استجابت دعا در امور محال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دعا، استجابت دعا، امور محال، شرایط دعا.
پرسش: آیا انسان می‌تواند چیزی را از خداوند بخواهد که به خیال خود محال باشد؟ و آیا در صورت درخواست، چنین دعایی مستجاب می‌شود؟
پاسخ: می‌توان در امور محال هم دعا کرد و آنچه از
آیات و
روایات استفاده می‌شود این است که برای دعا نمی‌توان حدی تعیین کرد و اصولاً
علم و ایمان و اعتقاد به
خدا ما را وادار می‌کند تا معتقد شویم به این‌که آنچه محال ذاتی نیست و
عقل و
عادت آن را محال نمی‌داند، دعا در مورد آن مستجاب است.
نکته مهم در این‌جا این است که اولاً، شرایط و لوازم دعا را تأمین کنیم و ثانیاً، ممکن است
انسان عادی به بسیاری از ارزش‌های والای خویش پی نبرده و آنچه را که در تأمین سعادت انسانی وی اصالت دارد درک نکند و تمام توجهش صرف یک سلسله مطالب بسیار کوچک و کم‌ارزش شده و آن‌ها را به عنوان حوائج اصلی و مهم از خدا بخواهد؛ ازاین‌رو بهتر است که از زبان آن بزرگواران به
دعا و مناجات با خدا بپردازد؛ چون تنها آنان‌اند که خدا را تا آن‌جا که می‌شود
شناخت، شناخته‌اند و هم به راه‌و‌رسم بندگی و عرض نیاز، آن‌چنان که شایسته است پی برده‌اند و هم می‌دانند از خدا چه باید خواست و چگونه باید خواست.
دعا در لغت به معنی صدا زدن و به یاری طلبیدن و در اصطلاح
شرع، گفت‌وگو کردن با حق‌تعالی به نحو
طلب حاجت و درخواست حل مشکلات از درگاه او و یا به نحو مناجات و یاد صفات جلال و جمال ذات اقدس اوست.
از آیات
قرآن کریم و روایات وارده از
معصومین (علیهم‌السلام) استفاده می‌شود، دعا یکی از بهترین عبادت‌ها و دارای دو جنبه «اصالت» و «مقدمیت» است. بدین معنا که ذاتاً (مانند
نماز و
روزه) دارای اجر و
پاداش نیک و سبباً وسیله گشایش گره‌های بسته
زندگی و حل مشکلات امور با الهام خداوند و یاری او و سبب برآمدن حاجات
دنیا و آخرت است.
دعا و درخواست از خداوند بر دو قسم است:
دعاهای مطلقه یعنی دعاکننده، نیازها و مطالب خود را به
زبان خود و به هر نوع طرز و بیانی که می‌تواند در پیشگاه
خداوند اظهار می‌کند. این نوع دعاها را دعاهای غیر وارده می‌نامند.
الفاظ مخصوص که از معصومین (علیهم‌السلام) رسیده باشد؛ این قسم را دعاهای وارده یا ادعیه مأثوره می‌نامند که بعضی از آن‌ها باید در وقت مخصوص و محل معلومی خوانده شود و برای بعضی دیگر زمان و مکانی تعیین نشده است.
حال این سؤال پیش می‌آید که: اصولاً چرا باید دعا بخوانیم؟ آیا دعا جای‌گزین کار و کوشش می‌شود؟
دعا از یک نظر، عملی مستقل و عبادتی بذاته مطلوب، و از گران‌بهاترین پرستش‌هاست که در روایات اسلامی از آن به مُخّ العبادة تعبیر شده،
و از نظر دیگر، وسیله برآمدن خواسته‌ها و نیازها و سبب رسیدن به هدف‌ها و دارای آثار و فواید و ثمرات و نتایج فراوان است. دعا عامل تقویت ارتباط و دوام رابطه با ذات عظیم و مبدأ بی‌نهایتی است که همه شئون مادی و معنوی انسان وابسته به عنایات و تفضلات اوست.
ذکر این نکته لازم است که نه‌تنها میان دعا و سعی و کوشش تضادی نیست، بلکه هر دو مرتبط و با هم متلازم‌اند؛ یعنی دعا بدون کوشش و انجام وظیفه بی‌نتیجه است و تلاش بدون دعا و
توسل به آفریدگار،
غفلت و خلاف
شکر نعمت است.
در موارد زیادی از قرآن به رجحان دعا توجه داده شده و توصیه‌های اکید درباره آن وارد گشته است؛ از جمله:
۱. برای خدا نام‌های نیک (و القاب حاکی از عظمت و جلال) است؛ پس او را به وسیله آن‌ها بخوانید و دعا کنید.
۲. هنگامی که بندگانم راجع به من از تو می‌پرسند، (بگو) البته که من به آن‌ها نزدیکم، و کسی که مرا بخواند،
اجابت می‌کنم.
۳. مرا بخوانید و درخواست کنید تا پاسخ دهم ...
۴. و آن‌گاه زکریا
پروردگار خویش را چنین ندا کرد: خدایا مرا تنها وامگذار که تو به‌راستی بهترین وارثانی، ندایش را پاسخ دادیم و
یحیی را به وی عطا کردیم و به همسرش قابلیت زاییدن بخشیدیم؛ زیرا که آنان به کارهای نیک شتاب می‌ورزیدند و با
امید و بیم ما را می‌خواندند.
درباره دعا به روایات زیر اشاره می‌کنیم:
از
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نقل شده است که: در حوائج خویش از خدا
استغاثه نمایید، در مشکلات زندگی به پناه خدا بروید، به درگاه او
تضرع کنید و او را بخوانید، چه آن‌که دعا مغز
عبادت است و هیچ فرد با ایمانی نیست که خدا را بخواند، مگر این‌که خدا دعای او را مستجاب گرداند، منتها یا در همین
دنیا خواسته‌اش را می‌دهد و یا به آخرت تأخیر انداخته و آن‌جا عنایت می‌فرماید و یا به قدر آنچه دعا کرده از گناهانش می‌آمرزد، مادام که کار نامشروعی را از خدا طلب نکند.
و نیز از
امام صادق (علیه‌السلام) منقول است که به یکی از اصحاب خود فرمودند: ای میسَّر! دعا کن و مگو که کار تمام شده است (یعنی همه چیز از
تقدیر خدا گذشته و دیگر دعا فایده‌ای ندارد)؛ چه آن‌که نزد خدا منزلتی است که به آن نمی‌شود دست یافت، مگر از طریق دعا و تقاضای از خدا و اگر بنده‌ای دهان خود را ببندد و از خدا نخواهد، چیزی به او داده نمی‌شود؛ پس بخواه تا به تو بدهند، ای میسّر! حقیقت آن است که هیچ دری نیست که کوبیده شود، مگر آن‌که به‌زودی به روی کوبنده‌اش گشوده گردد.
و باز از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) منقول است که فرمود: مسلمانی که دعا می‌کند، اگر دعایش درباره
قطع رحم و انجام گناهی نباشد، به یکی از سه
هدف خواهد رسید: خداوند در برآوردن نیازش سرعت می‌افزاید، یا نعمتی برای او ذخیره سازد و یا شر و آسیبی را از او دور کند.
حال بعد از بیان این مطالب، به عنوان نتیجه و جواب سؤال می‌توان گفت: بله می‌توان دعا کرد و آنچه از آیات و روایات استفاده می‌شود این است که برای دعا نمی‌توان حدی تعیین کرد و اصولاً
علم و
ایمان و
اعتقاد به خدا ما را وادار می‌کند تا معتقد شویم به این‌که آنچه محال ذاتی نیست و عقل و
عادت آن را محال نمی‌داند، دعا در مورد آن مستجاب است.
(ذیل جمله «
فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي» آمده است:
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: یعنی ایمان بیاورند که من قادر هستم آنچه می‌خواهند به ایشان بدهم.
و در
مجمع‌البیان از امام صادق (علیه‌السلام) آورده که در معنای «و لیؤمنوا بی» فرمود: این است که این معنا را محقق و ثابت کنند که من می‌توانم خواست آنان را بدهم.
که قسمت عمده از
معجزات انبیا هم مربوط به همین
استجابت دعا ست.
البته باید به این نکته توجه داشت که اولاً، شرایط و لوازم دعا را تأمین کنیم و ثانیاً، ممکن است
انسان عادی به بسیاری از ارزش‌های والای خویش پی نبرده و آنچه را که در تأمین سعادت انسانی وی اصالت دارد درک نکند و تمام توجهش صرف یک سلسله مطالب بسیار کوچک و کم‌ارزش شده و آن‌ها را به عنوان حوائج اصلی و مهم از خدا بخواهد.
و لذا چه بهتر است که در این مرحله نیز سر بر آستان خاندان
عصمت بگذارد و از
زبان آن بزرگواران به دعا و مناجات با خدا بپردازد؛ چون تنها آنان‌اند که خدا را تا آن‌جا که می‌شود
شناخت، شناخته‌اند و هم به راه‌و‌رسم
بندگی و عرض نیاز، آن‌چنان که شایسته است پی برده‌اند و هم می‌دانند از خدا چه باید خواست و چگونه باید خواست.
۱. ترجمه اصول کافی، ج۴، کتاب دعا.
۲. اکثر تفاسیر شیعه، ذیل آیه ۱۸۶ سوره بقره.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «استجابت دعا در امور محال»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۶/۰۹.
