فن باشند؛
به‌عنوان نمونه، در تاریخ آمده که «ولید» بزرگ‌ترین ادیب و حکیم عرب که از
دشمنان اسلام و
قرآن است، پس از شنیدن آیاتی از قرآن گفت: «به خدا سوگند به تحقیق سخنی از
محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله شنیدم که از کلام آدمیان و پریان نیست. به‌راستی برای آن شیرینی ویژه‌ای است و بر آن شادابی خاص شاخسارش پرثمر و ریشه‌هایش پر
برکت است. راستی که آن کلام همواره برتری می‌یابد و کلامی بر آن برتر نمی‌شود».
ولید و امثال او (که از دشمنان اسلام‌اند) می‌توانند یکی از داوران باشند؛ پس هیأت داوران نیز محدود به مسلمانان نمی‌شود؛ بلکه دشمنان و کسانی که مخالف
دین اسلام و قرآن هستند می‌توانند آن‌چه را به‌عنوان همانند قرآن عرضه کرده‌اند، با
سوره‌های قرآن و حتی با فرازهای سوره‌های بزرگ قرآن مقایسه کنند که آیا با آن برابری می‌کند یا نه؟
هم‌چنان که ما در بحث ادبیات، مثلاً قصاید
سعدی را با شاعر دیگری چون حافظ می‌سنجیم که چرا این
غزل نمی‌تواند غزل حافظ باشد، چه ویژگی‌ها و اسلوب و قواعدی در
شعر او هست که با این غزل مشکوک سازگار نیست و... به هر جهت، هر اهل فن و ادیبی از هر کیش و دینی باشد، می‌تواند جزء داوران این بحث قرار گیرند؛ شرط است که اهل این فن، کارشناس و متخصص باشند و ثانیاً انسان‌های منصف باشند.
در مورد قرآن نیز چنین است؛ مثلاً وقتی «
مسیلمة کذاب» به تقلید از
سوره کوثر، می‌سراید: «انا اعطیناک الجماهر فصلّ لربّک وهاجِر انّ مبغضک رجل کافر» با تقلید از سوره فیل می‌گوید: «الفیل مالفیل له ذَنَب وَبیل و خرطومٌ طویل» چرا در همان زمان ادبا و صاحب‌نظران که مسلماً همه هم مسلمان نبوده‌اند، عبارات سخیف و بی‌ارزش او را نمی‌پذیرند یا
روز به (ابن مقفّع ایرانی) که او را نابغة کلام
عرب خوانده‌اند نقل می‌کنند که وی سال‌ها در این پندار بود تا به معارفه با قرآن برخیزد تا این‌که روزی در کوچه، آیه ۴۴
سوره هود (
«و قیل یا ارض ابلعی ما ءک...») را از کودکی شنید. پس از شنیدن این
آیه چرا از معارفه با قرآن منحرف شد و هرچه یافته و ساخته بود دست شُست؟! احتمالاً اولین کسی که پی به ضعف و سستی کلام خود برده، خودش بوده؛ چرا که عظمت قرآن (دست کم از لحاظ بُعد هنری آن) را اهل فن درک می‌کنند که او نیز چنین بوده و هم‌چنین موارد دیگر که در کتب
تفسیر و
علوم قرآنی مفصل ذکر شده و جای ذکر آن در این نوشتار مختصر نیست.
اما جواب بخش آخر سؤال که آمده: «اگر هیچ مرجعی قابلیت تشخیص نداشته باشد» عرض می‌کنیم که: با توجه به مطالبی که بیان شد، چنین چیزی تحقق خارجی ندارد؛ چراکه این کتاب خدا اگرچه فراتر عقول بشری و کلام
خالق جهان است. در‌این‌حال به‌گونه‌ای تنزل یافته که بشر آن را درک می‌کند و در
مقام داوری می‌تواند با کلام مخلوقات و انسان‌ها سنجد و
قضاوت کند.
۱.
آشنایی با علوم قرآنی، حلبی، علی‌اصغر، دانشگاه پیام نور.
۲.
تفسیر تبیان، شیخ طوسی، ج ۱، ذیل آیه ۲۳، سو بقره.
۳.
تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، محمد حسین، ج ۱، ذیل آیه ۲۳، بقره.
۴.
تف نور، قرائتی، محسن، ذیل آیات تحدی که در پاسخ نامه آمده.
۵.
درس‌هایی پیرامون شناخت قرآن، جمعی از نویسندگان (مؤسسه در راه حق).
۶.
قرآن‌شناسی، درس‌های مصباح یزدی، محمدتقی، ج ۱، فصل سوم و فصل چهارم.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تحدی قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۷/۱۸.
