شاهد اعمال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: شاهد اعمال، امامان عليهم‌السلام، عرضه اعمال، شادی ائمه عليهم‌السلام.
پرسش: در
سوره یس آیه ۱۲
خداوند ـ عزوجل ـ می‌فرماید:"... و همه چیز را در امام آشکار کننده ای برشمردیم" هم‌چنین
احادیث و روایاتی از اهل بیت ـ عليهم‌السلام ـ داریم که بیان می‌دارند: اعمال و کردارهای ما هر پنج‌شنبه شب بر پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ عرضه می‌گردد. و هم‌چنین این اعمال در دوشنبه و پنج‌شنبه به
رؤیت امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف ـ می‌رسد. نیز حدیثی از امام رضا ـ عليه‌السلام ـ دیدم که ایشان به یارانش می‌فرمود: تمام اعمال شما در هر صبح و غروب به من عرضه می‌گردد.
به نظر شما چه‌گونه می‌توان این احادیث مطروحه و نیز
آیات مذکور را که با هم تفاوت دارند، تطبیق داد؟ آیا امامان ـ عليهم‌السلام ـ شاهدان اعمال ما هستند، یا آن‌که آنها در شب‌های خاصی از این اعمال آگاه می‌شوند؟
اگر امامان ـ عليهم‌السلام ـ حاوی همه چیز هستند، پس چرا روایاتی وجود دارد که مبین آن‌اند که یک
امام به امام دیگر توصیه و پیشنهاداتی ارائه کرده است. به‌عنوان مثال امام رضا ـ عليه‌السلام ـ نامه‌ای به امام محمد‌تقی ـ عليه‌السلام ـ نوشته و در آن توصیه می‌کند، خانه را از جلو ترک کرده تا در قبال آن برای بینوایان مثمر ثمر باشی. به نظر شما آیا امام محمد‌تقی ـ عليه‌السلام ـ این مطلب را از قبل می‌دانسته‌اند و حال آن‌که به این صورت (طبق در خواست) عمل نمودند؟
پاسخ: آیات و روایات بر این مسئله تأکید دارند که
ائمه علیهم‌السلام هم در طول شبانه‌روز بر اعمال ما اطلاع دارند و هم این‌که در بعضی از زمان‌های خاص اعمال ما به آن بزرگواران عرضه می‌شود.
اما در مورد این‌که چرا امامان ـ عليهم‌السلام ـ یکی به دیگری توصیه‌هایی دارد، باید گفت: علومی که ائمه ـ عليهم‌السلام ـ دارند، علومی است که از طرف خدا به آن بزرگواران داده شده است؛ ولی این منافاتی ندارد که برخی علوم را به واسطه
معصوم قبل از خود دریافت کرده باشند.
از بررسی مجموعه معارف مربوط به خصوصیات و ویژگی‌های اهل‌بیت عصمت ـ عليهم‌السلام ـ چنین برمی‌آید که ائمه اطهار از کم و کیف عمل‌کردهای مردم آگاه می‌شوند و در موقعیت‌ها و شرایط خاصی جهت هدایت و اصلاح اعمال و رفتار آنها اقدامات به خصوصی نیز انجام می‌دهند.
با توجه به مسئولیت‌های مهمی که امام در بینش اسلامی، در نظام هستی و جامعه اسلامی عهده‌دار است و مردم هم ملزم به تبعیت کامل و پی‌روی بی‌چون و چرا از او هستند؛ اقتضای طبیعی چنین حقیقتی آن است که امام در تمام زمینه‌ها اعم از امور دینی و دنیوی و کلی و جزئی و همین‌طور آن‌چه مربوط به هدایت مردم است، علم و اطلاع کاملی داشته باشد.
حتی بر این اساس شیعه معتقد است: اولاً امام باید اعلم اشخاص باشد. ثانیاً
علم او همانند علم پیامبر، حضوری، موهبتی و عام و فراگیر باشد؛ لذا در بخشی از
روایات وقتی به توصیف
علم امام پرداخته می‌شود، از کم و کیف آن با تعابیری چون علم به "
ما کان و ما یکون و ما هو کائن" یاد می‌شود؛
به‌عنوان مثال:
در اصول
کافی مرحوم کلینی بابی را تحت عنوان "
ان الائمه یعلمون علم ما کان و ما یکون و انه لا یخفی علیهم شیء" ارائه نموده است.
یا مرحوم
علامه مجلسی حدود ۲۲
روایت در جلد بیست و شش بحار نقل کرده است که براساس مفاد آنها امام نسبت به همه آن‌چه در
آسمان و زمین و
بهشت و جهنم تا
قیامت واقع می‌شود، عالم است و چیزی نیست که ائمه ـ عليهم‌السلام ـ نسبت به آن علم نداشته باشند.
از دقت در مضمون این دسته از روایات به‌خوبی معلوم می‌شود که ائمه اطهار ـ عليهم‌السلام ـ از عمل‌کردها و رفتار و حتی نیت‌های شیعیان خود باخبر می‌شوند.
به علاوه در این خصوص از
امام زمان عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف روایتی وارد شده است که می‌فرماید: «
لایعزب عنا شیء من اخبارکم»؛
هیچ‌یک از اخبار شما از دید ما پنهان نمی‌ماند. ما بر همه امور شما اطلاع پیدا می‌کنیم. بنابراین براساس این روایت کم‌ترین جایی برای شک در احاطه علم امام زمان ـ عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشريف ـ باقی نمی‌ماند.
با مراجعه به
قرآن کریم و روایات
معصومان این نکته به‌خوبی استفاده می‌شود که پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ و امامان ـ عليهم‌السلام ـ بر اعمال امت آگاهی دارند.
در قرآن کریم می‌خوانیم: «
قل اعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المؤمنون»؛
ای پیامبر به مردم بگو: اعمال و وظایف خود را انجام دهید و بدانید که خدا و رسولش و
مؤمنان اعمال شما را می‌بینند.
روایاتی که در این زمینه وارد شده، بسیار زیاد است؛ از جمله در
تفسیر همین
آیه از امام صادق ـ عليه‌السلام ـ نقل شده است که آن حضرت فرمودند: "تمام اعمال نیک و بد مردم هر روز صبح به پیامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ عرضه می‌شود، بنابراین مراقب باشید».
و یا در روایتی عبدالله بن ابان می‌گوید: به
حضرت رضا علیه‌السلام عرض کردم که برای من و
خانواده‌ام دعایی کنید. حضرت فرمودند: مگر من
دعا نمی‌کنم؟ به خدا سوگند اعمال شما در هر روز و شبی بر من عرضه می‌شود؛ لذا در هر مورد که مناسب باشد دعا می‌کنم. عبدالله می‌گوید: این حرف امام برای من تعجب‌آور بود که اعمال ما هر
روز و شب بر امام عرضه شود. ایشان وقتی متوجه تعجب من شدند، خطاب به من فرمودند: آیا
کتاب خداوند عزوجل را نمی‌خوانی، آن‌جا که می‌فرماید: «
و قل اعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المؤمنون»؛ و در ادامه فرمودند: به خدا سوگند در این آیه مراد از مؤمنون
علی بن ابی طالب علیه‌السلام است.
از آن‌جا که همه ائمه ـ عليهم‌السلام ـ به‌منزله نفس واحدند و همه آنها یک
نور هستند، لذا هر حکمی که در مورد یکی از آنها ثابت شود، در مورد بقیه هم ثابت خواهد شد.
آیه فوق که بیان‌کننده آگاهی خدا و پیامبر و مؤمنان از عمل‌کرد ماست، همان عقیده شیعه را مبنی بر "عرضه اعمال" بر اولیای خدا بیان می‌کند. این عرضه، روزانه، هر هفته و هر ماه انجام می‌گیرد و اگر اعمال ما خوب باشد، اولیای خدا از ما شاد می‌شوند و اگر بد باشد، نگران و اندوهگین می‌گردند، و
ایمان و باور به این مسئله، تأثیر بسیاری در
تربیت و تقوا افراد می‌تواند داشته باشد.
پس از اطلاع از این حقیقت، عمده آن است که هرکس در حد توان خود به‌گونه‌ای
عمل کند که موجبات شادی پیامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ و ائمه اطهار ـ عليهم‌السلام ـ را فراهم سازد. در این باره هم نقل است که:
روزی
امام صادق علیه‌السلام خطاب به اصحاب و افرادی که در مجلس آن حضرت حضور داشتند فرمودند: "چرا
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را از خود می‌رنجانید؟ شخصی از حضرت سؤال کرد: ما چه‌گونه رسول خدا ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ را ناراحت می‌کنیم؟ حضرت صادق ـ عليه‌السلام ـ فرمودند: مگر نمی‌دانید که کلیه اعمال شما بر رسول خدا ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ عرضه می‌شود، پس اگر معصیتی در
اعمال شما مشاهده نماید، باعث ناراحتی و رنجش خاطر او خواهد شد. پس با اعمال بدتان پیامبر اکرم ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ را ناراحت نکنید، بلکه سعی کنید با اعمال خوبتان او را خوشحال و مسرور سازید".
بنابراین از مفاد این دسته از آیات و روایات عرضه اعمال به ساحت
مقدس امامان ـ عليهم‌السلام ـ به‌خوبی معلوم می‌شود که ائمه ـ عليهم‌السلام ـ بر اعمال شیعیان آگاهی دارند.
در نتیجه با این توضیحات مشخص شد که آیات و روایات هیچ‌گونه تعارضی باهم ندارند.
در مورد سؤال دوم روایاتی نیز وجود دارد که در بعضی از زمان‌های خاص هم مثل شب‌های
قدر و غیر آن اعمال ما بر آن بزرگواران عرضه می‌شود که این هم منافاتی با ناظر بودن ائمه ـ عليهم‌السلام ـ در تمام ساعات بر اعمال ما ندارد. مثال ساده و روشن آن به این صورت است که مدیر و مسئول یک اداره در طول روز به کارهایی که در مجموعه تحت مدیریتش است اطلاع دارد و آنها را می‌بیند، ولی در پایان هفته یا ماه یا سال و یا زمان دیگر گزارش کارها به او می‌رسد تا آنها را امضا کند.
و در مورد سؤال پایانی که چرا امامان ـ عليهم‌السلام ـ یکی به دیگری توصیه‌هایی دارند، می‌گوییم:
علمی که ائمه ـ عليهم‌السلام ـ دارند، علمی است که از طرف
خدا به آن بزرگواران داده شده است، ولی این منافاتی ندارد که برخی علوم را به‌واسطه معصوم قبل از خود دریافت کرده باشند؛ همان‌طوری که لحظات آخر عمر شریف پیامبر ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ
امام علی علیه‌السلام نزد آن حضرت بود و فرمود:
رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله زیر گوش من چیزی فرمود که به‌واسطه آن هزار باب علم برای من باز شد که از هر بابش هزار باب دیگر باز شد.
هنگامی که
امام رضا علیه‌السلام به فرزندشان
امام جواد علیه‌السلام توصیه فرمودند، آن حضرت هنوز به
مقام امامت نایل نشده بود، تا
علم امامت داشته باشد.
پایگاه اسلام کوئست.
