بهداشت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش: پیرامون بهداشت و
طبابت در اسلام توضیح دهید؟
پاسخ:
پیامبر اکرم اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ آخرین فرستادة
خداوند است دینش کاملترین و جامع ترین
ادیان. یعنی به همة ابعاد نیازهای انسان در جهت
سعادت دنیوی و اخروی اش پرداخته و چیزی را از قلم نیانداخته است.
هدف اصلی انسان و
آفرینش او، سیر به سوی
کمال و
قرب خداوند است،برنامه ها و معارف این دین هم بر همین هدف استوار است. بنابراین موضوع اصلی
دین اسلام و کتابش
قرآن مجید،
هدایت است و اگر مسائلی از
علوم مختلف را مثلا از زمین شناسی، نجوم، زیست شناسی، پزشکی، فیزیک و... و دیگر
علوم طبیعی در قرآن مجید می یابیم، باید بدانیم که همة این اشاره ها در قرآن، با اهداف توحیدی و هدایت بشر، آورده شده اند. در این نوشتار به موضوعِ «بهداشت و علم پزشکی» در قرآن و
روایات ائمه ـ علیهم السّلام ـ می پردازیم.
چونکه بهداشت جنبة پیش گیرانه دارد و علم پزشکی، جنبة درمانی، روایات شریف بر امر بهداشت و
نظافت، تاکیدات زیادی دارند.
پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: تا آنجا که می توانید نظافت و بهداشت را رعایت کنید. زیرا اسلام بر نظافت بنا شده است و فقط انسان پاکیزه وارد
بهشت می شود.
همچنین
امام رضا ـ علیه السّلام ـ نظافت و پاکیزگی را از صفات
انبیاء الهی می دانند.
و نیز، پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ برای اینکه مخاطبان خود را به حفظ بهداشت و نظافت تشویق نماید، می فرماید: خداوند متعال نظافت و پاکی را دوست دارد.
ارزش این توصیه ها و این فرهنگ بهداشت مدار، موقعی ظاهر می شود که وضع بهداشتی و غذائی مردم عرب قبل از اسلام را در کلام امام علی ـ علیه السّلام ـ این چنین بشنویم: «خداوند، پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ را هشدار دهندة جهانیان مبعوث نمود... آنگاه که شما ملت عرب، بدترین دین را داشتید و در بدترین خانه ها زندگی می کردید، میان غارها و سنگ های خشن و مارهای سمی خطرناکِ فاقد شنوایی به سر می بردید، آبهای آلوده می نوشیدید و غذاهای ناگوار می خوردید... »
نزول قرآن در این عصر ظلمت
جهل و
ظلم، چون برقی درخشید و از
اعراب و ملتهای مسلمان، چونان
تمدن عظیمی برپا کرد که چشم جهانیان را خیره ساخت. یکی از عرصه های این تمدن عظیم، علوم پزشکی بود به طوری که پس از مدتی کوتاه، در
کشورهای اسلامی پزشکان بزرگی ظاهر گشتند و شهرت آنها به طوری جهانی شد که پی یررسو می نویسد: «یکی از پادشاهان اروپا (منطقة باستیل) هنگامی که بیمار شد برای معالجه به نزد دشمنان خود (یعنی مسلمانان) به شهر قرطیه آمد.»
این پیشرفت ها سیر صعودی داشت، چنانکه دکتر احمد عیسی بک در «تاریخ البیمارستانات فی الاسلام» حدود ۸۰ بیمارستان را در کشورهای اسلامی (در گذشته) بر می شمارد.
یکی از این بیمارستانها، بیمارستانِ کبیر منصوری (۶۸۴ ق) در مصر بود که بزرگترین بیمارستان قرون وسطی بود
و برای بیماران مختلف بخش های جداگانه داشت و شامل قسمت های داروخانه، تجربه خانه، بخش سرپائی، مطبخ، حمام،کتابخانه، مسجد و سالن مطالعه بود.
از پزشکان برجستة مسلمان می توان
محمد بن زکریا رازی (۲۵۱-۳۱۳ ق) و
ابوریحان بیرونی (۳۶۴-۴۳۰ ق) و
بو علی سینا (۳۷۱-۴۲۸ ق یا ۹۸۰-۱۳۰۷م) را می توان نام برد که کتاب قانون او، تا سالها در دانشگاه ها ی اروپا مورد استفاده بود، به طوری که دکتر مونتگمری وات، مورخ شهیر انگلیس در کتاب خود، پزشکی اروپا را تا قرنهای ۱۵ و ۱۶ میلادی، وابسته به پزشکی اعراب (مسلمانان) می داند.
قرآن که فروزندة مشعل
علم و
دانش و خردمندی و
تفکر است،(اشاره به
حدیث پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ: اطلبوا العلم ولو بالصین. فان طلب العلم فریضة علی کل مسلم).
با بیاناتی مختلف انسان را به تفکر در مورد ساختمان وجودی
حیوانات فرا می خواند :«آیا به شتر نمی نگرند که چگونه آفریده شده است.»
و یا به شناخت غذاها دعوت می کند؛«پس انسان به غذای خویش بنگرد (و تفکر کند.)»
و یا به تفکر و دقت در مورد شناخت
خلقت انسان و مراحل جنینی او فرا می خواند؛«به درستی که ما انسان را از آب
نطفه مختلط آفریدیم... »
و یا دستوراتی می فرماید که جنبة بهداشتی هم دارد، که در ادامه به آنها اشاره می شود.
برای پی گیری آسانتر بحث، مطالب را به پنج عنوان تقسیم می کنیم: الف) بهداشت غذایی ب) بهداشت فردی ج) بهداشت عمومی ج) بهداشت جنسی د) بهداشت روانی. برای رعایتِ اختصار این نوشتار، برای عنوان «بهداشت روانی» چند منبع معرفی می نمائیم
و به اشاره ای گذرا به «بهداشت جنسی» بسنده می کنیم:
در مسایل بهداشت جنسی مسائلی مطرح شده که علم روز نیز آن را تاکید کرده است.
ـ ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه: قرآن می فرماید: «و از تو دربارة
حیض سوال می کنند، بگو چیز زیان باری است و لذا در حالت قاعدگی از زنان کناره گیری نمائید و با آنها نزدیکی ننمائید تا پاک شوند.»
ـ ممنوعیت
زنا: که قرآن از آن به «
فاحشه» یاد کرده است.
ـ ممنوعیت هم جنس بازی (
لواط)
ـ ممنوعیت
استمنا (
خود ارضائی) که
حرام است.
ـ دعوت به غذاهای پاک و پاکیزه (طیب): «ای مردم از آنچه در زمین است،
حلال و پاکیزه را تناول کنید.»
ـ ممنوعیت غذاهای غیر بهداشتی (
خبیث): «و (آن رسول) بر آنان، هر غذای پاکیزه و مطبوع را حلال و هر چیز پلید و منفور را حرام می گرداند.»
ـ ممنوعیت گوشت
مردار و خوک: «همانا او گوشت مردار و خوک و... را بر شما حرام کرد و...»
ـ ممنوعیت نوشیدن
خون و
شراب:
دکتر محمد علی رضائی، در مورد ممنوعیت گوشت مردار و خوک و خون و شراب، بحث های علمی و پزشکی مفیدی نموده اند و نظرات پزشکان متعددی را جمع آوری کرده است.
ـ سفارش در مورد
سبزیجات: نقل می کنند که حضرت علی ـ علیه السّلام ـ بر سفره ای نمی نشستند الا اینکه بر آن سبزی باشد
و برای میوه ها و سبزیجات خواص زیادی ذکر فرمودند که برای اختصار به معرفی منبع آن، بسنده می شود.
_توصیه های بهداشتی در مورد غذا خوردن: امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: کسی که دوست دارد، خیر خانه اش، زیاد شود، قبل از شروع به غذا خوردن
وضو بگیرد...
. همچنین، حضرت علی ـ علیه السّلام ـ در توصیه ای به
امام حسن ـ علیه السّلام ـ به خصلت هایی اشاره نمودند که انسان را از
طب بی نیاز می کند. بر سفره منشین الا وقتی که اشتها داری و خوب غذا را بجو... »
در دین ما مسائلی مطرح شده که یکی از آثار آن بهداشت و نظافت است و حکمت هایی نیز دارد که خداوند جهان به آن عالم است.
وضو: با واجب شدن وضو برای هر
نماز، هر مسلمان در ۲۴ ساعت حداقل سه بار باید دست و صورت خود را بشوید.
غسل: در اسلام
غسل های واجب و غسل های بسیار زیاد مستحبی وجود دارد (مثل
غسل جمعه) که یکی از اسرار بی شمار این غسل ها، بهداشت و نظافت می تواند باشد. البته حکمت هایی نیز دارد که ما انسان ها بخاطر محدودیت درک به کنه آن نمی رسیم.
ـ پاکیزگی لباس: که یکی از شرط های لباس نماز گزار است و هر مسلمان برای ۵ نماز
واجب خود باید لباس تمیز و پاکیزه بپوشد در غیر نماز هم مسلمان باید لباس پاکیزه بپوشد. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: هر کس لباس می گیرد (و می پوشد) باید آنرا پاکیزه کند.»
ـ بهداشت دهان و دندان: امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: مسواک زدن، پاک کنندة دهان است و مورد رضای خداوند.
همچنین فرمودند: با خلال کردن، غذا (در لای دندانها) نمی ماند و بو نمی دهد و لذا حضرت ـ علیه السّلام ـ به خلال کردن و نوع چوب آن سفارش می فرمودند.
ـ کوتاه کردن شارب (سبیل، موی روی لب): امام علی ـ علیه السّلام ـ: گرفتن شارب را نوعی نظافت می دانند.
ـ حمام: مولا علی ـ علیه السّلام ـ در تعریف و تمجید از این مکان فرمودند: «چه جای خوبی است حمام که به یاد آتش
جهنم می اندازد و چرک را می برد.»
ـ
حجامت: آن حضرت ـ علیه السّلام ـ این کار را موجب سلامتی بدن و استحکام
عقل، می دانند.
و دستورات و مطالب دیگری که به این تعداد بسنده می شود.
برای نمونه می توان دو مورد زیر را مورد توجه قرار دهیم.
ـ جمع آوری زباله: مولا علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: دستمال آلوده را در خانه نگذارید زیرا محل رشد
شیطان (میکروب) است.(واژة شیطان، به هر دو موجود پلید گفته می شود).
ـ بهداشت خانه:
امام باقر ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «جارو کشیدن خانه، فقر را می برد.»
و امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: خانه هایتان را از تار عنکبوت پاک کنید و الا باعث فقر می شود.
و نیز فرمودند: خاکروبه را پشت در قرار ندهید زیرا محل شیطان (میکروب) است.
پیامبر اسلام (صلی الله و علیه)فرمودند:
«لا خیر فی الحیاة الا مع الصحة»
«خیری در زندگی نیست مگر با صحت (و سلامتی)»
دکتر شهید پاک نژاد، سید رضا، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، یزد، بنیاد فرهنگی شهید پاک نژاد، ۱۳۶۰، که عناوین آن به شرح زیر است: اسلام و میکروب شناسی، زیست شناسی و جنین شناسی، ج۱ ـ اسلام و بهداشت شهر و اجتماع، ج۲ ـ بهداشت تغذیه در اسلام (فلسفه روزه) ج۳ و ۴ ـ خوردنی هائی که نامشان در قرآن و روایات آمده (عسل)، ج۵ ـ (شیر)، ج۶ ـ (خرما و انگور)، ج۷ ـ (گوشت)، ج۸ ـ (میوه و سبزی)، ج۹ و ۱۰ ـ بهداشت بدن، ج۱۲ و ۱۳ و ۱۵ و ۱۹ ـ ورزش، ج۱۴ ـ بهداشت خواب و خوابیدن، ج۱۷ ـ بهداشت لباس، ج۱۸ ـ
دکتر رضائی، محمد علی، پژوهش در اعجاز علمی قرآن (علوم زیستی و پزشکی)، ج۲.
دشتی محمد، مجموعة الگوهای رفتاری امام علی ـ علیه السّلام ـ، بهداشت و درمان.
دکتر صبور احمد، آئین بهزیستی در اسلام، ۳ جلد.
اندیشه قم.
