دنیازدگی از دیدگاه امام علی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دنیازدگی، امام علی (علیه‌السلام)، دنیاپرستی، دنیاگرایی، دنیاگریزی.
پرسش: دنیازدگی از دیدگاه امام علی (علیه‌السلام) عامل چه انحرافی است؟
پاسخ: دنیا نمی‌تواند آخرین مقصد و منتهای آرزوی انسان باشد و نکوهش دنیا در صورتی است که
انسان، دنیا را نه در جایگاه وسیله و راه، بلکه در جایگاه هدف و مقصد ببیند و به آن توجه داشته باشد. به بیان زیبای
قرآن جز دنیا،
هدف و مطلوبی نداشته باشد و سطح فکرش از
مادیات و دنیا فراتر نرود.
پیش از پرداختن به جواب، ضروری است که روشن کنیم مقصود از دنیاپرستی چیست؟
شهید مطهری (رحمة‌الله‌علیه) در این زمینه می‌فرماید: «منظور از علاقه به دنیا، تمایلات طبیعی و فطری نیست، مقصود از
دنیاپرستی علاقه و تعلق به امور مادی و در اسارت آن‌ها بودن است، که توقف و رکود است که
اسلام سخت با آن مبارزه می‌کند؛ چون ضد نظام تکامل
آفرینش است».
همان‌طور که دنیاگریزی و گوشه‌نشینی پسندیده نیست، دنیازدگی نیز سبب
انحراف و
گمراهی است. در
نهج‌البلاغه از دنیاپرستی به‌شدت نهی شده و در برابر، از زهد، ستایش به
عمل آمده است؛ بنابراین
دنیاگرایی و
دنیاگریزی دو سوی
افراط و تفریط است. به همین دلیل در
روایت می‌خوانیم:
«
خَیْرُکُمْ مَنْ لَمْ یَتْرُکْ آخِرَتَهُ لِدُنْیَاهُ، وَلا دُنْیَاهُ لآخِرَتِهِ، وَلَمْ یَکُنْ کَلا عَلَی النَّاسِ «بهترین شما کسی است که آخرت و کارهای اخروی را برای
دنیا از دست ندهد و دنیا را هم برای آخرت رها نکند و سربار جامعه نگردد.
بنابراین انسان بایست در تلاش باشد که بین دنیا و آخرت جمع کند، و دنیا را پُلی برای رسیدن به آخرت قرار دهد. این
سخن یعنی گریز از دو سوی افراط و تفریط. دنیاگریزی برای آخرت یا دنیا برای آخرت، کدام‌یک با نگرشی اسلامی مطابقت دارد؟ چه انحرافاتی با دنیاطلبی و شیفتگی به دنیا، در کمین انسان نشسته و سرمایه ارزشمند یعنی کمال‌طلبی او را تهدید می‌کند؟ این‌ها، نمونه سؤال‌های مهمی است که هر یک پاسخی ویژه و کنکاشی عمیق طلب می‌کنند.
چون این پرسش پی‌گیری عوامل انحراف دنیازدگی، با نگاه علوی است، برخی از این انحرافات را از منظر ایشان پی می‌گیریم.
قرآن کریم دنیازدگی را امری خلاف
فطرت کمال خواهی انسان می‌داند؛ چراکه دنیا کالایی بی‌ثبات و ناپایدار است و دل بستن به اموری ناپایدار برخلاف فطرت کمال خواهی انسان است. میل به دنیا به معنای توقف و ایجاد مانع در مسیر حرکت انسان به سوی
کمال است:
در آیه‌ای دیگر، دنیازدگی را با سعادت اخروی ناسازگار می‌داند.
نگرش امام علی (علیه‌السلام) نیز درباره دنیازدگی در راستای مفاهیم بلند قرآنی است. در این‌جا به برخی پی‌آمدها اشاره می‌کنیم:
امام علی (علیه‌السلام) فرمود:
«
حُبُّ الدُّنْیَا رَاْسُ کُلِّ خَطِیئَةٍ؛
دوستی دنیا در رأس همه اشتباهات و
گناهان است».
در کلامی دیگر آمده است:
«
رأس الآفات الوله بالدنیا؛ رأس همه آفت‌ها، ولع و دوستی دنیا است».
ــ حضرت در تمثیلی زیبا می‌فرمایند: «مَثَل دنیا همچون مار است که بدنی نرم دارد و زهری کشنده در درون آن است. فریب‌خورده نادان به سوی آن مایل می‌شود و دانای خردمند از آن حذر می‌کند».
ــ در کلامی دیگر فرمود: «دنیا منظره‌ای دل‌فریب و سرانجامی خطرناک دارد، فریبنده و دل‌انگیز است؛ اما دوامی ندارد، نوری است در حال غروب، سایه‌ای است زوال‌پذیر و ستونی است مشرف بر سقوط».
ــ «حب الدنیا راس الفتن و اصل المحن؛
محبت و دوستی دنیا، سر فتنه‌ها و ریشه محنت‌ها است».
ــ
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «دوستی و محبت دنیا
طمع به بار می‌آورد».
ــ در کلامی دیگر از حضرت آمده است که: «
حرص و آزمندی، انسان را به تباهی می‌کشاند. دنیاپرستان به چیزی از دنیا نمی‌رسند، مگر این‌که دری از حرص به رویشان می‌گشاید و
آتش عشق آنان تندتر می‌گردد».
ــ حضرت به
فرزندان آدم هشدار دادند که: «ای پسر آدم! تو در آنچه بیش از معاشت به چنگ آورده‌ای، نگهبان و انباردار دیگری هستی».
ــ حضرت فرمود: «آن کس که
قلب او با دنیاپرستی پیوند خورد، همواره جانش گرفتـار سه مشکل خواهد شد: اندوهی رهانشدنی، حرصی جدا نشدنی و آرزویی نایافتنی».
دنیاپرستی عامل سرکشی انسان در برابر دستورات خداوند است.
جاذبه‌های فریبنده دنیا، انسان را به سرکشی و عُصیان می‌کشد. حضرت (علیه‌السلام) در این زمینه از تقابل بین
دنیاطلبی و
جهاد نام برده، دنیاطلبی را یکی از عوامل مهم گریز از جهاد می‌شمارد.
ــ حضرت امیر (علیه‌السلام) در تمثیلی دل‌انگیز،
دنیا و آخرت را همچون دو همسر یک مرد می‌شمارد که هرگاه به یکی نزدیک شود، از دیگری دور شده است.
ــ در کلامی دیگر فرمود: «همان‌طور که
شب و روز جمع‌شدنی نیست،
دوستی خدا و دوستی دنیا نیز جمع‌شدنی نیست».
ــ و در کلامی دیگر دنیا و آخرت را دو راه جدای از یکدیگر دانسته و فرموده: «هر کس که دنیاپرست باشد و به آن
عشق ورزد، به آخرت
کینه ورزد و با آن دشمنی کند».
دنیاپرستی انسان را به خود سرگرم و از دیگر چیزها باز می‌دارد.
و امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «دنیا به علت نقد بودنش جلب توجه می‌کند».
«اهل دنیا سوارانی در خواب مانده‌اند که آنان را می‌راند».
غوطه‌ور شدن در لذات دنیوی و عاشق و شیدای آن بودن، انسان را از
یاد خدا و لذت معنوی باز می‌دارد.
افراد آلوده به دنیاپرستی،
دین را وسیله‌ای برای دسترسی به خواسته‌های نامشروع خود قرار می‌دهند.«
فَانْظُرْ فِی ذَلِکَ نَظَراً بَلِیغاً فَاِنَّ هَذَا الدِّینَ قَدْ کَانَ اَسِیراً فِی اَیْدِی الْاَشْرَارِ یُعْمَلُ فِیهِ بِالْهَوَی وَ تُطْلَبُ بِهِ الدُّنْیَا؛ در دستوراتی که دادم، نیک بنگر که همانا این دین در دست بدکاران اسیر گشته بود که با نام دین به
هواپرستی پرداخته و دنیای خود را بدست می‌آورند».
آگاه باشید! با حفظ اساس
ایمان و دین خویش، از بین رفتن چیزی از اموال نامشروع دنیا به شما ضرر نمی‌رساند و آگاه باشید با تباه ساختن دین خود آنچه از
دنیا برای خویش نگهداری نموده‌اید، سودی به حالتان نخواهد داشت».
حضرت در کلامی دیگر وسیله تباهی
دین را، دنیاطلبی معرفی کرده است.
امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «دنیا بیش از آخرت شما را تصاحب کرده و متاع زودرس دنیا بیش از متاع جاویدان آخرت در شما نفوذ کرده و دنیازدگی
قیامت را از یادتان برده است».
نتیجه این‌که دنیا نمی‌تواند آخرین مقصد و منتهای آرزوی انسان باشد و نکوهش دنیا در صورتی است که انسان دنیا را نه در جایگاه وسیله و راه، بلکه در جایگاه
هدف و مقصد ببیند و به آن توجه داشته باشد. به بیان زیبای
قرآن جز دنیا، هدف و مطلوبی نداشته باشد و سطح فکرش از
مادیات و دنیا فراتر نرود.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دنیازدگی از دیدگاه امام علی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۲۰.
