اثر وضعی گناه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: گناه ، آثار گناه،
اختیار .
پرسش: آیا اثر وضعی افعال
حرام ، برای کسی که اطلاع از
حرمت ندارد و مرتکب آن می‌شود و یا برای دیگرانی که نقشی در گناه نداشته‌اند، قابل پذیرش است؟
پاسخ: تأثیر گناهان در زندگی انسان، از امور مسلمی است که آیات
قرآن و روایات دلالت بر آن دارد؛ البته توجه به این مسئله ضروری است که محدوده و تأثیر آن، برای تمام افراد یکسان نیست. بیشترین آثار وضعی زیانبار گناهان، دامنگیر افرادی می‌شود که با اختیار و آگاهی مرتکب آن شوند؛ اما کسانی که بدون اطلاع از گناه بودن عملی مرتکب آن شده‌اند و یا کسانی که هیچ نقشی در بروز گناه نداشته بلکه قربانی گناهانی شده‌اند که اسباب آن را دیگران ایجاد کرده‌اند، به مقتضای
عدالت و
حکمت خداوند، نمی‌توان به‌صورت مطلق آنان را از رسیدن به
سعادت محروم دانست؛ بلکه با اندک تلاشی می‌توان آثار منفی آن گناهان را زدود. در متون دینی و سخنان پیشوایان ـ علیهم‌السلام ـ راه‌های جبران بسیاری برای
گناهان ذکر شده است، چه رسد به اموری که واقعاً گناه نبوده‌اند.
آثار وضعی گناهان در زندگی افراد از اموری است که در آیات قرآن و روایات از آن سخن گفته شده است.
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: کسی که تصرف در مال
یتیم به ستم کند، خداوند فردی را مسلط بر او یا نسلش می‌سازد که همان
ستم را در حق آنان روا دارد و سپس این آیه را
تلاوت کردند: آنان که فرزندانی ناتوان از خود باقی می‌گذارند و نگران آینده آنها هستند، باید از خدا بترسند و (در حق یتیمان مردم) درست سخن گویند
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ فرمود: خداوند به یکی از پیامبرانش
وحی کرد، رضایتم را در اطاعتم قرار دادم و اگر از کسی راضی شدم، نعمتم را بر او افزون کنم و پایانی برای
نعمت من متصور نیست و از طرفی اگر کسی مورد خشم من قرار گیرد، او را لعنت می‌کنم و آثار
لعنت من تا هفت
نسل او را شامل خواهد شد.
در مورد انتقال آثار وضعی گناه به نسل‌های بعد باید دانست که از اعتقادات
مذهب امامیه این است که خداوند عادل و حکیم است و در آیات متعدد قرآن آمده است:"
لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری "؛
هیچ‌کس بار گناه دیگری را بر دوش نمی‌گیرد. با توجه به این سخن، روایاتی که دلالت دارد که
گناهان تأثیر خود را حتی برای افرادی که دخالتی هم در آن ندارند می‌گذارد، چه توجیهی داشته و آیا با
عدالت و
حکمت خداوند، منافات ندارد!؟
برای روشن شدن این مسئله آن را در چند بخش بررسی می‌کنیم:
روایاتی که دلالت می کند ستمکاری پدران در
نسل آنها تأثیر می‌گذارد، به‌صورت مطلق نیست؛ بلکه تنها صورتی را شامل می‌شود که فرزندان راضی به افعال آنان باشند؛
از‌این‌رو رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ می‌فرماید:"هرکس کردار قومی را
دوست بدارد، با آنها در آن اعمال شریک است".
اما اگر فرزندان از اعمال زشت پدران بیزاری جویند و با اراده خود، شریک در
ظلم آنان نشوند و اگر اموال حرامی از گذشتگان وارد زندگی آنان شده است، با برگشت دادن آن اموال به صاحبانش، درصدد جبران برآیند، در این صورت چنین اولادی از مورد این اخبار بیرون خواهد بود؛ زیرا انتقام از آنها خلاف
عدل است.
علامه مجلسی (ره) بعد از نقل
روایت اشاره شده از
امام رضا ـ علیه‌السلام ـ می‌گوید: اشکال شده است گناه فرزندان چیست که تا نسل هفتم پدر، لعنت پروردگار شامل آنان شود؟ جواب می‌تواند این باشد که این تنها در صورتی است که فرزندان، راضی به افعال پدران باشند، همان‌گونه که در روایات آمده است که
امام مهدی ـ علیه‌السلام ـ فرزندان قاتلان
امام حسین ـ علیه‌السلام ـ را به جهت رضایت آنان به جنایات گذشتگان، می‌کشد.
وی در ادامه می‌گوید: ممکن است مراد از تأثیر در نسل‌های آینده، آثار دنیایی مثل
فقر و گرفتاری‌ها و ابتلائات دنیایی باشد؛ چنان‌که بیشتر فرزندان ستمکاران در دنیا با خواری و
ذلت زندگی می‌کنند. این یکی از مجازات‌هایی است که خداوند برای
ستمکاران در این
دنیا مقرر کرده و علتش آن است که با توجه فطری بودن دوستی فرزندان، احتمال برگشت اثر وضعی ستم به آنان، عاملی بازدارنده از
ستم شود و دیگرانی که قصد ستم را دارند نیز، با دیدن چنین اثری در فرزندان ستمکاران پیشین، از تصمیم خویش بازگردند. آیه نهم سوره نساء نیز به همین ظرافت اشاره دارد.
بنا بر اعتقاد
شیعه، ایرادی ندارد که خداوند به دلیل مصالح مهم‌تری عده‌ای را ـ هرچند بی‌گناه ـ به سختی بیفکند، در صورتی که زیان دیده، بداند خداوند این ضرر ظاهری را به نحوی جبران خواهد کرد، آنان نیز در نهایت راضی خواهند شد، اضافه بر همه این امور، گرفتاری و مشکلاتی که برای فرزندان ظالمان به وجود می‌آید، شاید به
مصلحت خود آنان نیز باشد؛ زیرا آنان را از ادامه راه پدران ستمکارشان بازخواهد داشت.
آثار وضعی گناه در فرزندانی که از
لقمه حرام و یا از طریق
نامشروع به دنیا می‌آیند نیز، از جمله اسباب و مسببات بوده و علت تامه و غیر قابل تخلف به‌شمار نمی‌آید و بسیار دیده شده است که از پدرانی فاسد و
مشرک ، فرزندانی صالح به وجود آمده‌اند که نمونه آن را در صحابیانی می‌بینیم که پدرانشان در سپاه
مشرکان بوده و خودشان در رکاب
پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ
شمشیر می‌زدند و در مقابل فرزندان برخی
انبیا و اولیا نیز به کژراهه کشیده شده‌اند.
البته همان‌گونه که در امور تکوینی آثاری که ایجاد می‌شود از شدت و ضعف برخوردار است، در
امور معنوی و تشریعی نیز چنین است؛ به این معنا که بعضی از اسباب به‌قدری خطرناک است که فرصت جبران را نیز از آدمی می‌گیرد؛ مثل خوردن سم مهلک که اثر وضعی آن هلاکت است. برخلاف وارد شدن
میکروب کوچکی در بدن که خیلی زود قابل مداوا است، آثار به جا مانده از رفتار گناه‌آلود نیز چنین است که بسته به اندازه
گناه و دانش و
اختیار انسان در انجام آن متفاوت می‌باشد که گاهی آثار گناهی با یک
استغفار از بین می‌رود و بسا با
رحمت خداوند تبدیل به خوبی می‌شود.
شخصی که گناهی را بدون آگاهی از گناه بودن آن انجام داده نیز وضعیتی مانند موارد قبلی دارد و به عبارتی گرچه او گناهی را مرتکب نشده که او را از
سعادت بازداشته و
غضب خدا را بر علیه او برانگیزد، اما محتمل است به دلیل اخطار و هشدار به مردم در مورد نتایج زیانبار یک گناه، برخی آثاری وضعی دامنگیر او شود که خود او و دیگران به این نکته پی ببرند که باید در افزایش دانش خود تلاش نموده تا ناخودآگاه نیز مرتکب رفتار ناپسندی نشوند. البته چنانچه بیان شد، این آثار از شدت و قدرتی برخوردار نیست که موجب
خسران ابدی او شود؛ بلکه در حد یک اخطار و هشدار باقی خواهد ماند.
پایگاه اسلام کوئیست.
