القاب حضرت زهرا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: القاب حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها، روایات، منابع، عرف اسلامی.
پرسش: در روایات و منابع اسلامی برای حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ چه لقب‌هایی بیان شده است؟
پاسخ: در روایات و منابع اسلامی لقب‌هایی برای حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ آن بانوی بزرگوار نقل شده است که هر کدام به منزلت و کمال ظاهری و باطنی آن بزرگوار اشاره دارد. القابی مانند: فاطمه، صدیقه، مبارکه، طاهره، زکیّه، راضیه، مرضیه، محدثه،
زهرا و ... .
در روایات نام‌ها،
کنیه‌ها و لقب‌هایی برای حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ آن بانوی بزرگوار نقل شده است که هر کدام به منزلت و
کمال ظاهری و باطنی آن بزرگوار اشاره دارد.
پاسخ به پرسش مطرح شده در دو بخش «القاب حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ در احادیث» و «القاب حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ در منابع اسلامی» تنظیم می‌شود.
در این نوشته، لقب‌هایی که در روایات ـ در قالب
حدیث و یا
زیارت ـ آمده است، و برای آن حدیث و روایتی یافتیم، ذکر می‌شود.
حضرت
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «
حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها را نُه نام نزد
حق تعالی است: فاطمه، صدّیقه، مبارکه، طاهره، زکیّه، راضیه، مرضیه،
محدثه و زهرا».
«طهر»، «مطهّره»، «تقیّه» و «نقیّه»؛ همان‌طور که در بخشی از زیارت
امام رضا علیه‌السلام چنین آمده است:
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی فَاطِمَةَ بِنْتِ نَبِیک وَ زَوْجَةِ وَلِیک وَ أُمِّ السِّبْطَینِ الْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ سَیدَی شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ الطُّهْرِ الطَّاهِرَةِ الْمُطَهَّرَةِ التَّقِیَّةِ النَّقِیَّة»؛
خدایا! رحمتت را بر فاطمه بفرست که دختر
پیامبر و همسر ولیّ تو و مادر دو سبط پیامبرت یعنی حسن و حسین که دو سرور جوانان اهل
بهشت هستند، می‌باشد، خدایا! رحمتت را بر
فاطمه بفرست که عین پاکی، پاک، پاکیزه و پرهیزکار است.
هم‌چنین در زیارت حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ می‌خوانیم:
«السَّلامُ عَلَیک أَیتُهَا الطَّاهِرَةُ الْمُطَهَّرَةُ»؛
سلام بر تو ای پاک و پاکیزه.
وجه نام‌گذاری
فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها به لقب‌های شریف «طاهره، طُهر و مطهّره»؛ به جهت بودن یکی از مصادیق
آیه تطهیر است.
«حوراء»، «علیمه»، «معصومه»، «فاضله»، «رشیده»، «صادقه» و «غرّاء»: همان‌طور که در بخش‌هایی از زیارت حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ چنین آمده است:
السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ نَبِیِّ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ حَبِیبِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ خَلِیلِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ صَفِیِّ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَمِینِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ خَیْرِ خَلْقِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَفْضَلِ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ خَیْرِ الْبَرِیَّةِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا سَیِّدَةَ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا زَوْجَةَ وَلِیِّ اللَّهِ وَ خَیْرِ خَلْقِهِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا أُمَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ سَیِّدَیْ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا أُمَّ الْمُؤْمِنِینَ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الصِّدِّیقَةُ الشَّهِیدَةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الرَّضِیَّةُ الْمَرْضِیَّةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الصَّادِقَةُ الرَّشِیدَةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْفَاضِلَةُ الزَّکِیَّةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْحَوْرَاءُ الْإِنْسِیَّةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا التَّقِیَّةُ النَّقِیَّةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُحَدَّثَةُ الْعَلِیمَةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمَعْصُومَةُ الْمَظْلُومَةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الطَّاهِرَةُ الْمُطَهَّرَةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ الْمَغْصُوبَةُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْغَرَّاءُ الزَّهْرَاءُ، السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا فَاطِمَةُ بِنْتَ مُحَمَّد رَسُولِ اللَّهِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُه.معانی لقب‌های گفته شده چنین است:
یعنی فرشته‌ای که هرگز حیض نمی‌بیند و استحاضه نمی‌شود.
یعنی حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ صفات
فرشتگان را دارد.
دارای
علم و دانش برتر و آگاه به علوم
پیامبران.
دارای ملکه
عصمت.
برتری در
فضایل اخلاقی و بزرگی نسبت به بانوان
عالم.
رشد یافته و رستگار.
راستگو.
نورانی و درخشان.
در روایتی از پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نقل شده است که؛ نام حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ در
آسمان «منصوره» و در زمین «فاطمه» است.
در ادامه
روایت آمده: «در زمین فاطمه نامیده شد؛ برای این‌که شیعیان وی از
آتش جهنم حفظ می‌شوند و دشمنانش از
دوستی و
محبت وی که نجات‌بخش است، محروم می‌مانند و این است معنای
کلام خداوند که می‌فرماید: «و در این
روز (
قیامت)،
مؤمنان به سبب نصرت و یاری خداوند شادمان می‌گردند»،
و منظور از نصرت و یاری خداوند همین نصرت خداوند برای شیعیان و دوست‌داران فاطمه است که به
شفاعت و یاری فاطمه از آتش
دوزخ نجات می‌یابند.
در زیارت حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ می‌خوانیم:«السَّلَامُ عَلَیْکِ أَیَّتُهَا الْمُضْطَهَدَةُ الْمَغْصُوبَةُ»،
و «مضطهدة»؛ یعنی مضطرّ و مظلوم
(کسی که به او
ظلم شده است). به همین جهت، به آن‌حضرت «مظلومه» هم لقب داده شده است، همان‌طور که در زیارت‌نامه
امام حسین علیه‌السلام در نیمه ماه شعبان، می‌خوانیم:
«وَ أُمِّکَ الْمَظْلُومَةِ الطَّاهِرَةِ الْمُطَهَّرَة».
بتول به معنای پارسا و پاکدامن است.
حضرت
امام علی علیه‌السلام فرمود: «از پیغمبر اکرم پرسیدند معنای کلمه «بتول» چیست؟ زیرا ما از شما شنیدیم که می‌فرمودید: مریم و فاطمه، بتول هستند، آن حضرت فرمود: بتول آن زنی است که هرگز خون حیض نبیند؛ زیرا حیض برای دختران پیامبران ناپسند است».
حُرّة به معنای بانوی آزاده است.
ابن عباس گوید در سفر
صفین خدمت
امیر المؤمنین علیه‌السلام بودم چون به نینوا در کنار فرات رسید،... فرمود: «عیسی با
حواریون خود نشستند و گریستند و ندانستند برای چه
گریه می‌کنند و چرا نشستند، حواریون گفتند: ای
روح خدا و کلمه او! چرا گریه می‌کنید؟ عیسی بن مریم ـ علیه‌السلام ـ فرمود: شما می‌دانید این چه زمینی است؟ گفتند نه، گفت این زمینی است که در آن جگر گوشه رسول احمد و جگر گوشه حُرّه طاهره بتول همانند مادرم را می‌کشند...».
در روایتی از
امام کاظم علیه‌السلام نقل شده است که، پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به امام
علی علیه‌السلام فرمود:«... هَذِهِ وَ اللَّهِ سَیِّدَةُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ هَذِهِ وَ اللَّهِ مَرْیَمُ الْکُبْرَی».
بر اساس روایات، یکی از مصادیق و تطبیقات «مشکات»
در
آیه شریفه
«اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فیها مِصْباحٌ» ؛ «خداوند نور آسمان‌ها و زمین است مثل نور خداوند همانند چراغ‌دانی است که در آن چراغی (پر فروغ) باشد»،
حضرت فاطمه زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ دانسته شده است؛ همان‌طورکه امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «
مشکات، فاطمه ـ سلام‌الله‌علیها ـ است».
به همین جهت، «مشکات» در نظر علمای
شیعه به‌عنوان یکی از القاب حضرت فاطمه زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ نام برده شده است، چنانچه
علامه مجلسی (ره) در بخش زندگی‌نامه حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ در «
بحارالانوار» چنین می‌نویسد:
«أبواب تاریخ سیدة نساء العالمین و بضعة سید المرسلین و مشکاة أنوار أئمة الدین ...».
در منابع اسلامی، لقب‌های دیگری را نیز برای حضرت فاطمه زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ برشمرده‌اند که از جهت بار معنایی مثبت و معنوی که دارند، در حق آن حضرت صادق است؛ چراکه این القاب اشاره به صفات و
فضایل اخلاقی دارند.
ابن شهر آشوب لقب‌هایی غیر از موارد بالا را نیز برای حضرت فاطمه زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ برشمرده است که به روایتی استناد نکرده است و آن القاب عبارتند از: «حصان، عذراء، نوریّه و حانیة».
هم‌چنین لقب‌هایی مانند: جاهده، جمیله، حاضره، حبیبه، حفیفه، حکیمه، حلیمه، داعیه، راقیه، رئوفه، زاهده، زاهره، زهره، سلیمه، شافعه، شاهده، شریفه، شهیده، صائمه، صالحه، صبیحه، صفیه، علیه، فاتحه، قائمه، کاظمه، مجیبه، محمده، مشفقه، مصلیه، مصلحه، منعمه، نبویه، نصیبه، وافیه، ولیه.
گفتنی است؛ لقب‌های دیگری نیز در میان عُرف اسلامی به‌عنوان نامی برای
دختران، مشهور شده است که روایتی به‌ویژه درباره این لقب‌ها نداریم تا به‌عنوان یکی از القاب حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ برشمرده باشد؛ اما برخی از آنها دارای معانی مثبت و معنوی هستند که از این جهت جزو نام‌های اسلامی محسوب می‌شوند. از جمله این نام‌ها، عبارتند از:
که با همین عنوان در
روایات نیامده است، هر چند لقب «طهور» (صیغه مبالغه) به جهت معنایی که دارد، نیز در حق حضرت فاطمه زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ صادق است؛ زیرا در لغت «طاهر مطهر» را طهور گویند؛ یعنی چیزی که هم خود پاک است و هم پاک‌کننده و به بیان دیگر؛ نهایت پاکی.
که یک واژۀ فارسی و به معنای نقش، نقاشی، نقشی که از حنا بردست و پای محبوب کنند، تحریر،
بت و صنم، معشوق، محبوب و ... است.
در‌حالی‌که تمام القاب حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ
عربی است؛ لذا چنین لقبی در منابع تاریخی برای آن حضرت ثبت نشده است. البته در طول اعصار و قرون، در اشعار
شاعران مدیحه‌سرا، القابی مانند گل یاس، نیلوفر و ... برای حضرت زهرا از باب تشبیه ذکر کرده‌اند، که این غیر از القابی است که در زمان خود حضرت او را خطاب می‌کردند.
یعنی بخشش، چیزی که به کسی بخشیده شود.
آنچه که در منابع و
تاریخ زندگی حضرت زهرا به‌عنوان اسامی و القاب آن حضرت آمده، چیزی به
اسم عطیه در آنها به چشم نمی‌خورد.
مؤنث «
عارف» به معنای دانا و شناسنده است.
اگر چه مفهوم این لقب در حق آن حضرت صادق است، اما با جست‌و‌جویی که در منابع حدیثی انجام شد، چنین لقبی برای حضرتش یافت نشد.
این عناوین نیز به‌عنوان لقبی برای
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در روایات اعلام نشده است. البته هدی و بشری عباراتی در توصیف
قرآن هستند، و همان‌گونه که قرآن
هدایت و
بشارت را برای ما به ارمغان آورد،
اهل بیت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله که مفسر و
مبین قرآن هستند می‌توانند به وصف عام از این صفت برخوردار باشند.
پایگاه اسلام کوئست.
