ابن میثم بحرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ابن میثم بحرانی.
پرسش: آیا می‌توانید درباره زندگی و
شخصیت ابن میثم بحرانی اطلاعاتی در اختیار من قرار دهید؟
پاسخ:
کمال‌الدین میثم بن علی بن میثم البحرانی، معروف به ابن میثم، متوفای سال (۶۹۹ ـ ۶۹۷ ه. ق) در اوایل قرن هفتم در بحرین به
دنیا آمد و در مهد
علم و فقاهت، در
خانواده‌‌ای مشهور و ریشه‌دار پرورش یافت.
جد بزرگوارش میثم بن المعلی از شیوخ بزرگوار بحرین بود.
وی تحصیل علم دینی را در کشورش شروع کرد و سپس برای تکمیل تحصیلات عالیه رهسپار
بغداد شد. ابن میثم در این
سفر از محضر اساتید و بزرگانی (مانند ابوالسعادات اسعد بن عبدالقاهر بن اسعد اصفهانی، علی بن سلیمان بحرانی) و
علمای دیگر استفاده‌ها برد.
پس از گذراندن تحصیلات، به محل
تولد خویش، یعنی بحرین بازگشت و برهه‌ای از زندگی علمی خویش را در حالت
انزوا و گوشه‌نشینی گذراند؛ اما اصرار علمای عراق بر حضورش در عراق و بهره‌گیری طالبان علم از محضر وی، سبب شد تا این درخواست را بپذیرد و با حضورش در عراق به مجامع علمی و حوزه‌های دینی گرمی بخشد. این دوره (حضور در عراق) مهم‌ترین دوران زندگی ابن میثم است که مهم‌ترین و باارزش‌ترین آثار علمی‌اش را نیز در همین برهه از
تاریخ زندگی‌اش نوشته است.
ابن میثم در اواخر عمرش دوباره به بحرین بازگشت و در بین سال‌های (۶۹۹ ـ ۶۹۷ ه.ق) دار فانی را وداع کرد و در همان جا به
خاک سپرده شد.
این میثم در زمره آن دسته از عالمانی است که با اختیار نمودن عزلت و گریز از هیاهوی شهرت دنیایی، به کسب مقامات معنوی و سرمایه‌های علمی پرداخت و از راه تألیف آثار و
تربیت شاگردان برجسته و ممتاز به تحکیم مبانی
تشیع و نشر معارف
اهل بیت ـ علیهم‌السلام ـ اقدام نمود.
کمال‌الدین علی بن میثم بحرانی، عالمی وارسته و تهی‌دست از متالع دنیا، اما غنی از سرمایه‌های علمی، اخلاقی، معنوی و عرفانی بود. این شیوه (گوشه‌نشینی) اگرچه ممکن است مورد اقبال بسیاری از عالمان قرار نگیرد، چنانچه درباره ابن میثم چنین بود که این
سیره مورد نکوهش عالمان عراق قرار گرفت؛ اما برای این عالم فرزانه فرصتی بود تا به اندوخته‌های علمی و معنوی خود بیفزاید و به سیر و سلوک معنوی بپردازد. در ظل توجهات و عنایات الهی و به مدد این
سیر و سلوک بود که توانست، آثار گران‌سنگی (چون
شرح نهج‌البلاغه،
قواعد المرام،
النجاة و ...) را به رشته تحریر درآورد و
جهان تشیع را از این سرمایه‌های علمی و معنوی متنعم سازد.
شخصیت ابن میثم از جنبه‌ها و زوایای مختلف شایان توجه و قابل دقت و بررسی است.
به اعتراف اکثر متفکران و محققان مسلمان، وی در علوم و
دانش مختلف اسلامی (نظیر
فقه،
کلام،
فلسفه،
حدیث و ادبیات) استادی بزرگ و دارای سبک و روش بود. ابن میثم از طریق مختلف ـ چه راه‌های علمی و چه در سیره اخلاقی و عرفانی و آثار برجای گذاشته از خود ـ تأثیر فراوانی بر حرکت علمی در دنیای
اسلام ـ به‌ویژه در عراق و بحرین ـ گذاشته است.
شخصیت تفسیری ابن میثم را باید با
شرح و تفسیر نهج‌البلاغه‌‌اش شناخت، شرحی که در ارائه نظریات دقیق و عمیق و طرح مسائل مختلف اعتقادی، عرفانی، علمی و تاریخی در نوع خود بی‌مانند و یا کم‌نظیر است و همین ویژگی است که این کتاب را از سایر شرح و تفسیرهایی که بر
نهج‌البلاغه نوشته شده است، متمایز می‌سازد. وی در این شرح که به شیوه کلامی، فلسفی و عرفانی به رشته
تحریر درآورده، تبحر و تسلط خویش را بر فلسفه، کلام،
عرفان و... به نمایش گذاشته است. تبیین مسائل مهم
خداشناسی با استدلال‌ها و براهین کلامی ـ فلسفی، در مباحث
توحید و صفات الهی به‌صورت مبسوط، دلیل این مدعاست.
بیان آخرین نظریات علمی ـ به‌ویژه در خطبه اول
نهج‌البلاغه در
خلقت آدم، چگونگی پیدایش آسمان‌ها،
زمین و کهکشان‌ها ـ احاطه وی بر علوم
روز و کیهان‌شناسی در قرن هفتم هجری را می‌رساند.
شخصیت کلامی و فلسفی، از ویژگی‌های بس مهم و در خور توجه این
عالم ربانی است. وی با آن‌که یک
فقیه جامع الشرایط بود. اما درعین‌حال در جایگاه یک متکلم و فیلسوف شیعی، تمام سعی و تلاش خود را صرف تبیین و نشر مبانی عقیدتی و کلامی
تشیع ـ به‌ویژه مسئله امامت ـ نموده است. تألیف آثار ارزشمندی (چون
قواعدالمرام فی علم الکلام،
النجاة فی القیامة فی تحقیق امرالامامة،
شرح حدیث منزلة،
شرح و تفسیر نهج‌البلاغه و...) بیانگر تلاش‌های خالصانه آن بزرگ‌مرد در عرصه
علم و
فرهنگ شیعی است.
از ویژگی‌های دیگر ابن میثم، شخصیت عرفانی و اخلاقی اوست. دیدگاه‌های وی در باب توحید،
شناخت ذات اقدس الهی و صفات او، نشان از مقام عرفانی او دارد. ساده‌زیستی و انزوای وی از اجتماع، دلیل دیگری بر شخصیت عرفانی ابن میثم است. به اعترافات تاریخ‌نویسان و اصحاب تراجم از
تاریخ زندگی این عالم فرزانه، اطلاعات جامع و کافی در دست نیست و این شاید به جهت گوشه‌نشینی و عزلت وی از اجتماع بوده و به همین جهت از نگاه ارباب تراجم مخفی مانده است.
این انزوا و اختیار عزلت برای وی توفیق بود تا هم به سیر و سلوک عرفانی و معنوی پرداخته و هم با تدوین آثار عمیق و گران‌سنگ به تحکیم مبانی شیعه دوازده امامی بپردازد، تا امروز
جهان تشیع به پیشینه پربار خود ببالد.
ابن میثم، عالمی است که کتاب‌ها و رساله‌هایش مورد استفاده خاص و عام قرار گرفته است. اندیشمندان و متفکران بسیاری از آثارش بهره گرفتند، به‌ویژه آن‌که بعضی از کتاب‌هایش (نظیر
شرح نهج‌البلاغه و
قواعد المرام) جزو کتاب‌های درسی
حوزه‌های علمیه بوده و توسط اساتید تدریس می‌شد.
فقیه بزرگ
شیعه، شهید ثانی در حالات خود می‌نویسد: در سفری که به «کرک نوح» رفته بودم، نزد مرحوم سید حسن بن السید جعفر مدتی شاگردی نمودم و فنونی را نزد ایشان تعلیم دیده بودم؛ از جمله کتاب‌هایی که نزد ایشان خواندم،
کتاب قواعدالمرام ابن میثم بحرانی بود.
پایگاه اسلام کوئست.
