مصحف ابی بن کعب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مصحف ابی بن کعب، مصحف ابن مسعود، عدم تحریف قرآن، جمع‌آوری قرآن کریم، مصاحف.
پرسش: از ابن سیرین نقل شده که ابی بن کعب فاتحه الکتاب و سوره‌های معوذتین و نیز آیه «اللهم انا نستعینک و اللهم ایاک نعبد» را به قرآن اضافه کرده، ولی ابن مسعود این‌ها را در مصحف خود نیاورده بود و عثمان هنگام جمع‌آوری قرآن، سوره فاتحه و معوذتین را آورد و اللهم ایاک نعبد و اللهمّ انا نستعینک را حذف کرد؟ توضیح دهید.
پاسخ:
از ویژگی‌های مصحف ابی بن کعب این بود که:
ترتیب سوره‌های آن تقریباً با ترتیب مصحف ابن مسعود هم‌آهنگ بود و تنها سوره یونس را پیش از دو
سوره انفال و برائت قرار داده بود و نیز در تقدیم و تأخیر برخی سوره‌ها با آن تفاوت داشت، تفاوت دیگری که با مصحف ابن مسعود داشت این بود که مشتمل بر
سوره حمد و معوذتین بود.
مصحف ابی بن کعب دو
سوره به نام‌های خَلع و حَفْد بیش از مصاحف دیگر دارد، این دو دعای
قنوت‌اند و به گمان این‌که سوره‌های قرآن است، در قرآن درج شده بود.
دعای خلع عبارت بود از: «
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللهم انا نستعین بک و نستغفرک و نثنی علیک الخیر و لا نکفزک و نخلعُ و نترک من یفجرک» بود.
دعای حَفد نیز عبارت بود از: «
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ اللهم ایاک نعبد و لک نصلّی و نسجد و الیک نسعی و نحفد، نخشی عذابک و نرجوا رحمتک انّ عذابک بالکفار ملحق».
مصحف ابی بن کعب با مصاحف مشهور، اختلاف قرائت داشت.
مصحف ابن مسعود نیز دارای ویژگی‌هایی بود؛ از جمله:
این
مصحف فاقد سوره حمد و سوره‌های معوذتین بود چون او عقیده داشت که ثبت سوره‌ها در مصحف برای حفظ آن از پراکندگی و گم شدن است و سوره
حمد به جهت تکرار قرائت آن در نمازها هرگز گم نمی‌شود. و دو سوره معوذتین را جز قرآن نمی‌دانست؛ بلکه آن دو سوره را دعای
چشم‌زخم (باطل‌کننده
سحر) می‌دانست که از جانب
خداوند متعال بر پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نازل شده بود تا برای سلامتی
امام حسن و
امام حسین علیهماالسلام بخواند.
مصحف ابن مسعود در بسیاری از آیات و کلمات قرآنی با مشهور مخالف بود چون او معتقد بود که برخی از کلمات قرآن را به مترادف آن می‌توان تبدیل کرد.
او الفاظی را به‌عنوان توضیح و
تفسیر در کنار آیات و در ضمن جمله‌ها و عبارات
قرآن کریم می‌آورد و..
بعد از رحلت پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ هر روز تعداد مصاحف بیش‌تر می‌شد و به تناسب
اختلاف قرائات و لهجه‌های
اقوام عرب، مصاحف تفاوت‌هایی را نیز با یک‌دیگر پیدا می‌کردند، تا آن‌که عثمان بعد از
مشورت با
صحابه کمیته‌ای را تشکیل داد تا تمام مصاحف را یکی کنند و تمام مسلمانان از یک نسخه حساب‌شده و کارشناسی‌شده، پی‌روی کنند و اعضای کمیته مذکور نیز کسانی چون:
ابی بن کعب، مالک بن ابی‌عامر،
انس بن مالک، عبدالله بن عباس و... بودند.
آن‌ها پس از جمع‌آوری منابع و مأخذ صحیح برای تهیه مصحف واحد و مقابله مصحف‌های آماده شده با یک‌دیگر و مصاحف مختلف و متعدد را از بلاد اسلامی جمع‌آوری کرده و آن‌ها را نابود کردند و مسلمانان را ملزم به تبعیت از مصحف واحد کردند.
امامان معصوم نیز مسلمان‌ها را به پی‌روی از مصحف واحد و قرائت بر طبق آن سفارش فرموده‌اند؛ چنان‌که شخصی در نزد
امام صادق علیه‌السلام قرآن را برخلاف دیگران قرائت کرد،
امام علیه‌السلام به او فرمود: «دیگر این‌گونه قرائت مکن و همان‌گونه که دیگران قرائت می‌کنند، قرائت نما».
علماء و
دانشمندان شیعه نیز اجماع دارند که آن‌چه امروزه به‌عنوان قرآن کریم در دست ماست، همان قرآن کامل و جامع است و هیچ‌گاه دچار
تحریف و تغییر نشده است.
کمیته یکسان‌سازی نیز در جمع‌آوری به این نتیجه رسید که سوره فاتحه و معوذتین جزء
قرآن بوده و به‌عنوان سوره‌های قرآن، در مصحف مبارک آمده است.
۱. محمدهادی معرفت،
التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الثانیه، ۱۴۱۶ ق.
۲. محمد رامیار،
تاریخ قرآن، تهران، امیر کبیر، چاپ دوم، ۱۳۶۲ ش.
۳. محمدهادی معرفت،
علوم قرآنی، قم، مؤسسه التمهید، چاپ اول، ۱۳۷۸ ش.
سایت اندیشه قم.
