تجربه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیش‌کسوت.
پرسش: جایگاه افراد باتجربه و پیش‌کسوت در امور مختلف در
احادیث و نظریات بزرگان چیست؟
پاسخ: پیش کسوتان، صاحبان تجربه، سال‌خوردگان و... از جمله کسانی هستند که در میان تمام اقوام، ملل و تمدن‌ها گرامی و مورد تکریم و احترام‌اند. این موضوع در آموزه‌های دینی ما، اعم از آیات،
روایات و سیره پیشوایان دین نیز پذیرفته شده است که در پاسخ تفصیلی به آن اشاره خواهد شد.
سابقه، پیش‌کسوتی، تجربه و... از اموری است که در میان تمام
اقوام و ملل به رسمیت شناخته شده است و طبیعی است که از این جهت پیش‌کسوتان و صاحبان تجارب و خدمات، به جهت خدماتی که به جوامع انسانی کرده‌اند و دارای تجاربی در عرصه‌های مختلف هستند، در نزد تمامی ملل دارای احترام و حقوقی هستند. این موضوع در آموزه‌های دینی ما، اعم از آیات
قرآن، روایات و سیره پیشوایان
دین نیز پذیرفته شده است که ما، در این مقال به جهت اختصار به نمونه‌هایی از آنها اشاره خواهیم کرد.
در
قرآن کریم درباره کسانی که پیش‌قدم در پذیرش
اسلام بوده‌اند، آمده است:
"
وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْه"؛
از آن گروه نخستین از مهاجرین و انصار که پیش‌قدم شدند و آنان که به نیکی از پی‌شان رفتند، خدا خشنود است و ایشان نیز از خدا خشنودند. برایشان بهشت‌هایی که در آنها نهرها جاری است و همیشه در آن‌جا خواهند بود، آماده کرده است. این است کام‌یابی بزرگ.
این
آیه درباره پیش‌گامان در گرویدن به اسلام است؛ گرچه درباره
شأن نزول آیه فوق، مفسران روایات متعددی نقل کرده‌اند که در واقع بیان مصداق و وجود خارجی آن است.
در این آیه مسلمانان در سه گروه تقسیم شده‌اند:
یک. آنها که پیش‌گامان در اسلام و هجرت بوده‌اند: "
وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ".
دو. آنها که پیش‌گام در نصرت و یاری
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و یاران مهاجرش بودند: "
و الانصار".
سه. آنها که بعد از این دو گروه آمدند و از برنامه‌های آنها پی‌روی کردند، با انجام
اعمال نیک، قبول اسلام، هجرت، و نصرت آیین پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به آنها پیوستند: "
وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ".
قرآن پس از ذکر این گروه سه‌گانه می‌فرماید: هم خداوند از آنها راضی است و هم آنها از خدا راضی شده‌اند: "رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ". بنابراین سبقت و پیش گامی در
ایمان به پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ دلیل خشنودی
خداوند است.
"
...لا یَسْتَوی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ کُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنی..."؛
از میان شما آنان که پیش از فتح انفاق کرده و به
جنگ رفته با آنان که بعد از فتح
انفاق کرده‌اند و به جنگ رفته‌اند برابر نیستند. درَجات آنان فراتر است... .
از آن‌جا که انفاق در شرایط و احوال مختلف، ارزش‌های متفاوتی دارد، در جمله بعد می‌افزاید: "آنهایی که قبل از "پیروزی" انفاق کردند و پیکار نمودند با کسانی که بعد از فتح این کار را انجام دادند مساوی نیستند: "
لا یَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ...". لذا برای تأکید بیشتر می‌افزاید: "این گروه مقامشان برتر و بالاتر از کسانی است که بعد از فتح انفاق کردند و
جهاد نمودند: "
أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا".
"
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ وَ إِذا قیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ"؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون شما را گویند در مجالس جای باز کنید، جای باز کنید تا خدا در کار شما گشایش دهد؛ و چون گویند که برخیزید، برخیزید. خدا آنهایی را که ایمان آورده‌اند و کسانی را که
دانش یافته‌اند به درجاتی برافرازد و خدا به کارهایی که می‌کنید، آگاه است.
"تفسحوا" از ماده" فسح" (بر وزن قفل) به معنای مکان وسیع است؛ بنابراین "تفسح" به معنای توسعه دادن و یکی از آداب مجلس است که وقتی تازه‌واردی داخل می‌شود حاضران جمع وجور بنشینند، و برای او جا باز کنند؛ چراکه گاه تازه‌واردها از شما برای نشستن سزاوارترند؛ به‌دلیل کهولت
سن و یا احترام خاصی که دارند و...
پیامبر اسلام ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ در خطبه شعبانیه فرمود: "وقروا کبارکم..."؛ پیران و سال خوردگان خود را گرامی بدارید.
حضرتش در جایی دیگر فرمودند: "من اجلال الله اجلال ذی الشیبة المسلم"؛
احترام و تجلیل نسبت به مسلمانی پیر و سال‌خورده در حد احترام و تجلیل خداوند است. این‌جاست که باید حاضران ایثار کنند و این ادب اسلامی را رعایت نمایند؛ همان‌گونه که در
شأن نزول این آیه آمده است، پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به جمعی از کسانی که نزدیک او نشسته بودند، دستور داد جای خود را به جمعی از تازه‌واردان که از مجاهدان بدر بودند و از نظر
علم و فضیلت بر دیگران برتری داشتند بدهند.
اینها نمونه‌هایی از آیات
قرآن است که در مقام تجلیل از افراد باسابقه و پیش‌کسوت در اسلام است.
در منابع روایی ما نیز درباره حرمت و احترام پیش‌کسوتان و افراد با سابقه روایاتی آمده است که به چند نمونه اشاره می‌شود:
از
امام باقر علیه‌السلام نقل شده است: "مَنِ اسْتَنَّ بِسُنَّةِ عَدْلٍ فَاتُّبِعَ کَانَ لَهُ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْتَقِصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْ‌ءٌ"؛
کسی که
سنت نیکویی به‌جای بگذارد و این سنت در جامعه پی‌روی شود، اجر و پاداش کسانی که به آن
عمل می‌کنند برای او نوشته می‌شود، بدون آن که از
پاداش آنان کاسته شود.
"فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه‌السلام: أَکْرِمُوا کَرِیمَ کُلِّ قَوْمٍ وَ إِنْ خَالَفَکُم"؛
امیرمؤمنان ـ علیه‌السلام ـ فرمود: کریمان و بزرگوران هر ملت را گرامی بدارید، اگرچه مخالف شما باشند.
"قِیلَ لِأَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْبَاقِرِ ـ علیه‌السلام ـ إِنَّ النَّاسَ یَرْوُونَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَشْرَفُکُمْ فِی الْجَاهِلِیَّةِ أَشْرَفُکُمْ فِی الْإِسْلَامِ فَقَالَ صَدَقُوا وَ لَیْسَ حَیْثُ یَذْهَبُونَ کَانَ أَشْرَفُهُمْ فِی الْجَاهِلِیَّةِ أَسْخَاهُمْ نَفْساً وَ أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَحْفَظُهُمْ جِوَاراً وَ أَکَفُّهُمْ أَذیً فَأُولَئِکَ الَّذِینَ لَمَّا أَسْلَمُوا لَمْ یَزِدْهُمُ الْإِسْلَامُ إِلَّا خَیْرا"؛
به امام باقر ـ علیه‌السلام ـ گفته شد؛ مردم از رسول خدا نقل می‌کنند که با شرافت‌ترین در جاهلیت، با شرافت‌ترین در اسلام‌اند. حضرتش فرمود: درست می‌گویند؛ اما نه آن‌گونه که شما تصور می‌کنید. کسانی که در
جاهلیت اهل سخاوت بودند،
اخلاق نیکو داشتند، حقوق همسایگان را مراعات می‌کردند و از آزار و اذیت دیگران پرهیز می‌نمودند، اینان زمانی که
اسلام آوردند، اسلام بر
خیر و پاداش آنها افزود.
"وقروا کبارکم یوقرکم صغارکم"؛
پیران و سال‌خوردگان خود را گرامی بدارید، تا مورد احترام کوچک‌ترها واقع شوید.
"أملک الناس لسداد الرأی کل مجرب"؛
صاحبان تجربه دارای رأی و نظر قوی‌تری هستند.
"عَنِ النَّبِیِّ امام باقر أَنَّهُ قَالَ: تَجَافَوْا عَنْ عُقُوبَةِ ذَوِی الْمُرُوَّةِ مَا لَمْ یَقَعْ فِی حَدٍّ وَ إِذَا أَتَاکُمْ کَرِیمُ قَوْمٍ فَأَکْرِمُوهُ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ أَدَّبَکَ قَالَ أَدَّبَنِی رَبِّی"؛
از
عذاب صاحب مروت بگذرید تا هنگامی که به مرز حد شرعی نرسیده است و اگر
انسان کریمی به سراغ شما آمد، گرامیش بدارید. از حضرتش سؤال شد، ای رسول خدا! از چه کسی این چنین ادب آموختی، فرمود: از پروردگارم.
پایگاه اسلام کوئست.
