مادران مؤمنان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ام، ام‌المؤمنین،
زنان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله،
دختران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، مادر امت، مادران معنوی.
پرسش: خدا در
قرآن زنان پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ را مادران
مؤمنین معرفی کرده، آیا دختران پیامبر و ائمه ـ علیهم‌السلام ـ نیز مادر معنوی
مؤمنان و مسلمانان به حساب می‌آیند؟
پاسخ: این‌که زنان
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله مادران امت هستند، یک حکمی است شرعی و مخصوص آن جناب، و معنایش این است که همان‌طوری که احترام مادر بر هر
مسلمان واجب است، و
ازدواج با او حرام است، هم‌چنین احترام
همسران رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله بر همه آنان
واجب است نه همه احکام آنها؛ چون مادر به غیر از وجوب احترام و حرمت ازدواج، آثار دیگری نیز دارد؛ مثلاً از فرزندش
ارث می‌برد و بچه‌هایش از او ارث می‌برند، و نظر کردن به روی او جایز است و با دخترانی که از شوهر دیگر هم داشته باشد، نمی‌شود ازدواج کرد؛ چون خواهر مادری هستند؛ ولی همسران
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به غیر از آن دو
حکم (وجوب احترام و حرمت ازدواج) احکام دیگر مادری را ندارند. پس معلوم شد که مقصود از مادر بودن، این نیست که مادر واقعی باشند تا همه احکام مادران واقعی را داشته باشند؛ بلکه منظور این است که مادران معنوی هستند.
واژة «أمّ» (مادر) همیشه در لغت
عرب بر عظمت مطلب و اهمیت
مقام اطلاق می‌شود، و هر جا «اُم» آورده‌اند، مرتبه عالی و درجه والا را نشان می‌دهد؛ مانند: ام القری (کعبه)، ام الکتاب (القرآن)، ام النجوم (کهکشان)، ام الکائنات، ام الأخلاق و... . این قبیل اصطلاحات نشانگر اهمیت موضوع هستند.
و حتی در مواردی که برای احتراز آن استعمال شده، باز هم از نظر اهمیت و شدت تأثیر از واژه «ام» استفاده می‌کنند؛ مثل ام الفساد، ام الأمراض.
و در
زبان فارسی هم واژه مادر، از بهترین واژه‌ها و زیباترین واژه‌هاست که همه از آن
عشق،
ایثار، مهر و
محبت را می‌فهمند.
خداوند درباره
زنان پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: «
النبیّ أولی بالمؤمنین من أنفُسهِم و أزواحُهُ اُمّهاتُهُم»؛
«پیامبر نسبت به
مؤمنان از خودشان سزاوارتر است، و همسران او مادران آنها (
مؤمنین) محسوب می‌شوند».
این‌که زنان پیامبر
اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ مادران امت هستند، یک حکمی است شرعی و مخصوص آن جناب، و معنایش این است که همان‌طوری که احترام مادر بر هر
مسلمان واجب است، و
ازدواج با او حرام است، هم‌چنین احترام
همسران رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله بر همه آنان
واجب است نه همه احکام آنها؛ چون مادر به غیر از وجوب احترام و حرمت ازدواج، آثار دیگری نیز دارد؛ مثلاً از فرزندش
ارث می‌برد و بچه‌هایش از او ارث می‌برند، و نظر کردن به روی او جایز است و با دخترانی که از شوهر دیگر هم داشته باشد، نمی‌شود
ازدواج کرد؛ چون خواهر مادری هستند؛ ولی همسران
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به غیر از آن دو
حکم (وجوب احترام و حرمت ازدواج) احکام دیگر مادری را ندارند.
در
تفسیر مجمع البیان نقل می‌کند: «
عن عائشة إنّ امرأة قالت لها:یا امّه! فقالت: لست لک بامّ إنّما أنا امّ رجالکم»؛
یعنی از
عایشه نقل شده که زنی به او گفت: ای مادر! عائشه در جواب گفت: من مادر تو نیستم، همانا من فقط مادر
مردان شما هستم.
پس معلوم شد که مقصود از مادر بودن، این نیست که مادر واقعی باشند تا همه احکام مادران واقعی را داشته باشند؛ بلکه منظور این است که مادران معنوی هستند، و مرحوم
شیخ حر عاملی در
کتاب شریف
وسائل الشیعه از
امام صادق علیه‌السلام حدیثی نقل می‌کند و در ضمن آن،
امام علیه‌السلام بعد از این که آیه: «
و أزواجُهُ اُمّهاتُهُم» را
قرائت می‌کند، این جمله را اضافه می‌فرماید که «
و هو أب لهم»
یعنی: (همان‌طوری که
همسران پیامبر مادران مؤمنان هستند) خود پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نیز پدر
مؤمنان هست.
از این
حدیث هم معلوم می‌شود که مقصود مادر معنوی بودن است و با مراجعه به
تفاسیر و منابع حدیثی، به
دختران پیامبر و
ائمه علیهم‌السلام مادر مؤمنان گفته نمی‌شود و
روایت معتبری در این زمینه یافت نشده است. گرچه خوبان آنها، مانند
فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها و
فاطمه معصومه سلام‌الله‌علیها مورد احترام خاص هستند؛ ولی در رابطه با
حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها به جهت این‌که همسر
حضرت علی علیه‌السلام هستند، می‌توان مادر گفت. چون پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ فرموده‌اند: «
انا و علی أبوا هذه الامّة»؛
من و
علی پدران این امت هستیم. البته که مقصود پدر معنوی و روحانی است؛ بنابراین روایت، وقتی حضرت
علی علیه‌السلام پدر این امت شد، پس بی‌مناسبت نیست که فاطمه
زهرا سلام‌الله‌علیها را مادر امت بدانیم.
۱. المیزان، محمدحسین طباطبایی، ترجمه محمدباقر موسوی، ج ۱۶، ذیل آیه ۶ سوره احزاب.
۲. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ۱۷، ص ۲۰۱.
۳. تفسیر انوار درخشان، محمد حسینی همدانی، تهران، کتاب‌فروشی لطفی، ۱۳۸۰ه ق، ج ۱۳، ص ۵۶.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مادران مؤمنان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۸/۰۸.
