احادیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: احادیث.
پرسش: به چه احادیثی می‌توان
اطمینان کامل پیدا و آن را
نقل کرد؟
پاسخ: اطمینان نسبت به یک روایت، مقامی فروتر از
یقین و فراتر از
جواز عمل و
جحیت است.
حصول یقین معمولاً نسبت به روایات
متواتر است.
خبری را متواتر گویند که سلسله
راویان حدیث در هر طبقه و در هر مرحله به حدی برسند که امکان توطئه و هم‌دستی بر
دروغ در مورد آنها داده نشود
یا آحاد محفوف به قراین قطعی‌ساز رخ می‌دهد و اطمینان معمولاً در مورد روایات احادی که با قراین اطمینان‌آور همراه است، طرح می‌شود.
ز سوی دیگر اطمینان ممکن است از جهت
سند یا دلالت یا قراین دیگر و یا مجموع آنها به دست آید؛ برای مثال، یک روایت با سند
صحیح ممکن است اطمینان‌آور نباشد، هرچند بتوان به‌لحاظ صحت سند بر طبق آن
عمل کرد، ولی روایتی را که با سند حسن یا حتی ضعیف، از راه‌های دیگر اطمینان‌آور باشد؛ بنابراین نتیجه ارزیابی سند یا دلالت به‌تنهایی، نمی‌تواند ملاک اطمینان یا عدم اطمینان باشد.
ارزیابی سند یک روایت را «
علم رجال » و «
علم مصطلح الحدیث » بر عهده دارند.
در علم
رجال از احوال یک‌یک رجال سند از لحاظ
اسلام ،
عدالت ،
بلوغ ،
ایمان ،
عقل و دیگر موارد لازم بحث می‌شود و سند روایت براساس نتایج به دست آمده، در زمره احادیث صحیح،
موثق ،
حسن و یا ضعیف براساس تعریف
شهید اول (
محمد بن مکی ) قرار می‌گیرد.
خبر صحیح به روایتی گفته می‌شود که راویان آن امامی و
عادل باشند و از
امام نقل کنند.
خبر موثق به روایتی گفته می‌شود که راویان آن یا بعضی از راویان آن غیر امامی، ولی
موثق باشند. به غیر موثق «قوی» نیز گفته می‌شود.
خبر حسن به روایتی گفته می‌شود که راویان یا برخی از راویان آن
ممدوح باشند؛ ولی بر
عدالت آنها تصریح نشده باشد.
خبر ضعیف خبری است که ویژگی‌های انواع دیگر را نداشته باشد.
هریک از موارد یادشده و یا برخی از آنها خود مراتبی دارد که در کتاب‌های مربوط به دانش
علم الحدیث و رجال‌شناسی به تفصیل آمده است.
در
علم مصطلح الحدیث از کیفیت نقل
حدیث از جهت اتصال وانقطاع زنجیره حدیث و یا اساساً داشتن و نداشتن سند (ارسال) و مانند آن سخن می‌رود و روایات به‌گونه‌ای مختلف طبقه‌بندی می‌شود.
حدیث‌شناسان معمولاً به روایات صحیح و موثق اعتماد می‌کنند و روایات حسن و ضعیف را تنها در‌صورتی‌که با قراین
صحت همراه باشند، می‌پذیرند؛ ولی این تمام سخن نیست؛ چه اینکه روایت باید از نظر محتوا نیز ارزیابی شود.
«
درایة الحدیث » یا «
فقه الحدیث » دانشی است که عهده‌دار بررسی محتوای حدیث است.
حدیث‌پژوهان در اینجا بعد از ارزیابی حدیث، چهار شرط کلی را شرط پذیرش آن می‌دانند:
أ. مطابقت و یا عدم مخالفت با
کتاب خدا ؛
ب. موافقت و یا عدم مخالفت با نسبت قطعی؛
ج. موافقت یا عدم مخالفت با دلایل عقلی؛
د. عدم مخالفت با آنچه
امامیه بر آن
اجماع و اتفاق کرده‌اند.
این چهار مورد از مهم‌ترین شرایط و شواهد صحت یک روایت است.
شواهد و قراین دیگری نیز وجود دارد که در منابع
فقه الحدیث بیان شده است؛ برای مثال می‌توان از قراین ذیل یاد کرد:
أ. با مسلمات تاریخی مخالف نباشد؛ بنابراین، حدیث رفع جزیه از
یهود خیبر به استناد عهدی که در خیبر به دستور رسول اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و به دست
معاویه نوشته شده،
باطل است؛ زیرا براساس منقولات مسلم تاریخی، معاویه در
جنگ خیبر هنوز
مسلمان نشده بود.
ب. با هدف و مقصد
شارع مخالف نباشد؛ بنابراین، روایت «خیرکم بعدالماتین من لا زوجة له ولا ولد؛ بهترین شما بعد از دویست سال دیگر کسی است که زن و فرزند نداشته باشد.»
ج. برخلاف سیره و رفتار و گفتار عقلا نباشد؛ بنابراین، روایت «الدیت الابیض حبیی و حبیب
جبرئیل » و مانند آن
باطل است.
مبالغه در موضوع‌های بی‌اهمیت و کوچک؛ مانند واجب شدن
بهشت برای کسی که فلان گل مرا ببوید و یا فلان
میوه را بخورد.
اضطراب معنا و غلط‌های فاحش ادبی و مانند آن.
شهرت، اعتماد و عمل دانشمندان و عالمان حدیث‌شناس و بی‌اعتنایی آنها نیز از جمله قراین مورد استفاده در ارزیابی
حدیث است؛ بنابراین ممکن است یک روایت موثق بر یک روایت صحیح
ترجیح داده شود؛ به این دلیل که بزرگان
مکتب روایت موثق را بر صحیح ترجیح داده‌اند.
قال رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله: نوّر الله عبداً سمع مقالتی فوعها ثمَّ دلقها عنّی؛ خداوند شاداب و خرم گرداند بنده‌ای را که
گفتار مرا بشنود و آن را بفهمد و سپس از طرف من به دیگران برساند.
۱. کلیات علم رجال، استاد
جعفر سبحانی ، انتشارات جامعه مدرسین قم.
۲. علم الحدیث، کاظم شانه‌چی، ص ۱۲۵.
۳. اصل حدیث و احکامه، استاد جعفر سبحانی، ص ۲۶ ـ ۳۷.
منبع:www. Andisheqom.com
پایگاه حدیث نت.
