انتخاب شغل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: انتخاب شغل، مکتب اسلام.
پرسش: برای انتخاب شغل مناسب در مکتب اسلام چه توصیه‌هایی شده است؟
پاسخ: با توجه به نقش کار و
عمل در اعتلای حیات اقتصادی و اجتماعی فرهنگی جامعه، کوشش برای ارتقای فرهنگ کار و زدودن عوامل مزاحم و باز‌دارنده یک ضرورت اعتقادی ملی است. فرهنگ کار می‌تواند زمینه مناسب برای سخت‌کوشی و
خلاقیت و ابتکارات، نوآوری‌ها و احساس تعهد و مسؤلیت‌پذیری و
وجدان کاری، انضباط اجتماعی و
اخلاق را در جامعه عظیم کار کشور فراهم سازد. در فرهنگ اسلامی کار و تلاش مانند مجاهدت در راه خدا، ارزشمند و
مقدس شمرده شده است.
موضوع مهمی را در پرسش خود مطرح کرده‌اید؛ چراکه از یک‌سو بخش عمده‌ای از اوقات
زندگی هر شخصی صرف کار و کسب درآمد برای تأمین معاش خود و خانواده‌اش می‌شود و شغلی را که انتخاب می‌کند، نقش مهمی در شکل‌دهی به
شخصیت، نگرش به زندگی، روابط اجتماعی و … از خود برجا می‌گذارد و از سوی دیگر، در تعالیم ارزشمند و آموزه‌های
اسلام، نکات زیبا و نغزی در خصوص فلسفه کار کردن، آداب و احکام آن و هم‌چنین ملاک‌ها و معیارهای انتخاب شغل بیان شده است.
تلاش در جهت
کسب روزی حلال و خود را به‌سختی انداختن جهت این امر،
جهاد است و از نگاه اسلام، جهاد در راه خدا از بهترین نوع
عبادات معرفی شده است.
اسلام،
شغل را در خدمت انسان و برای رسیدن به اهداف متعالی
آفرینش او قرار داده تا بدان وسیله به منزلت حقیقی خود دست یابد. این نگرشی کاملاً والا و متمایز از نگاه امروزی دنیای مادی به این مسئله است که در
عمل، این انسان‌ها هستند که همه عمر و سرمایه وجودی خود را وقف کار و شغل خود نموده‌اند. آن‌هم نه در جهت اهداف انسانی، بلکه صرفاً در مسیر انگیزه‌های زیاده‌خواهی،
تفاخر،
امیال و خواهش‌های کم‌ارزش نفسانی و … .
چند نمونه از مهم‌ترین معیارهای انتخاب شغل در تعالیم دین:
مستلزم فعل
حرام نباشد و
انسان را در معرض
گناه قرار ندهد:
اگر در این خصوص به کلام
فقها و
مراجع معظم تقلید مراجعه کنید می‌بینید که
معامله و کسب و کارهایی (مانند خریدوفروش
نجاسات، مال غصبی و چیزهایی که منافع معمولی آن حرام است؛ مانند فیلم‌ها و نوارهایی که استفاده آن‌ها جایز نباشد و …) حرام و
باطل معرفی شده‌اند.
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «
ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ الَّذِی لَا یَصْطَادُ مِنَ السُّحْتِ»؛
پول حاصل از فروش
شراب،
مهریه زن فاجره، بهای
سگ که منافع حلال ندارد، حرام است.
بعضی از
مشاغل هم هستند که انسان را در معرض گناه قرار می‌دهند؛ مانند مواردی که شخص را ناگزیر از ارتباط بیش از اندازه با نامحرم می‌کند که این معیار مهم حتماً باید از جانب
زن و مرد در انتخاب شغل مورد توجه قرار گیرد.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «هر کس که از چیزهای شبهه‌ناک دوری گزیند،
دین و آبروی خود را از
ارتکاب به
محرمات برکنار داشته و هر که در چیزهای شبهه‌ناک افتد، در حرام خواهد افتاد؛ مانند چوپانی که اطراف قرق (چراگاه) گوسفند چِراند، بیم می‌رود که در قرق افتد».
توجه به
رضایت خدا و تقید به
شریعت الهی به طور قطع پشتوانه‌ای از یاری و نصرت
خداوند متعال را در زندگی به دنبال خواهد داشت و شما هم حتماً در این مسئله با ما موافق هستید که این موضوع اهمیت فراوانی در نگرش و نوع انتخاب شغل دارد.
دربردارنده مصالح اجتماع و سودرسانی به افراد جامعه باشد:
در اسلام تمام کارهایی که برای جامعه و افراد مفید باشد مورد تأیید و تمجید قرار گرفته‌اند؛ مشاغلی مانند
طبابت،
زراعت، تعلیم و تزکیه افراد اجتماع، بنایی، معماری، خیاطی، مرزداری، ساخت و تهیه سلاح برای
حکومت الهی،
تجارت، دامداری و… که هر کدام به نوعی در برطرف ساختن نیازهای جامعه و تقویت اجتماع مسلمین نقش مهمی دارند. در مقابل کسب درآمد از طریق کارهای کاذب (مانند
رباخواری،
احتکار،
کم‌فروشی و تمام مشاغلی که بر ضرر
مسلمانان و به نفع
دشمنان و
کفار باشد) ممنوع و حرام است.
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «
روز قیامت ندا داده می‌شود که کجایند یاران افراد ستم‌کار و کسانی که برای آن‌ها دواتی آماده کردند یا قلمی کشیدند، آنان را با همان ستم‌کاران محشور کنید».
پس معلوم می‌شود کارهایی که رنگ و بوی علمی و فرهنگی داشته و با قلم و کاغذ در ارتباط‌اند، اما در راستای اهداف دشمنان اسلام و به
انگیزه خدشه و هجمه در
اندیشه و
روح و روان پیکره جامعه اسلامی هستند نیز، ممنوع و حرام می‌باشند.
هر شخصی از توانمندی‌ها، علایق و نگرش‌هایی که به نوعی ممتاز از دیگران و منحصر به اوست برخوردار می‌باشد، که در نظر داشتن این نکته و سعی در انتخاب شغلی که مطابق با ویژگی‌های فردی او باشد، تأثیر به‌سزایی در موفقیت، رضایت شغلی، تعهد سازمانی و وجدان کاری او از خود برجا خواهد گذاشت. زن و مرد، باسواد و بی‌سواد، پیر و جوان، شهری و روستایی و ... هر کدام استعداد و ویژگی مخصوص به خود را دارند که نباید نسبت به آن بی‌توجه و غافل باشند. هر چند که همیشه نمی‌توان این مطابقت را به طور کامل ایجاد کرد و در بعضی موارد و موقعیت‌ها، انسان به جهت عواملی خارج از اراده و میل باطنی خود و صرفاً برای تأمین ضروریات
زندگی، مجبور به پذیرش شغل و عملی می‌شود که چاره‌ای از آن نیست؛ اما سخن این‌جاست که سمت‌و‌سوی تلاش و فعالیت انسان باید در جهت به عهده گرفتن شغلی باشد که مطابقت و همراهی بیش‌تری با توانایی و علایق شخصی و نگرش او داشته باشد.
حضرت علی (علیه‌السّلام) در کلام گهربار خود خطاب به مالک اشتر به ویژگی‌ها و صفات لازم برای هر کدام از مشاغل در جامعه اشاره می‌فرمایند. درباره ویژگی‌های لازم برای قاضیان، عاملان حکومت، کارگزاران، نویسندگان، بازرگانان و صنعتگران به تفصیل بحث می‌کنند؛ مثلاً در مورد بازرگانان به صفاتی چون نیروی جسمانی، آشتی‌طلبی، مدارا، وسعت نظر، خوش‌معامله و سخاوتمند بودن و در مورد کارمندان و کارگزاران دولتی به خصالی مانند
تجربه،
امانت،
تقوا، سابقه درخشان و ... اشاره می‌کنند. هم‌چنین در ارتباط با سایر مشاغل خصوصیاتی را در ارتباط با صاحبان آن‌ها ذکر می‌کنند که در صورت تمایل تفصیل آن را در کلام جامع و نغز مولای متقیان در
نهج‌البلاغه جست‌وجو کنید.
شغل و فعالیت اقتصادی شخص نباید به گونه‌ای باشد که تمام یا بخش عمده شبانه‌روز او را به خود اختصاص دهد.
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: اوقات شبانه‌روز را به سه قسم باید تقسیم کرد؛ بخشی از وقت را باید برای کار اختصاص داد و از بقیه آن برای امور ضروری دیگری (مثل
عبادت، بهره‌مندی از لذات حلال زندگی، دید و بازدید با
ارحام و دوستان خوب) باید استفاده کرد.
شهید مطهری در این مورد می‌فرمایند: هر کس باید کاری را انتخاب کند که در آن استعداد دارد تا آن کار
علاقه او را به خود جذب کند. اگر کار مطابق استعداد و مورد علاقه نباشد و انسان آن را فقط به خاطر درآمد و مزد بخواهد انجام دهد، این اثر تربیتی را ندارد و شاید فاسدکننده
روح هم باشد.
ضمن آن‌که انتخاب شغل باید هدفمند و با نگاه ارزشی و نگرشی الهی همراه باشد تا دربردارنده همه نیازهای آدمی ـ اعم از نیازمندی‌های اقتصادی، روحی و روانی و معنوی ـ باشد.
همان‌گونه که در ابتدای بحث نیز به این موضوع اشاره شد.
موجب حفظ آبرو و شانیت اجتماعی شخص باشد:
حفظ آبرو از دیدگاه اسلام اهمیت فراوانی دارد.
ــ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمایند: «آبرویتان را به وسیله اموالتان حفظ کنید».
و در بیان دیگری می‌فرمایند: «به عوض چیزی که انسان آبروی خویش را بدان محفوظ دارد، برای او صدقه‌ای نویسند».
در انتخاب شغل نیز این معنا باید مورد توجه باشد که بعضی از کارها ممکن است به آبرو و حیثیت اجتماعی فرد لطمه وارد سازد که در افراد و موقعیت‌های اجتماعی مختلف متفاوت می‌باشد. تحقیقات روان‌شناسان نشان می‌دهد که کارهایی که افراد، آن را دون شأن خود می‌دانند، احساس یک‌نواختی،
نارضایتی شغلی، اندوه روانی و حتی بیماری جسمی برای افراد ایجاد می‌کند.
از نکات بسیار مهم دیگری که در
اسلام بر آن تأکید شده است، توجه به تأثیر شغل در
شخصیت انسان است؛ مثلاً انتخاب شغل قصابی در صورت وجود قصاب در حد نیاز جامعه (و چنان‌چه به اندازه نیاز جامعه وجود نداشته باشد، به شکل کفایی بر همه
واجب می‌شود)
کراهت دارد؛ چراکه ممکن است یک عمر سلاخی کردن در انسان ایجاد
قساوت نماید یا مثلاً شغل کفن‌فروشی کراهت دارد؛ چراکه به طور طبیعی همه افراد علاقه به کسب درآمد بیش‌تر دارند و این گرایش ولو به شکل غیر مستقیم و ناخودآگاه خواستی غیر صحیح در انسان به وجود می‌آورد.
۱. اخلاق اسلامی، احمد دیلمی و مسعود آذربایجانی، نشر و پخش معارف.
۲. تعلیم و تربیت در اسلام، شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا.
۳. و مشاوره شغلی و حرفه‌ای، عبدالله شفیع‌آبادی، انتشارات رشد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «انتخاب شغل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۲۶.
