تکنولوژی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پرسش: آیا تکنولوژی با
دین و بالاخصّ با دین
اسلام جمع می‌شود؟
تکنولوژی به معنای دانش فنی، روش فنی، زبان فنی و
صنعت است.
دیکشنری وبستر (webslers) و لغتنامه «المورد»
چهار معنا برای تکنولوژی ذکر کرده‌اند:
الف) زبان فنی؛ ب)
علم کاربردی؛ ج) روش فنی برای دست‌یابی و انجام غرض عملی؛ د) کلیه وسایل و ابزاری که برای فراهم آوردن ضروری‌ترین امور معیشتی مردم و آسایش آنان به استخدام و کار گرفته می‌شود.
تکنولوژی واژه مرکبی از تکنیک (tecgnic) و لوژی میباشد. «logy» «لوژی» از لوگوس «Iogos» به معنای
عقل گرفته شده است، بنابراین تکنولوژی علم است، یک نحو
تفکر است، یکنوع عقلانیت است. امکان ندارد که تکنیک در جایی بدون هیچگونه شرایط و مقدماتی پیدا شود و
رشد نماید بلکه از جملة شرایط و مقدمات پیدایش تکنیک، تفکر و عقلانیت فنی است، و مثل یک ارگانیسم و یک ماشین منظم و مرتب و هماهنگ و راحت کار میکند تا راه
توسعه هموار گردد.
شهید مطهری می‌گوید: «امروز
دنیا بر پاشنه علم می‌چرخد، کلید همه جوامع، علم و اطلاع فنی است، بدون علم نمی‌توان جامعه‌ای غنی، مستقل، آزاد، عزیز و قوی بوجود آورد.
و دایرة تکنیک تا آن اندازه بسط و توسعه یافته که اداره امور و روابط و مناسبات و معاملات و
تعلیم و
تربیت و مداوا و درمان و
بهداشت و... را در بر گرفته است.
و معنای دیگر آن این است که: «اولاً همه چیز
جامعه به تکنیک بستگی دارد. ثانیاً بسط و توسعه تکنیک مستلزم تغییر و تحول در نحوه تفکر است.. و برای حرکت در جهت توسعه، تفکر جدید (تکنیکی) باید پیدا کرد.»
نظر اسلام دربارة تکنولوژی را می‌شود چند جور بررسی کرد: یکی از آن جهت که تکنولوژی علم است، و نظر اسلام را در باب علم دانست، دوّم آن‌که نظر به خود اسلام کرد که «اسلام چگونه دینی است؟ چه هدفهائی دارد؟ و چگونه جامعه‌ای را می‌خواهد؟ قلمرو دین چه اندازه وسعت دارد، آیا دامنه دستورهای این دین در همه شؤون حیاتی و اجتماعی و اقتصادی و سیاسی بشر نظر دارد و در همة آن‌ها منظور و هدفهائی دارد که باید تامین گردد.
دیدگاه اسلام نسبت به علم این است که «از قدیم‌ترین زمانی که
کتب اسلامی تدوین شده در ردیف سایر دستورهای اسلامی مثل
نماز و
روزه بابی هم تحت عنوان «باب وجوب طلب العلم» (و باب فضل العلم)
باز شده و علم بعنوان یکی از
فرائض شناخته شده است.»
از
دوره طفولیت این ندای
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ آوازه گوش هر
مسلمان بود و هست:
چنیـن گفت پیغمبر راستگـو زگهواره تا گور دانش بجوی
«اطلبو العلم ولو بالصین» طلب دانش کنید ولو این‌که برای دست‌یابی آن نیاز باشد که به چین سفر کنید. «چین به عنوان دورترین نقطه و یا به اعتبار این‌که در آن ایام یکی از مراکز علم و صنعت
جهان بوده یاد شده است (بهر حال) هر علمی که متضمن فائده و اثری باشد و آن فائده و اثر را اسلام برسمیت بشناسد یعنی آن اثر را اثر خوب و مفید بداند، آن علم از نظر اسلام خوب و مورد توصیه و تشویق است.»
اسلام در اثر
تشویق مسلمین به علم و ترویج
نشاط حیاتی، روح معاضدت و همکاری و تعامل و
تساهل را جانشین
تعصبات دنیای باستانی کرد و در مقابل
رهبانیت کلیسا، که ترک و انزوا را توجیه می‌کرد با توصیة مسلمین به «راه و سط» توسعه و تکامل صنعت و علم انسانی را تسهیل کرد.
از سوی دیگر «
قرآن مسائلی را به عنوان مطالعه و تفکر پیشنهاد میکند، این موضوعات همانهاست که نتیجه مطالعه آن‌ها همین
علوم طبیعی و ریاضی و زیستی و تاریخی و غیره است که امروز در دنیا می‌بینیم»
و به گفته استاد احمد آرام: در کتاب آسمانی دین حنیفی که تشرف آن را داریم هر جا مناسبتی پیش می‌آمده، آدمی به اندیشیدن و بهره جستن از خرد خویش برای پی بردن به اسرار جهان دعوت شده است. آنهم «أَ فَلا تَعْقِلُونَ» «لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ» «فانظرو» و نظایر فراوان اینها که در قرآن کریم آمده همه دستورهایی است که افراد اسلام را به تفکر و
تدبر در هر چه آفریده شده است، می‌خواند و این خود آغاز علم و دانش است.
اسلام در بدو
ظهور خود با
قرائت و خواندن و تعلیم
ظهور کرد.
ظهور اسلام،
ظهور یک
جهان‌بینی ویژه و نوین و یک تفکر نو و تازه بود... اسلام در واقع دعوت به یک عقیده دعوت به یک اندیشه است
... از اینرو قرآن کریم همواره دعوت به
تعقل و اندیشیدن میکند و از اصل
تقلید در اندیشه و عقیده پرهیز می‌دهد.
در حوزه اسلام از همان آغاز، روحیة جویایی علم و منش عقلی تقویت گشت و اینهم راه را برای پیدایش علوم و قواعد و زیانی که بتوان با آن مسائل و مباحث اندیشه‌ای را در میان نهاد، باز کرد.
»
تاریخ زندگانی
انبیاء گذشته نیز شاهدی است گویا که دین هیچ وقت با دانش فنی و صنعت مخالف نبود بلکه خود انبیاء از این دانش بهره‌مند بودند و از آن استفاده و امرار معاش می‌کردند و به دیگران تعلیم می‌دادند که ما در این جا شواهدی را نقل می‌کنیم.
به
نوح وحی می‌شود.
که با کمک غیبی و رهنمود الهام بخش خدا کشتی بسازد، نوح ـ علیه السّلام ـ طبق این آیات شریفه از پیشکسوتان جریان استفاده صحیح از علم و صنعت به شمار می‌آید «و صنعت کشتی سازی نوح ـ علیه السّلام ـ الگویی برای ساخت و پرداخت هرگونه وسایل نقلیه دریایی و زیردریایی به طور خاصّ اعم از وسیله نقل مسافر، بار و مانند آن و نیز وسایل نقلی زمینی و هوائی به‌طور عام میباشد.»
حضرت داود پدر
سلیمان ـ علیهما السلام ـ از امکانات مناسبی متنعم بود و مأمور بود که صنعت زره بافی
را ارائه کند او زره‌های وسیع، حلقه‌های هندسی شده و روزنه‌های هم اندازه و متناسب می‌ساخت تا
انسان با پوشش آن در جنگ‌ها از صدمه تیر و نیزه و... محفوظ بماند.
«این صفت الگویی برای ساختن هر گونه وسایل دفاعی است خواه دربرابر تیر و مانند آن و خواه در قبال سموم شیمیایی و نظایر آن
»
حضرت سلیمان ـ علیه السّلام ـ از امکانات فراوانی برخوردار بود و قرآن کریم نحوة استفاده او را از وسایل صنعتی آن روزگار را در
سوره سبأبازگو میکند. و می‌فرماید که کارگزاران نظام اسلامی حضرت سلیمان ـ علیه السّلام ـ هم در صنعت معماری، بناهای بلند و قصرهای منیع می‌ساختند و هم در صنعت نقاشی و
هنر، تمثال را با زیبایی ترسیم می‌کردند تا ضمن تشویق به هنر و ارضای غریزه هنرجویی، روش بهره‌برداری درست را ارائه نمایند. و نیز در صنعت فلز کاری، ظروف مورد نیاز فردی و جمعی را می‌ساختند تا در طی هنرآموزی، وسائل رفاهی را فراهم نمایند وآیین بهزیستی را در سایة تأمین لوازم ضروری زندگی بیاموزند.
قصر ظریف شیشه‌ای حضرت سلیمان، هم شاهد بر پیشرفت صنعت معماری، هنری و صنعتی آن عصر است و هم شاهد بر این‌که اولیاءالله از آن استفاده می‌کردند.
«صنعت معماری و کارهای دستی و ظرایف هنری و ساختن ظروف فلزی سلیمان ـ علیه السّلام ـ نمونه‌ای برای ساختن هرگونه لوازم زندگی که نیازمندیهای فردی یا گروهی و همچنین نیازمندیهای هنری و ادبی به آن برطرف می‌گردد» (میباشد).
ذوالقرنین «از تمام امکانات لازم بهره‌مند بود و کارهای قابل توجهی کرد که یکی از آن‌ها ساختن سد عظیم نفوذ ناپذیر بود.
که بر اثر ارتفاع و صاف بودن قابل فتح نبود و بر اثر استواری و استحکام، قابل سوراخ نمودن نبود زیرا آن سدّ عظیم فلزی بود که از پاره‌های آهن و مس گداخته ساخته شده بود.
الف) اصل فرایند صنعتی در دین ممدوح و مورد ترغیب میباشد.
ب) لزوم استفاده صحیح (از صنعت و تکنولوژی خواست قرآن است و بهره‌برداری از آن در امور تخریبی تهاجمی، سوزنده، کشنده و تباه کننده،
زمین یا
دریا،
هوا،
گیاهان، جانواران، انسانها، مناطق معمورویا... هرگز روانیست)
ج) مهمترین بهرة درست ازصنایع پیشرفته هر عصر عبارت از تأمین نیازهای علمی و عملی مردم آن عصر میباشد.
د) آنچه که در این نمودارها ذکر شده جنبه تمثیل دارد نه تعیین یعنی مثال بهره صحیح در قرآن بازگو شد نه آن‌که استفاده درست منحصر در همین چند مورد میباشد.
بنابراین از مجموعه این نمودارها می‌توان خط مشی دین را دربارة بهره‌برداری از صنایع و تکنولوژی استنباط نمود که استفاده از تکنولوژی در تمام امور سازنده و سودمند رواست.
۱ـ مطهری، مرتضی، بیست گفتار، تهران، انتشارات صدرا.
۲ـ مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، انتشارات صدرا.
۳ـ حکیمی، محمد رضا، دانش مسلمین، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
اندیشه قم.
